Timur Dönemi ve Sonrası Kelami Edebiyatın Türkistan Sahası Kaynakları

Yıl 2010, Cilt: 3 Sayı: 1, 7 - 42, 23.06.2010

Sönmez Kutlu

Öz

Türkistan bölgesi, Doğu-Hanefi geleneğin
erken dönemlerden itibaren
kökleştiği ve Hanefiliğin hem fıkıh
hem de itikadi açıdan bir bütün
olarak temsil edildiği bir bölgedir.
Bölgenin dini kimliğinin şekillenmesinde
önemli roller üstlenen Maturidilik
söz konusu geleneğin itikadi ve
kelami boyutunu oluşturmaktadır.
Tasavvufun ve Eşariliğin bölgede
güçlenmeye başlaması sonrası, Maturidi
kelamı yeterince güçlü bir
şekilde temsil edilememiştir. Timur
döneminde bölgede yaşanan ilmi
hareketlilik, Doğu-Hanefi geleneğinin
ve Maturidilik bilincinin yeniden
canlanmasına olanak sağlamıştır.
Bu durum, Hanefi-Maturidi gelene-
ğine yeterince bağlı olmayan Osmanlı
ulemasının dikkatlerini Türkistan
bölgesine çevirmelerine yol
açmıştır. Bunun Osmanlı kelam
düşüncesi açısından da en önemli
yansıması, yükselme devriyle birlikte
Maturidiliğin yeniden keşfedilmesi
olmuştur.

