Yaltkaya’nın “Bâtınîlik Tarihi” Makalesi (Tahlil Değerlendirme ve Neşir)

Yıl 2018, Cilt: 11 Sayı: 2, 223 - 270, 30.12.2018

Halil İbrahim Bulut

https://doi.org/10.18403/emakalat.460387

Cited By: 1

Öz

Osmanlı’nın
son döneminde yetişen ve Cumhuriyetin ilk yıllarında önemli vazifelerde bulunan
Mehmet Şerefettin Yaltkaya, hem Darulfünun İlahiyat Fakültesinde hocalık yapmış
hem de Diyanet İşleri Başkanlığı görevini ifa etmiştir. Bir müderris olarak
özellikle Kelam İlmi ve İslam Mezhepleri Tarihi sahasında özgün araştırmalar
yayımlamış ve önemli çeviriler neşretmiştir. Çalışmalarının önemli bir
kısmı 1928 yılı öncesine aittir, yani eski harflerle neşredilmiştir. Bu
çalışmaların günümüz Türkçesine kazandırılması bir ihtiyaçtır. Biz,
Yaltkaya'nın 1928 yılında Osmanlıca neşrettiği "Batınilik Tarihi"
adlı makalesini latinize edip tahlil ve değerlendirmesini yapmak suretiyle
günümüz okuyucusuna kazandırmak istedik. Bu makalesinde o, Batıniyye’nin tarihini
konu edinmiş; meseleyi Sâbiîlik ve Mecûsîlikten başlatmak suretiyle kökenini
açıklamaya çalışmıştır. İslam dünyasında Batıniliğin ilk defa Ebü’l-Hattab
Esedî tarafından temsil edildiğini belirten yazar, bunların felsefelerini de
izah etmiştir. Yaltkaya makaleyi Hasan Sabbâh dönemiyle sınırlandırmıştır. 

