Musâhiblik Konusunun Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Müfredatında Yer Alış Şekli Üzerine Bir Değerlendirme

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 1, 3 - 37, 30.06.2020

Cenksu Üçer

https://doi.org/10.18403/emakalat.749312

Cited By: 2

Öz

Bu çalışmada, Musâhiblik konusunun Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi dersi (DKAB) müfredatında yer alış şekli işlenmektedir. Burada ele alınan Musâhiblik, Alevî nitelemeli geleneğe mensup ocak ve grupların bazısında yer almaktadır. Ancak söz konusu ocak ve gruplar arasında da farklı anlamlandırmalar ve uygulamalarla varlığını sürdürmektedir. Yaygın şekliyle “evli iki ailenin dünya ve ahiret kardeşliğini” ifade eden Musâhiblik, bir nevi sosyal dayanışma içerikli geleneksel bir kurumsal yapıyı ifade etmektedir. Dünyada ve ülkemizde görülen modernleşme ve şehirleşme vb. birtakım etkilere bağlı olarak Musâhiblik gibi kurumlar, günümüzde işlevini yitirmeye başlamış ve unutulmaya yüz tutmuştur. Dünyada ve ülkemizde yaşanan gelişmelere bağlı olarak 2005 yılından itibaren Alevî gelenek açısından önemli görülen birtakım konular DKAB dersinin müfredatı içerisinde yer almaya başlamıştır. Bu konulardan biri de Musâhibliktir. Gelinen noktada Musâhibliğin İlköğretimde 7, Ortaöğretimde ise 12. sınıflarda işlendiği görülmektedir. Müfredatta Musâhibliğin Alevî nitelemeli bütün ocak ve gruplarda varmış gibi bir algıya neden olacak tarzda işlenmesi dikkat çekmektedir. Ayrıca Musâhibliğin tek isimle ve bütün gruplarda aynı anlamlandırma ve uygulamalarla var olduğu şeklinde sunulduğu da görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Alevî Gelenek, Musâhiblik, Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Müfredatı

Teşekkür

Dergiye emek veren bütün Hocalarımıza müteşekkiriz. Kolaylıklar diliyorum.

An Evaluation on The Handling of the Musahiblik Subject in The Curriculum of Religious Culture and Ethics Course

Öz

This article deals with the subject of Musahiblik how it is handled in the curriculum of Religious Culture and Ethics Course. The institution of Musahiblik mentioned here is found in some “ocak”s (lodge) and groups named Alevi. However, it continues to exist with different interpretations and practices among these “ocak”s and groups. The Musahiblik that commonly indicates the brotherhood of the two married families in the worldly life and the Hereafter, expresses a traditional institutional structure involving social solidarity. Today, as a result of modernization and urbanization etc. seen in the world and our country, the institutions like the Musahiblik started to lose its function and to be forgetten. Depending on developments in the world and our country, some issues deemed important for the Alevi tradition started to take place in the curriculum of Religious Culture and Ethics Course since 2005. One of these issues is the Musahiblik. It is observed that the subject of Musahiblik is processed in 7th grades in the primary education and 12th grades in the secondery education today. It stands out in the curriculum that the musahiblik is processed in a manner that causes a perception as if it existed in all the Alevi “ocak”s and groups. It is also seen that the Musahiblik is presented as a single name and as if it existed with the same interpretations and practices among all these “ocak”s and groups.

Anahtar Kelimeler

Alevî Tradition, The Musahiblik, The Curriculum of Religious Culture and Ethics Course

