Some Considerations on the Scope and Limits of Shiism-Sunnism Relations

Yıl 2013, Cilt: 6 Sayı: 2 - Şİİ-SÜNNİ İLİŞKİLERİ ÖZEL SAYISI, 293 - 319, 31.12.2013

Mehmet Kalaycı

Öz

Shiism and Sunnism constitute the thickest rings of halo that formed around Islam. This situation carries two tendencies in question beyond the clas-sical classification of sects, thus requires to deal with the subject in a broader level. Above all, Shiism and Sunnism are symbolical concepts. As for symbols, they help to build up meanings more than  expressing them, therefore they allow for those who use them to produce new meanings. This situation carries Shiism and Sunnism to a slippery ground and raises a problem of perspective. Problem is not what is seen when looked at past, but how to look at past. Content of this paper focuses on the very this problem and aims at providing an essay of perspective as to how to look at sects or new eligious formations, in particular at Shiism-Sunnism identities and relationships.

Anahtar Kelimeler

Shiism, Sunnism, Method, Formation, Intelectual Tradition, Polarization

Şi'ilik-Sünnilik İlişkisinin Kapsamı ve Sınırlarına Dair Bazı Metodik Mülahazalar

Öz

Şiilik ve Sünnilik, İslam etrafında oluşan hâlenin en kalın halkalarını oluşturmaktadır. Bu durum, söz konusu iki yönelimi klasik mezhep sınıflamalarının dışına taşımakta ve meseleye çok daha geniş bir düzlemde bakmayı gerektirmektedir. Her şeyden önce Şiilik ve Sünnilik, birer simge kavramdırlar. Simgeler ise anlam ifade etmekten daha ziyade anlam yaratma kapasitesi sağlar; bu yüzden de ken-dilerini kullananlara, yeni anlamlar kazandırmaları için izin verir. Bu du-rum Şiilik ve Sünnilik kavramlarını kaygan bir zemine taşımakta ve bir perspektif sorununu beraberinde getirmektedir. Sorun geçmişe bakıldı-ğında ne görüldüğü değil, geçmişe nasıl bakıldığıdır. Bu tebliğe konu olan içerik, tam da bu nokta üzerinde yoğunlaşmakta ve başta Şiilik-Sünnilik adiyetleri ve ilişkisi olmak üzere mez-heplere veya dini oluşumlara nasıl yaklaşılması gerektiğine dair yeni bir perspektif denemesi sunmaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Şiilik, Sünnilik, Yöntem, Teşekkül, Düşünsel Gele-nek, Kutuplaşma

