İslam Düşüncesinde İsbat-ı Vacib Problemi: Celaleddin ed-Devvani'nin Meseleye Yaklaşımı ve Katkısı

Yıl 2014, , 25 - 70, 04.03.2015

Hatice Toksöz

https://doi.org/10.18403/emakalat.22244

Cited By: 3

Öz

Celâleddîn ed-Devvânî, Risâletü İsbâti'l-vâcibi'l-cedîde adlı eserinde Allah'ın varlığının ve birliğinin isbâtı, zat-sıfat ilişkisi ve Allah'ın sıfatları ve âlemin mükemmelliği düşüncesinden hareketle Allah'ın cömertliği (cüd) ve hikmeti konularını ele almaktadır. O, isbât-ı vâcib ile ilgili hem imkân hem de hudüs delillerini birlikte kullanmıştır. Ayrıca devr ve teselsül konusunu incelemiş ve illetlerin teselsülünün iptaliyle ilgili burhân-ı tatbîk, burhân-ı müzâyefe ve burhân-ı arşî olmak üzere birtakım burhanlar getirmiştir. Zât-sıfat ilişkisinde, Allah'ın sıfatlarını zâtının aynı olduğunu söyleyen Devvânî, âlemde çok mükemmel bir düzen olduğunu ifade etmiştir. Ona göre âlemin bu harikulade mükemmelliğinin sebebi de varlığında hiçbir sebebe muhtaç olmayan, en yetkin varlık olan Vâcibü'l-Vücüd'dur.

Anahtar Kelimeler

Celaleddîn ed-Devvanî, İsbat-ı Vacib, Vücûd, Vacibü'l-Vücûd, Mümkün, Marifetullah, İllet

The Problem of Demonstration of Necessary Being in Islamic Thought: The Approach and Contribution of Jalaleddin Davani to the Problem

Öz

In his the book, named as Risâletü İsbâti'l-vâcibi'l-cedîde, Jalaladdin Dawani  (d.908/1502) discusses about some topics such as the evidence of existence and unity of God, the relation between essence and attributes of God, the attributions of God, and the generosity of God (cüd) in relation with the perfectness of the universe, and the wisdom of God. Dawani uses both the evidence of possibility and the evidence of creation (hudus). Moreover, he deals with the issue of circularity (dawr) and backward chain (teselsul) in terms of argumentation and brings about some types of demonstration to cancel the backward chain such as burhân-ı tatbîk, burhân-ı müzâyefe and burhân-ı arşî.  Accepting as one or the same the essence and attributions of God, Dawani accepts that there is a perfect order in the universe. According to Dawani, the perfect order of the universe stems from wajib al-wujud, the authority of asset or God.

Anahtar Kelimeler

Jalaladdin Dawani, Demonstration of Necessary Being, Being, Necessary Being, Possibility, Knowledge of God, Cause