Kaynakça

• Akın, Eren. “Kültürel Bellek Aktarımında Sosyal Örgütlenme ve Kontrol Mekanizması İlişkisi: Musahiplik Kurumu Örneği”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 18 (2018): 295-318.
• Aksüt, Hamza. Aleviler Türkiye-İran-Irak-Suriye-Bulgaristan. Ankara: Yurt Kitap-Yayın, 2009.
• Aktaş, Ali. “Kent Ortamında Alevîlerin Kendilerini Tanımlama Biçimleri ve İnanç Ritüellerini Uygulama Sıklıklarının Sosyolojik Açıdan Değerlendirilmesi”. I. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Sempozyumu Bildirileri. 449-484. Ankara: 1999.
• Albayrak, Ali. “Alevi-Bektaşi Ritüelleri ve Temel Kurumlarından Hareketle Sosyal Bütünleşme”. Sûfî Araştırmaları 7/12 (2015): 21 -36.
• Alperen, Abdullah. “Alevî(lik) Modernleşmesine Dair Düşünceler”. Dem Dergi 2/6 (2009): 76-82.
• Ayaz, Berna. “Balıkesir Çepni ve Tahtacılarında Musahiplik Geleneğinin Toplum Yaşamındaki İşlevi”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 5 (2013): 103-114.
• Bal, Hüseyin. Alevi-Bektaşi Köylerinde Toplumsal Kurumlar. İstanbul: Ant Yayınları, 1997.
• Bal, Hüseyin. Sosyolojik Açıdan Alevi-Sünni Farklılaşması ve Bütünleşmesi. İstanbul: Ant Yayınları, 1997.
• Başdemir, Hasan Yücel. “Din Dersleri ve Aleviliğin Aktarılması”. Liberal Düşünce 16/63 (2011): 59-72.
• Bayri, Hakan. Türkiye’de Kimlik Siyaseti Sorunu ve Ulusal Kimlik (1980 Sonrası Döneme Sosyo-Politik Bir Bakış). Doktora Tezi, Atatürk Üniversitesi, 2008.
• Birdoğan, Nejat. Anadolu ve Balkanlar’da Alevi Yerleşmesi Ocaklar-Dedeler-Soyağaçları. İstanbul: Mozaik Yayınları, 1995.
• Bozkurt, Nizam. Kur’an’da Alevî Erkânı Erkânname 100 Konu- 100 Deyiş- 100 Ayet. Ankara: 2008.
• Bozkuş, Metin. “Alevî Yurttaşlara Yönelik Dinî Hizmetlerin İcrası Bağlamında Bir Teklif Denemesi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/1 (2006): 1-12.
• Bulut, H. İbrahim – Çetin, Murat. “Gölyaka Alevîlerinin Dini İnanç Ve Yaşantıları”. e-Makâlât Mezhep Araştırmaları. www.mezhep.org. 3/2 (2010): 165-206.
• Bulut, H. İbrahim. “Türkmen Geleneğinde Sosyal Dayanışma Ve Kardeşlik Kurumu Olarak “Musahiplik”. Kutlu Doğum Haftası “Hz. Peygamber Kardeşlik Ahlakı ve Kardeşlik Hukuku” Sempozyumu. 450-466. Ankara: 2013.
• Buyruk. Haz. Sefer Aytekin. Ankara: Emek Basım-Yayımevi, 1958.
• Buyruk. Haz. Fuat Bozkurt. İstanbul: 1982.
• Cengiz, Recep. Çamiçi Beldesinde Dini Hayat; Alevilik Üzerine Sosyolojik Bir Araştırma. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Fırat Üniversitesi, 2000.
• Çağatay, Neşet. Bir Türk Kurumu Olarak Ahilik. Ankara: AÜİF Yayınları, 1974.
• Dedekargınoğlu, Hüseyin. “Dede Garkın Ocağı’nda Musahiplik Uygulaması Örneği”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 78 (2016): 91-112.
• Dressler, Markus. Türk Aleviliğinin İnşası: Oryantalizm, Tarihçilik, Milliyetçilik ve Din Yazımı. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 2016.
• Düzgün, Dilaver. “Divanü Lügati’t-Türk’te Sosyal Normları Karşılayan Kavramlar”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 35 (2007): 201-215.
• Er, Pîri. Direnen Kültür Anadolu Aleviliği. İstanbul: Detay Yayınları, 2006.
• Er, Tülay. Simav İlçesi ve Çevresi Yaren Teşkilatı. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1988.
• Ersal, Mehmet. “Alevi İnanç Sistemindeki Ritüelik Özel Terimler: Musahiplik”, Turkish Studies 6/1 (2011): 1087-1110.
• Ersal, Mehmet. Alevilik Kavramlar ve Ocak Sistemi –Çubuk Havzası Örneği-. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, 2016.
• Gökyay, Orhan Şaik. Dede Korkut Hikâyeleri. İstanbul: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1976.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Tasavvuf’tan Dilimize Geçen Deyimler ve Atasözleri. İstanbul: İnkilap ve Aka Kitabevleri, 1977.