Anahtar Kelimeler

kelam edebiyatı, Timur dönemi, Türkistan

Kaynakça

• Aydın, Mahmut, Sadruşşerî’a’da Varlık, Avrasya yayıncılık, Ankara 2006.
• Aydın, Ömer, Türk Kelâm Bilginleri, İstanbul: İnsan Yayınları, 2004.
• el-Babertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Muhammed, Şerhu Akîdeti Ehli Sünne ve’l-Cemaa, Kuveyt 1989.
• -----, Şerhu Vasiyyeti’l-İmâm Ebî Hanîfe, thk.: Muhammed Subhî-Hamza Muhammed Vesîm el-Bekrî, Ürdün 2009.
• Bilmen, Ömer Nasuhi, Tefsir Tarihi II, Ankara 1962.
• Brockelmann, Carl, Tarîhu’l-Edebî’l-Arabî, çev.: Mahmud Fehmî Hicâzî, Mısır 1995.
• Bursalı Mehmed Tahir, Türkler’in Ulûm ve Fünûn’a Hizmetleri, İstanbul trz.
• Çelebi, İlyas, “ Hüsun ve Kubuh”, DİA., XIX, 59-63.
• Erdoğan, Mürsel, Maturidiliğin Anadolu’ya Girişi, A.Ü. SBE Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2006.
• Erkan, Mustafa-Mustafa Özkan, “Hoca Mesud”, DİA., XVIII/189-190.
• Fahruddîn er-Râzî, Münâzârât, thk.: Fethullah Huleyf, Beyrut 1967.
• el-Fergânî, Fahruddîn Hasan b. Mansur b. Mahmud el-Uzgendî, Fetâvâ Kadîhân, Kahire 1865.
• Furat, Ayşe Zişan, XV. Ve XVI. YY.’larda Fatih ve Süleymaniye Medresele- ri’nde Verilen Din Eğitiminin Karşılaştırılmalı Bir İncelemesi, İstanbul Üni- versitesi SBE, Doktora tezi, İstanbul:2004.
• Gümüş, Sadreddin, “Cürcânî, Seyyid Şerif”, DİA., İstanbul 1993, VIII, 134- 136.
• İbn Hacer el-Askalânî, İnbâu’l-Ğumr bi Enbâi’l-Umr, thk.: Hasan Habeşî, Kahire 1994.
• İbn Kutluboğa, Tâcü't-Terâcüm fî Tabakâti'l-Hanefiyye, Bağdad 1962.
• İbnü’l-İmâd, Şezerâtu’z-Zeheb, thk. Mahmud el-Arnaûtî, Dâru’l-Kesîr, Beyrut 1992. el-Kureşî, Ebû Muhammed Muhyiddin Abdülkadir b. Muhammed, el- Cevâhîrü'l-Mudiyye fî Tabakâti’l-Hanefiyye, Haydarabad 1322.
• Kutlu, Sönmez, “Ebû Mansûr el-Mâturîdî ve Maturidi Kültür Çevresiyle İlgili Bibliyografya”, İmâm Mâturîdî ve Maturidilik (ed. Sönmez Kutlu, Kitabiyât yay., 1. baskı, Ankara 2003) kitabı içerisinde, 389-393; 398-414.
• Leknevî, Ebû’l-Hasenât Muhammed Abdülhayy b. Muhammed (ö. 1304/1886), el-Fevâidü’l-Behiyye fî Terrâcimi’l-Hanefiyye, Matbaatu’s- Saade, Kahire 1324, s. 219-220
• Madelung, Wilferd, “11.-13. Asırlarda Hanefi Âlimlerin Orta Asya’dan Batı’ya Göçü”, İmam Mâturîdî ve Maturidilik, (ed. Sönmez Kutlu, Kitabiyât yay., Ankara 2003), s. 371.
• el-Mâturîdî, Ebû Mansûr, Kitâbü't-Tevhîd Tercümesi, çev.: Bekir Topaloğlu, Ankara 2002.
• Me’âlî, Muhammed b. Zeyd b. el-Lâmişî, Kitâbu’t-Temhîd mea Şerhihi fi Mevâzıi’t-Tecrîd, Selim Ağa Ktp. Nu: 587.
• en-Nesefî, Ebû Hafs Necmeddîn Ömer b. Muhammed b. Ahmed, el-Kand fî Zikri Ulemâi Semerkand, göz.geç.: Nazr Muhammed Faryabî, Murabba 1991.
• Nizamüddîn Şâmî, Zafernâme, çev.: Necati Lugal, Ankara 1987.
• el-Oşî, Ali b. Osmân, Merhu’l-Meâli fi Şerhi’l-Emâli, çev.: Ahmed Asım Efendi, İstanbul 1304.
• Özel, Ahmet, Hanefi Fıkıh Alimleri, Ankara 1990.
• Özen, Şükrü, “Sadrüşşerîa”, DİA., XXXV, 427-31.
• Pezdevi; Ehl-i Sünnet Akaidi, Çev. Şerafeddin Gölcük, İstanbul 1988.
• es-Sabûnî, Nureddîn Ahmed b. Mahmud b. Ebî Bekr (ö. 580/1184), Kitâbu’l- Bidâye mine’l-Kifâye fi’l-Hidâye fi Usûli’d-Dîn, thk.: Fethullah Huleyf, Mı- sır 1969.
• ----, Mâtürîdiye Akâidi, Çev.: Bekir Topaloğlu, Ankara 1980, 224+158 s.
• Saçaklızade, eş-Şeyh Muhammed b. Ebî Bekr el-Mar’aşî, Tertîbu’l-Ulûm, thk.: Muhammed İsmâîl es-Seyyid Ahmed, Beyrut 1988, s. 166.
• es-Sehâvî, Şemsüddîn Muhammed b. Abdurrahman, ed-Dav’u’l-Lâmı’, Bey- rut 1992.
• Seyyid Bey, Usûl-i Fıkh, Cüz-ü Evvel: Medhal, İstanbul 1333.
• Şık, İsmail, Mahmud b. Zeyd el-Lâmişî’nin Kelâm Anlayışı, A.Ü. Sosyal Bilim- ler Enstitüsü, Doktora Tezi, Ankara 2009, s. 37-46
• Taşköprüzade, Şekâkiku’n-Numaniyye fî Ulemâi’d-Devleti’l-Osmaniyye, Bey- rut 1975.
• Yaltkaya, M. Şerafettin, “Türk Kelâmcıları”, DFİFM., (İstanbul: Burhaneddin Matbaası, 1932), 23(1932), s. 7-15.
• Yavuz, Yusuf Şevki, “el-Akîdetu’z-Zekiyye”, II/260-261.
• Yazıcı, Muhammed, Ebû’l-Berakat en-Nesefî, Hayatı Şahsiyyeti ve el-İ’timâd fi’l-İ’tikâd Adlı Eseri, Atatürk Üniversitesi SBE YL Tezi, Erzurum 1991.