Kaynakça

• Akoğlu, Muharrem, “Büveyhîler’in Mezhebî Eğilimleri/Politikaları Üzerine”, Bilimname: Düşünce Platformu, 2009/2, c. 7:17.
• Aslan, İbrahim, “el-Usulu’l-Hamse’nin Hanbeli Yorumu: el-Kadı Ebu Ya’la el-Ferra Örneği”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Der- gisi (2012), 53:1.
• Aydınlı, Osman, İslam Düşüncesinin Aklileşme Süreci, Ankara: An- kara Okulu Yayınları, 2001.
• Başoğlu, H. Tuncay, “George Makdisi (1920-2002)”, İslam’ın Klasik Çağında Din Hukuk Eğitim, çev. H. T. Başoğlu, İstanbul: Klasik Yayınları, 2007.
• Braudel, Fernand, Akdeniz ve Dünyası, çev. M. Ali Kılıçbay, Ankara: İmge Yayınları, 1993.
• Bozan, Metin, İmamiyye’nin İmamet Nazariyesinin Teşekkül Süreci, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı İslam Araştırmaları Merkezi (İSAM), 2009.
• Cohen, Anthony P., Topluluğun Simgesel Kuruluşu, çev. M. Küçük, Ankara: Dost Yayıncılık, 1999.
• Daftary, Farhad, Muhalif İslam’ın 1400 Yılı: İsmaililer, Tarih ve Ku- ram, çev. E. Özkaya, Ankara: Rastlantı Yayınları, 2001.
• el-Adenî, Muhammed b. Yahya b. Ebi Ömer, (ö.243), el-Îmân, thk. Hamd b. Hamdî el-Câbirî, Kuveyt 1407.
• el-Bağdâdî, Ebu Mansûr Abdulkâhir b. Tahir, (ö.429), Mezhepler Arasındaki Farklar, çev. E. Ruhi Fığlalı, Ankara 1991.
• el-Hocendî, Celâlüddîn Ömer b. Muhammed el-Habbâzî, (ö.691/1291), Kitâbu’l-hâdî fî usûli’d-dîn, nşr. Adil Bebek, Hab- bazi Kelami Görüşleri ve el-Hadi Adlı Eseri içinde, İstanbul: İFAV Yayınları, 2006.
• el-Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed, (ö. 333/945), Kitâbu’t-Tevhîd Tercümesi, trc. Bekir Topaloğlu, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı İSAM Yayınları, 2005.
• Foucault, Michel, Bilginin Arkeolojisi, çev. Veli Urhan, İstanbul: Ay- rıntı Yayınları, 1999.
• Foucault, Michel, Kelimeler ve Şeyler, çev. M. Ali Kılıçbay, Ankara: İmge Yayınları, 1994.
• Gölcük, Şerafeddin, “Bâkıllânî”, DİA, IV.
• Guiraud, Pierrre, Anlambilim, çev. Berke Vardar, İstanbul: Multilin- gual, 1999.
• Halife b. Hayyât, Tarih, çev. Abdulhalik Bâkır, Ankara 2001.
• Halm, Heinz, The Fatimids and their Traditions of Learning, London: The Institute of Ismaili Studies, 1997.
• Hodgson, Marshall G. S., İslam’ın Serüveni, çev. Komisyon, İstan- bul: İz Yayıncılık, 1995.
• Iggers, Georg G., Yirminci Yüzyılda Tarih Yazımı: Bilimsel Nesnellik- ten Postmodernizme, çev. Gül Ç. Güven, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2007.
• Kalaycı, Mehmet, “Eşarilik”, İslam Mezhepleri Tarihi (El Kitabı), An- kara: Grafiker Yayınları, 2012.
• Kalaycı, Mehmet, Hicri V. Asırda Ehl-i Sünnet, Yayınlanmamış Yük- sek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara 2005.
• Kalaycı, Mehmet, “Şeyhülislam Mehmed Esad Efendi ve EşarilikMa- turidilik İhtilafına İlişkin Risalesi”, Hitit Üniversitesi İlahiyat Fa- kültesi Dergisi, 2012/1, c. 11, sayı: 21.
• Kalaycı, Mehmet, Tarihsel Süreçte Eşarilik-Maturidilik İlişkisi, Anka- ra: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Kazvînî, Abdülcelîl b. Ebî’l-Hüseyin, Kitâbü'n-Nakz, thk. S. C. H. Urmevi, y.y. 1952.
• Kutlu, Sönmez “Bilinen ve Bilinmeyen Yönleriyle İmâm Mâturîdî”, İmâm Mâturîdî ve Maturidilik içinde, haz. S. Kutlu, Ankara: Otto Yayınları, 2011.
• Kutlu, Sönmez, İslam Düşüncesinde İlk Gelenekçiler, Ankara: Kita- biyat, 2000.
• Kutlu, Sönmez, “Salim b. Zekvan’ın Sire Adlı Eserindeki Mürcie ile İlgili Kısmın Tercümesi”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, c. XXXV.
• Kutlu, Sönmez, Türklerin İslamlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Makarrem, Sâmî N., The Doctrines of the Ismailis, Beirut: The Arab Institute for Researchand Publishing, 1972.
• Makdisi, George, “Sunni Revival”, Islamic Civilisation 950-1150, ed. D. S. Richards, London 1973.
• Makdisi, George, “Remarks on Traditionalism in Islamic Religious History”, The Conflict of Traditionalism and Modernism in the Muslim East, ed. Carl Leiden, Texas 1965.
• Makdisi, George, “Asharî and the Ash’arites in Islamic Religious History I”, Studia Islamica (1962), XVII.
• Makdisi, “Asharî and the Ash’arites in Islamic Religious History II”, Studia Islamica (1963), XVIII.
• Mestcizâde ‘Abdullah b. Osman b. Mûsâ (ö.1150/1737), el- Mesâlikfi'l-hilâfiyyâtbeyne'l-mütekellimînve'l-hukemâ, nşr. S. Bah- çıvan, İstanbul: Daru’l-İrşâd, 2007.
• Onat, Hasan, “Mezheplerin İnanç Esaslarının Sistemleşmesinde Kuran’ın Rolü”, I. Kuran Sempozyumu Tebliğleri, Ankara 1994.
• Philip, Mark, “MichelFoucault”, Çağdaş Temel Kuramlar, ed. Quen- tin Skinner, çev. Ahmet Demirhan, Ankara: Vadi Yayınları, 1991.
• Sözen, Edibe, Söylem: Belirsizlik, Mübadele, Bilgi/Güç ve Refleksivi- te, İstanbul: Paradigma, 1999.
• Topaloğlu, Bekir, Kelam İlmi, İstanbul: Damla Yayıncılık, 1996.
• Van Ess, Joseph, “The Logical Structure of Islamic Theology”, Logic in Classical Islamic Culture, ed. G. E. Von Grunebaum, Wiesba- den 1970.
• Watt, W. Montgormery, İslami Tetkikler: İslam Felsefesi ve Kelamı, çev. Süleyman Ateş, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakül- tesi Yayınları, 1968.
• Watt, W. Montgomery, “The Great Community and The Sects”, Theo- logy and Law in Islam, ed. G. E. Von Grunebaum, Wiesbaden 1971.