• Güngör, Özcan. Ârâf’taki Kimlik: Alevîlik/Bektâşilik. Ankara: Akasya Kitap, 2007.
• http://mufredat.meb.gov.tr/ProgramDetay.aspx?PID=319. Erişim: 02.06.2020.
• http://mufredat.meb.gov.tr/Programlar.aspx. Erişim: 02.06.2020.
• Irmak, Yılmaz - Hamarat, Handan. “Bingöl Aleviliğinde Dedelik Musahiplik Düşkünlük ve Cem”. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 8/15 (2018): 211-232.
• İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. Haz. Adil Ali Atalay. İstanbul: Can Yayınları, 1998.
• İnalcık, Halil. “Osmanlı Devletinin Kuruluş Problemi”. Doğu Batı 7 (1999): 9-22.
• İnan, Abdülkadir. “Eski Türklerde ve Folklorda Ant”. Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi 6/4 (1948): 279-290.
• İpek, Yasin. “Tahtacılarda Alevi Terminolojisinden Kimi Örnekler”, Alevilik. Haz. İsmail Engin, Havva Engin. 43-51. İstanbul: Kitap Yayınevi, 2004.
• İpşirli, Mehmet. “Musâhib”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31: 230. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kaşgarlı, Mahmud. Divanü Lûgati’t-Türk. 4 cilt. Haz. Besim Atalay. Ankara: TDK Yayınları, 1986.
• Kaya, Haydar. Musâhiblik. İstanbul: Engin Yayıncılık, 1989.
• Kaygusuz, İsmail. Aleviliğin Toplumsallaştırılmış Tapınç Kurumlarından Musahiblik. İstanbul: Alev Yayınları, 1991.
• Keremî, Hasan Saîd. el-Hâdî ilâ Lügati’l-‘Arab (I-IV). Beyrut: Dâr-u Lübnân, 1992.
• Keskin, Yahya Mustafa. Değişim Sürecinde Kırsal Kesim Alevîliği Elazığ Sünköy Örneği. Ankara: İlâhiyât Yayınları, 2004.
• Keskin, Yahya Mustafa. Kentleşme Sürecinde Alevîlik Gelenek ve Modernizm Arasında Gelgitler –Elazığ Örneği. İstanbul: Kıvılcım Ajans, 2009.
• Korkmaz, Esat. Ansiklopedik Alevilik Bektaşilik Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Ant Yayınları, 1994.
• Kur’ân-ı Kerîm Meâli. Çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin (Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 2009).
• Kutlu, Sönmez. “Aleviliğin Dinî Statüsü: Din, Mezhep, Tarikat, Heterodoksi, Ortodoksi veya Metadoksi”. İslâmiyât 7/3 (2003): 31-54.
• Kutlu, Sönmez. Çağdaş İslamî Akımlar ve Sorunları. Ankara: Fecr Yayınları, 2008.
• Kutlu, Sönmez. “Farklı İnanç Grupları ve Din Eğitimi”. Kişisel Sönmez Kutlu. Erişim 01 Haziran 2020. http://www.sonmezkutlu.net/?Syf=26&Syz=6026&/Farkl%C4%B1- %C4%B0nan%C3%A7-Gruplar%C4%B1-ve-Din-E%C4%9Fitimi.
• Macit, Sadullah. Ortaokul ve İmam Hatip Ortaokulu Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitabı. İstanbul: FCM Yayıncılık, 2019.
• Melikoff, İrene. Uyur İdik Uyardılar Alevîlik-Bektaşîlik Araştırmaları. Trc. Turan Alptekin. İstanbul: Cem Yayınları, 1994.
• Okan, Murat. Türkiye’de Alevilik Antropolojik Bir Yaklaşım. Ankara: İmge Kitabevi, 2004.
• Onat, Hasan. “Kızılbaşlık Farklılaşması Üzerine”. İslâmiyât 7/3 (2003): 111-126.
• Onat, Hasan. “Açılım Arayışları Gölgesinde Alevilik-Bektaşilik ve Kimlik Tartışmaları”, Dinî Araştırmalar 12/33 (2009): 37-46.
• Onat, Hasan. “Kimlik Teoloji İlişkisi Bağlamında Alevîlik-Bektaşîlikle İlgili Kimlik Tartışmaları Üzerine”. Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi 1 (2009): 18-31.
• Özdemir, Emrah. “Geleneksel Alevilikte Musahiplik ve Musahip Erkânı Samsun İli Havza ve Lâdik İlçeleri Örneği”. Hitit Üniversitesi Hacı Bektaş Veli Araştırma ve Uygulama Merkezi I. Uluslararası Hacı Bektaş Veli Sempozyumu. 2/ 731-751. Çorum: 2011.
• Pakalın, Mehmet Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. 3 cilt. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Rençber, Fevzi. “Niyazi Arslan Dede ile Adıyaman’da Alevilik Üzerine”. The Journal of Academic Social Science Studies 5/3 (2013): 547-569.
• Rençber, Fevzi. “Adıyaman Yöresi Alevî Ocakları”. OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 35 (2013): 159-170.