Anahtar Kelimeler

Batıniyye, İsmailiyye, Yaltkaya, Mezhepler Tarihi, Ebü’l-Hattab, Hasan Sabbah

Kaynakça

• Adıgüzel, Adnan. "Mehmet Şerefeddin Yaltkaya’nın Fatimiler ve Hasan Sabbâh Başlıklı Makalesinin Sadeleştirilmesi". e-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi 12 (Kasım 2014): 187-220. Altıntaş, Ramazan. “Sosyal Kelam Projesi: “M. Şerafeddin Yaltkaya Örneği”. Darülfünun İlahiyat Sempozyumu 18-19 Kasım 2009 Tebliğleri (2010): 235-239. Alusi, Ebü'l-Meali Cemaleddin Mahmûd Şükri b. Abdullah b. Mahmûd. Muhtasarü't-tuhfeti'l-isna aşeriyye. Nşr. Gulam Muhammed Eslemi. İstanbul : İhlas Vakfı, 1994. Avcu, Ali. Karmatîliğin Doğuşu ve Gelişim Süreci. Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yay., 2011. Bağdadî, Abdülkâhir b. Tâhir. Mezhepler Arasındaki Farklar. Trc. Ethem Ruhi Fığlalı. Ankara: Türkiye Diyanet VakfıYayınları, 1991.Baybars, Rükneddin el-Bundukdari. Baypars Tarihi. Trc. M. Şerefeddin Yaltkaya. İstanbul : Türk Tarih Kurumu, 1941. Boyraz, Abdurrahman. M. Şerafeddin Yaltkaya ve Kelami Görüşleri. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, 1995.Bulut, Halil İbrahim. “İslam Düşüncesinde Orataya Çıkan Aşırı Görüşler”. Beyaz Tarih. https://www.beyaztarih.com/Islam-tarihi/islam-dusunce-tarihinde-ortaya-cikan-asiri-gorusler Bulut, Halil İbrahim. İslam Mezhepleri Tarihi. Ankara: Ankara: DİB Yayınları, 2016.Çağrıcı, Mustafa. “Gazzâlî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13: 489-505. Ankara: TDV Yayınları, 1996.Çağrıcı, Mustafa. “İbn Meserre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 20: 188-193. Ankara: TDV Yayınları, 1999.Daftary, Farhad. Muhalif İslamın 1400 Yılı İsmaililer, Tarih ve Kuram. Trc. Ercümend Özkaya. Ankara: Raslantı Yayınları, 2001. Demircan, Adnan. “Tâi-Lillah”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39: 447-448. Ankara: TDV Yayınları, 2010.Duman, Ali. "Şerafeddin Yaltkaya ve “Mu`tezile ve Husn-Kubh Meselesi” Makalesi". Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi II/4 (2002): 53-65. Er, Hamit. "Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi Mecmuası". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 8: 526-527. Ankara: TDV Yayınları, 1993. Hizmetli, Sabri. “Karmatiler”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 24: 510-514. Ankara: TDV Yayınları, 2001. İbn Haldun. Tercüme-i Mukaddime-i İbn Haldûn. Trc. Pirizade Mehmed Saib. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2015.İbn Hazm. el-Fasl : dinler ve mezhepler tarihi. Trc. Halil İbrahim Bulut. I-III. İstanbul : Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017. İbn Nedîm. Fihrist, Beyrut: Daru’l-Marife, 1978. İbn Teymiyye. el-Vasiyyetü'l-Kübra : Risaletü Şeyhü’l-İslâm İbn Teymiyye ila Etba’i Adi b. Müsafir el-Ümevi. Nşr. Muhammed Abdullah en-Nemr- Osman Cum’a Damiriyye. Taif : Dârü’l-Faruk, 1989/1410. İlhan, Avni. “Bâtıniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5: 190-194. Ankara: TDV Yayınları, 1992. Kara, İsmail. "Yaltkaya, Mehmet Şerefettin". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 43: 309-310. Ankara: TDV Yayınları, 2013. Kılıç, Mahmut Erol. “Hermes”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17:228-233. Ankara: TDV Yayınları, 1998.Köksal, M. Asım. “Eski Diyanet İşleri Başkanlarımızdan Ord. Prof. M. Şerefeddin Yaltkaya (merhum)". Diyanet Dergisi III/ 4 (Nisan 1964):106-108.Kunter, Halim Baki. “M. Şerafeddin Yaltkaya”. Ülkü Halkevleri ve Halkodaları Dergisi, I/ VI (1947): 10–11.Nizamülmülk. Siyasetname: siyerü'l-müluk. Trc. Nurettin Bayburtlugil. Dergah Yayınları, İstanbul 1981.Onat, Hasan. "Hattâbiyye". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16: 492-493. Ankara: TDV Yayınları, 1997.Ovacı, Hüseyin. Mehmed Şerafeddin Yaltkaya (1879-1947)'nin Mezhepler Tarihi ile İlgili Çalışmaları (Tahlil ve Değerlendirme). Yüksek Lisans Tezi, Cumhuriyet Üniversitesi, 2010. Öz, Mustafa. “Meymûn el-Kaddâh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29: 505. Ankara: TDV Yayınları, 2004.Sümertaş, Burhan. "Mehmed Şerefeddin Yaltkaya'nın (1879- 1947) Tarih-i Kur'an-ı Kerim'i Üzerine Bir Değerlendirme". Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 39 (Erzurum 2013): 337- 362.Şehristânî. el-Milel ve’n-nihal, Dinler, Mezhepler ve Felsefi Sistemler Tarihi. Trc. Mustafa Öz. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, İstanbul 2015.Yaltkaya, M. Şerafeddin. "Yezidiler", Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi Mecmuası I/3 (Teşrinisani 1926): 1-29; I/4: 273-275.Yaltkaya, M. Şerafeddin. “Risale fi Fezaili’l- Etrak (Cahız’dan çeviri)”, Türk Yurdu Mecmuası I/ V, (İstanbul, 1329-1913): 894- 900; 932- 935; 988- 991.Yaltkaya, M. Şerafeddin. “Sencer ve Gazali”, Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi Mecmuası 1 (İstanbul, 1925): 39- 57.Yaltkaya, M. Şerafeddin. “Türk Kelamcıları”. Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi Mecmuası 13 (İstanbul 1932): 1- 19.Yaltkaya, M. Şerafeddin. Kelam Tarihi, İstanbul : Darü’l-Fünun İlahiyat Fakültesi Talabe Cemiyeti, 1340/1924, 302 s.Yaltkaya, M. Şerafeddin. Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin, Nşr. Hamit Er. İstanbul 1994.Yaltkaya, M. Şerafeddin. “Gazalî”nin Te’vil Hakkında Basılmamış Bir Eseri”. Dârülfünun İlâhiyat Fakültesi Mecmuası IV/ 15, (İstanbul 1930): 46-58.Yavuz, Yusuf Şevki. “Gulüv”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15:192-193. Ankara: TDV Yayınları, 1996.Yurdagür, Metin. “Cefr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7: 215-218. Ankara: TDV Yayınları, 1993.