İbn Haldun'un Asabiyet Teorisinin Harici Düşünce Üzerinde Yansımaları

Yıl 2017, Cilt: 10 Sayı: 1, 237 - 257, 30.06.2017

Büşra Yurtalan

https://doi.org/10.18403/emakalat.307983

Öz

Cahiliye döneminde, aralarında baba tarafından kan bağı bulunan akrabanın oluşturduğu topluluğa “asabe” denirken, bu topluluğun bütün fertlerini birbirine bağlayan ve herhangi bir dış tehlikeye karşı koymak veya saldırmak söz konusu olduğunda bütün topluluk üyelerinin harekete geçmesini sağlayan birlik ve dayanışma ruhuna da “asabiyet” denilmekteydi. Istılah anlamından farklı olarak İbn Haldun'un terminolojisinde “asabiyet”, anahtar bir kavram olup anlam çerçevesi ancak Mukaddime adlı eserinin bütününden tespit edilebilmektedir. Bu doğrultuda Hâriciler’de, “asabiyet”in anlam kapsamında bulunan birtakım unsurları hatırlatacak nitelikte yapısal ve zihniyet özellikleri bulunduğu görülmektedir. Bu çalışmada, İbn Haldun'un asabiyet teorisinin, Hârici yapı ve düşüncesi üzerinde lokal yansımalarına dair birtakım tespit ve değerlendirmeler ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

asabiyet, İbn Haldun, Harici, zihniyet, Asabiyet Teorisi, Haricilik

Reflections of Ibn Khaldūn’s Theory of ‘Aṣabiyyah on Khawarij Thought

Öz

In the pre-Islamic period Jahiliyyah, the term “asaba” referred to a people who are related through the male side of the family while the term “aşabiyyah” referred to a common sense of unity and cooperation between the group members which enabled all of them to fight together and take action in any dangerous situation. Differing from the meaning of term, in Ibn Khaldūn’s terminology “aşabiyyah” is a key concept only can make sense in his complete work Muqaddimah. Accordingly, it could be analyzed that Kharijites had some traits which were close to fall under the term “aşabiyyah”. Hence, this work puts some assessments and discernments about how Ibn Khaldūn’s theory of “aşabiyyah” affected Khawarij thought and system.

Anahtar Kelimeler

Ibn Haldun, Theoriy of Asabiyyah, Kharijites, Muqaddimah

Kaynakça

• Akbulut, Ahmet. “Hariciliğin Siyasi Görüşlerinin İtikadileşmesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXXI (1989): 331-348.
• Akyol, Taha. Hariciler ve Hizbullah. İstanbul: Doğan Kitap Yayınları, 2000.
• Akyol, Taha. Haricilik ve Şia. İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 1988.
• Apak, Adem. Erken Dönem İslam Tarihinde Asabiyet. İstanbul: Ensar Yayınları, 2016.
• Apaydın, H. Yunus. “Zahiriyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 44:93-100. Ankara: TDV Yayınları, 2013.
• Bulut, Halil İbrahim. “Dini Şiddetin Fikri Arka Planı Olarak Haricilik Ve Günümüze Yansımaları”. Usul İslam Araştırmaları 11 (2009): 41-54.
• Cevdet, Ahmed. Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hulefa. Cilt II-Kısım I. haz. Mahir İz. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985.
• Çağrıcı, Mustafa. “Asabiyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 3: 453-455. Ankara: TDV Yayınları, 1991.
• Demircan, Adnan. Haricilerin Siyasi Faaliyetleri. İstanbul: Beyan Yayınları, 2. Baskı.
• Düzgün, Şaban Ali. “Dinde Evrenselin Yerele Karşı Mücadelesi”. Kelam Araştırmaları Dergisi VIII, sy.1 (2010): 1-12.
• Ebu Zehra, Muhammed. İslam’da İtikadi, Siyasi ve Fıhki Mezhepler Tarihi. çev. Sıbğatullah Kaya. İstanbul: Yeni Şafak.
• El- Cabiri, Muhammed Abid. Arap-İslam Siyasal Aklı. İstanbul: Kitabevi, 2001.
• Ergin, Murat. Siyasi Ve İtikadi Mezheplerin Doğuşunda Kabile Asabiyetinin Rolü. Doktora Tezi, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000.
• Fazlur Rahman. İslam. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2009.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hariciliğin Doğuşuna Tesir Eden Bazı Sebepler”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XX (1975): 219-247.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Hariciliğin Doğuşu Ve Fırkalara Ayrılışı”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi XXII (1978): 245-275.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. İbadiyenin Doğuşu Ve Görüşleri. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1983.
• Goldziher, Ignaz. Zahiriler Sistem ve Tarihleri. çev. Cihad Tunç. Ankara: Ankara Üniversitesi Basımevi, 1982.
• Günay, Ünver. “İslam Dünyasında Bir Din Sosyolojisi Öncüsü: İbn Haldun”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi 6 (1986): 63-104.
• Hasanov, Bahram. “İbn Haldun’da Asabiyet Kavramı-Maurice Halbwachs’ın ‘Kolektif Hafıza’ Kavramı İle Bir Karşılaştırma”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 15, sy. 59 (Güz 2016): 1437-1446.
• Izutsu, Toshihiko. İslam Düşüncesinde İman Kavramı. İstanbul: Pınar Yayınları, 2012.
• İbn Haldun. Mukaddime. Çev. Halil Kendir. 1 cilt. İstanbul: Yeni Şafak, 2004.
• Kahyaoğlu, Yasin. “Hariciler’de Hitabet Sanatı Ve Meşhur İki Hatip”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi V (Ocak-Haziran 2003): 119-134.
• Kutlu, Sönmez. Tarihsel Din Söylemleri Üzerine Zihniyet Çözümlemeleri. Ankara: Otto Yayınları, 2012.
• Lapidus, Ira M.. İslam Toplumları Tarihi Cilt:1 Hz. Muhammed’den 19. Yüzyıla. İstanbul: İletişim Yayınları, 2013.
• Öz, Mustafa. “Kurrâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26: 445-446. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Parlak, Ali. “Tefsir Tarihinde Zahirilik ve Zahiri Te’vil Geleneği”. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• Sâlim B. Zekvân. es-Sîre Bir Hârici/İbâdî Klasiği. çev. Harun Yıldız. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2016.
• Sarıçam, İbrahim. Emevi-Haşimi İlişkileri İslam Öncesinden Abbasilere Kadar. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2011.
• Tan, Oğuzhan. “Kökeni Oluşumu ve Algılanışı Bakımından İbn Hazm Öncesinde Zahirilik”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi LI, sy. 2 (2010): 137-166.
• Teber, Ömer Faruk. “Harici İmamet Nazariyesi Ve Mutlak Hakikatin Meşruiyeti Sorunu”. Ekev Akademi Dergisi XII, sy. 34 (Kış 2008): 57-72.
• Togan, A. Zeki Velidi. Tarihte Usul. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1985.
• Watt, William Montgomery. İslam Düşüncesinin Teşekkül Devri. çev. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Sarkaç Yayınları, 2010.
• Wellhausen, Julius. İslamiyetin İlk Devrinde Dini-Siyasi Muhalefet Partileri. çev. Prof. Dr. Fikret Işıltan. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1996.
• Yavuz, Sefer. “İlm-İ Umran’ın Konusu Ve Yöntemi Üzerine Bir Literatür Analizi”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 40 (2013): 319-347.
• Yazgan, Pınar. “İlm-İ Umran Düşüncesinin Arka Planı”. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.