Kaynakça

• Ahmed Nuri, İsbât-ı Vâcib, S.K. Yazma Bağışlar böl., no: 3129.
• Alper, Ömer Mahir, “İbn Sînâ’da Tanrı’nın Kanıtlanması Sorunu: O Gerçekten Kelâmcılardan Etkilendi mi?” İ.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı VII, Yıl 2003, İstanbul 2003, s. 61-77.
• Alper, Ömer Mahir, İslâm Felsefesinde Akıl-Vahiy/Felsefe-Din İlişki- si, İstanbul: Ayışığı Kitapevi, 2000.
• Alper, Ömer Mahir, Varlık ve İnsan Kemalpaşazâde Bağlamında Bir Tasavvurun Yeniden İnşası, İstanbul: Klasik Yayınları, 2010.
• Altaş, Eşref, Fahreddin er-Râzî’nin İbn Sînâ Yorumu ve Eleştirisi, İstanbul: İz Yayıncılık, 2009.
• Anay, Harun, “Devvânî”, DİA, IX, İstanbul 1994, s. 257-261.
• Anay, Harun, “Mîr Gıyâseddin Mansûr” DİA, XXX, İstanbul 2005, s. 125-128.
• Alpyağıl, Recep, Gelen-eksel ve Çağdaş Metinlerle Din Felsefesine Dair Okumalar, I, İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Arıcı, Mustakim, Necmettin el-Katibi ve Metafizik Düşüncesi, (Basıl- mamış Doktora Tezi), İ.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2011.
• Aydın, Mehmet, “İbn Kemal Paşa’da Varlığın Mahiyete Zait Oluşu: Cürcânî ve Devvânî’nin Görüşlerinin Eleştirisi”, 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi, Eylül 2007, Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 2008, s. 25-38.
• Aydın, Hüseyin, Ebu’l-Hasen el-Eş’ârî’de Nazar ve İstidlâl, Ankara, Fecr Yayınları, 2012.
• Bâkillânî, Ebû Bekr Muhammed b. Tayyib b. Muhammed Basri, el- İnsâf, nşr. İmadüddin Ahmed Haydar, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1986.
• Bekiryazıcı, Eyüp, Devvânî Felsefesinin Ontolojik Temelleri, Ankara: Araştırma Yayınları, 2009.
• Beyazîzade Ahmed Efendi, İmam-ı A'zam Ebû Hanîfe'nin İtikadî Gö- rüşleri (el-Usûlü'l-münîfe li'l-imam Ebû Hanîfe), trc. İlyas Çelebi, İstanbul: İFAV Yayınları, 2000.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerîf, Kitâbü’t-Ta’rîfât, Beyrut: Mektebetü’l- Lübnân, 1985.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerîf, Şerhu'l-Mevâkıf, I-III, nşr. Abdurrahman Umeyra, Beyrut: Dârü'l-Cil, 1997.
• el-Cürcânî, Seyyid Şerîf, Şerhu'l-Mevâkıf, I, trc. Ömer Türker, İstan- bul: Kırk Gece Yayınları, 2011.
• el-Cüveynî, İmâmü'l-Haremeyn, el-Burhân fî usûli'l-fıkh, I, nşr. Ab- dülazîm ed-Dîb, Devha: Câmiatu Katar, 1399/1978.
• el-Cüveynî, İmâmü'l-Haremeyn, İnanç Esasları Kılavuzu, trc. Adnan Bülent Baloğlu vd., Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,
• el-Cüveynî, İmâmü'l-Haremeyn, Kitâbü’l-İrşâd ilâ kavâtıi'l-edille fî usûli'l-i'tikad, nşr. Esad Temim, Beyrut: Müessesetü'l-Kütübi's- Sekafiye, 1985.
• Demir, Osman, “Kelâm’da Teselsülü İptali Delilleri ve İsmail Hakkı İzmirli’nin Teselsül Risâlesi”, İslâm Araştırmaları Dergisi, Sayı 23, 2010, s. 117-142.
• Demirkol, Murat, “Kâtibî ve Tûsî’de Tanrı’nın Varlığını Zincirleme- nin İptali Yoluyla İspatlama”, Kelam Araştırmaları, 9:2, (2011), s. 92-130.
• Doru, Nesim, “İbn-i Arabi’nin Fahreddin Razi’ye Gönderdiği Mek- tup”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. IV, Sayı 1, Yıl 2002, s. 99-105.
• Erdem, Engin, “İbn Sînâ’nın Metafizik Delili”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 52:1 (2011), s. 97-119.
• Erdem, Engin, “Ahmed Nuri: İbn Sînâ’nın İsbât-ı Vâcib Yöntemi”, Dini Araştırmalar, C. XIV, Sayı XXXIX, Yıl 2011, s. 50-69.
• Fârâbî, “Felsefenin Temel Meseleleri (Uyûnü’l-mesâil)”, İslâm Filozof- larından Felsefe Metinleri içinde, İstanbul: Klasik Yayınları, 2005.
• Farabi, et-Ta’lîkât, nşr. Cafer Al-i Yasin, Beyrut: Dârü’l-Menâhil,
• Fârâbî, Kitâbu’s-Siyâseti’l-medeniyye, nşr. Fevzi Mitri Neccâr, Bey- rut: Dâru’l-meşrık, 1993.
• Gazzâlî, el-Maksadü’l-esnâ fî şerhi Esmâillâhi’l-hüsnâ, thk. Fadlou A. Shehadi, Beyrut 1971.
• Gazzâlî, İtikadda Orta Yol, (el-İktisâd fi’l-‘itikâd), nşr. ve trc. Osman Demir, İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
• Gazzâlî, Mişkâtü’l-envâr ve misfâtü’l-esrar, nşr. Abdülaziz İzzeddin es-Seyrevan, Beyrut: Âlemü’l-Kütüp, 1986.
• Hanoğlu, İsmail, Râzî Düşüncesinde Felsefenin Temel Disiplinleri ve Pozitif Bilimler, Ankara: Araştırma Yayınları, 2014.
• İbn Fûrek, Mücerred Makâlati’ş-Şeyh Ebi’l-Hasan el-Eş’ârî, nşr. Da- niel Gimaret, Beyrut: Dârü’l-Maşrık, 1986.
• İbn Kemmûne, el-Cedîd fi’l-hikme, nşr. Hamid Mer’id Kübeysi, Bağ- dad: Câmiatu Bağdad, 1982.
• İbn Rüşd, Faslü’l-makal, nşr. ve trc. Bekir Karlığa, İstanbul: İşaret Yayınları, 1999.
• İbn Sînâ, “Tevhîdin Hakikati ve Nübüvvetin İspatı Üzerine”, İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri içinde, trc. Mahmut Kaya, İs- tanbul: Klasik Yayınları, 2003.
• İbn Sînâ, et-Ta’lîkât, nşr. Abdurrahman Bedevî, Kum: Mektebetü’l- İ’lami’l-İslâmî, 1984.
• İbn Sînâ, İşaretler ve Tembihler, (el-İşârât ve’t-Tenbîhât), nşr. ve trc. Ali Durusoy-Muhittin Macit-Ekrem Demirli, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• İbn Sînâ, Kitâbü’n-Necât, nşr. Mâcid Fahrî, Beyrut: Dârü’l-Âfâki’l- Cedide, 1985.
• İbn Sînâ, Kitâbu’ş-Şifâ: II. Analitikler, nşr. ve trc. Ömer Türker, İs- tanbul: Litera Yayıncılık, 2006.
• İbn Sînâ, Metafizik, I, nşr. ve trc. Ekrem Demirli-Ömer Türker, İs- tanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
• İbn Sînâ, Metafizik, II, nşr. ve trc. Ekrem Demirli-Ömer Türker, İs- tanbul: Litera Yayıncılık, 2005.
• İskenderoğlu, Muammer, “Fahreddin er-Râzî’de İsbât-ı Vâcib ve Tanrı-Âlem İlişkisi”, İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fah- reddin er-Râzî içinde, (ed. Ömer Türker-Osman Demir), İstan- bul: İSAM Yayınları, 2013, s. 473-504.
• Kâdî Abdülcebbâr, Mu’tezile’nin Beş İlkesi (Şerhu'l-usûli'l-hamse), I, nşr. ve trc. İlyas Çelebi, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Ku- rumu başkanlığı Yayınları, 2013.
• Kâdî Beyzâvî, Kelâm Metafiziği (Tavâli’u’l-Envâr), nşr. ve trc. İlyas Çelebi-Mahmut Çınar, İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kuru- mu Başkanlığı Yayınları, 2014.
• Kemalpaşazâde, Risâle fî İsbâti’l-vâcib, S.K. Kılıç Ali Paşa Böl., no: 568/6.
• Kutluer, İlhan, İbn Sînâ Ontolojisinde Zorunlu Varlık, İstanbul: İz Yayıncılık, 2002.
• Mîr Sadreddîn eş-Şîrâzî, fî İsbâti’l-Bârî Teâlâ ve sıfatihi’l-husnâ, S.K. Çorlulu Ali Paşa Böl., no: 304, vr. 126b-142b.
• Muhammed Ekrem Ebû Gûş, “Risâletü İsbâti’l-vâcib li-İmâmi’d- Devvânî”, Mecmû' Selâse Resâil içinde, Amman: Dârü'n-Nûr el- Mübîn, 2013, s. 55-196.
• Nasîreddîn et-Tûsî, Şerhu’l-İşârât ve’t-Tenbîhât, III, nşr. Süleyman Dünya, Beyrut: Müessesetü’n-Numan, 1993.
• Özervarlı, M. Sait, “İsbât-ı Vâcib”, DİA, XXII, İstanbul 2000, s. 495- 497.
• Pattabanoğlu, Fatma Zehra, İbn Kemmûne Felsefesi, Ankara: Elis Yayınları, 2014.
• Râzî, Fahreddin, el-Mebâhisü’l-meşrikıyye, fî ‘ilmi’l-ilâhiyyât ve’t- tabîiyyât, I, nşr. M.M. el-Bağdâdî, Bayrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1990.
• Râzî, Fahreddin, el-Metâlibü’l-âliye mine’l-ilmi’l-ilâhî, I, nşr. A. Hicâzî es-Sekkâ, Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-Arabî,1987.
• Şehristânî, Kitâbu'l-Musâraa (Filozoflarla Mücadele), nşr. ve trc. Ay- gün Akyol-Aytekin Özel, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2010.
• Şehristânî, Nihâyetü’l-ikdâm fî ilmi’l-kelâm, nşr. Alfred Guillaume, London: (y.y.), 1934.
• Taftazânî, Şerhu'l-Akâid, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 1999.
• Teftâzânî, Şerhu’l-Makâsıd, I, nşr. Abdurrahman Umeyra, Beyrut: Âlemü’l-Kütüp, 1998.
• Topaloğlu, Bekir, İslâm Kelâmcıları ve Filozoflarına Göre Allah’ın Varlığı (İsbât-ı Vâcib), Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınla- rı, (tsz).
• Türker, Ömer, "Kelâm ve Felsefe Tarihinde Fahreddin er-Râzî", İslâm Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî içinde, (ed. Ömer Türker-Osman Demir), İstanbul: İSAM Yayınları, 2013, s. 17-40.