• Rençber, Fevzi. Hakk Muhammed Ali Aşkı, Adıyaman Alevileri. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
• Sarıkaya, M. Saffet. Anadolu Alevîliğinin Tarihî Arka Planı (XI-XIII. Yüzyıl). İstanbul: Ötüken Yayınları, 2003.
• Sarıkaya, M. Saffet. “Bektaşî ve Alevî Kültürünün Yazılı Kaynaklarından Fütüvvetnameler”. Anadolu’da Aleviliğinin Dünü ve Bugünü. Edit. Halil İbrahim Bulut. 367-377. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Sarıkaya, M. Saffet. “Bektaşî ve Alevî Kültürünün Yazılı Kaynağı Olarak Fütüvvetnameler”, Alevilik Araştırmaları Dergisi 4 (2012): 35-66.
• Sarıkaya, M. Saffet. “Alevilik-Bektaşiliğin Tasavvufi Boyutu Üzerine”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 82 (2017): 9-23.
• Selçuk, Ali. Tahtacılar. İstanbul: Yeditepe Yayınları, 2004.
• Sinanoğlu, A. Faruk. Türk Kültüründe Alevi-Bektaşi Olgusu (Malatya Örneği). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık, 2008.
• Soyyer, Yılmaz. Sosyolojik Açıdan Alevî Bektaşî Geleneği. İstanbul: Seyran, 1996.
• Subaşı, Necdet. “Türk Modernleşmesi ve Alevîler”. Geçmişten Günümüze Alevî-Bektaşî Kültürü. Edit. Ocak, Ahmet Yaşar. 110-121. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Subaşı, Necdet. Alevilik Çalıştayları Nihai Raporu. Ankara: 2010.
• Şahhüseyinoğlu, H. Nedim. Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci. Ankara: İtalik Yayınları, 2001.
• Şimşek, Eyup – Güngör, Özcan. “Alevi Yapısallaşması, Talepler ve Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarında Alevilik-Bektaşilik”. Turkish Studies 8/3 (2013): 539-565.
• Taşğın, Ahmet. Türkmen Aleviler –Diyarbakır Örneği-. İstanbul: Ataç Yayınları, 2006.
• Taşkaya, Serderhan Musa. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Ders Kitaplarında Alevilik-Bektaşilik”. 2. Uluslararası Türk Kültür Evreninde Alevilik ve Bektaşilik Bilgi Şöleni Bildiri Kitabı. Edit. Filiz Kılıç – Tuncay Bülbül. 2 cilt. 1/475-498. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, 2007.
• Teber, Ömer Faruk. Bektâşî Erkânnâmelerinde Mezhebi Unsurlar. Ankara: Aktif Yayınları, 2008.
• Teber, Ömer Faruk. “Osmanlı Belgelerinde Alevilik İçin Kullanılan Dini - Siyasi Tanımlamalar”. Anadolu’da Aleviliğinin Dünü ve Bugünü. Edit. Halil İbrahim Bulut. 69-80. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Togan, A. Zeki Velidî. Oğuz Destanı Reşideddin Oğuznâmesi, Tercüme ve Tahlili. İstanbul: Ahmet Sait Matbaası, 1972.
• Tur, Seyit Derviş. Erkânname, Aleviliğin İslâm’da Yeri ve Alevi Erkânları. İstanbul: Can Yayınları, 2002.
• Turan, İbrahim. “Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Aleviliğin Öğretimi ile İlgili Yeterlik Algıları”, Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 10/2 (2017): 879-902.
• Türkel, Rifat. “Sofça Örnekleminde Kalburcu Şeyhi Pîr Ahmed Efendi ve Alevîlik Anlayışı”. İnsan ve Toplum Dergisi 6/1 (2016): 47-70.
• Uğurlu, Ahmet. Alevilikde Cem ve Musâhiblik. İstanbul: Ufuk Matbaası, 1991.
• Üçer, Cenksu. Alevîlikte Musâhiblik. 2. Baskı. Ankara: Araştırma Yayınları, 2015.
• Üçer, Cenksu. “Alevî Nitelemeli Gelenek ya da Ocak ve Gruplar Hakkında Yapılacak Çalışmalarda Ocak Sisteminin Dikkate Alınmasının Önemi”. e-makâlât 12/2 (2019): 353- 402.
• Üçer, Cenksu. “Musâhiblik Kurumu Üzerinden Alevî Ocaklar ve Gruplar Hakkında Bazı Değerlendirmeler”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 93 (2020): 11-35.
• Üçer, Cenksu. Anadolu’da Alevî Ocakları ve Grupları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2020.
• Yalçınkaya, Ayhan. Alevilikte Toplumsal Kurumlar ve İktidar. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, 1996.
• Yaman, Ali. Alevilikte Dedeler Ocaklar. İstanbul: Ufuk Matbaacılık, 1998.
• Yaman, Ali. “Alevîlerde Dedelik ve Dede Ocakları”. Geçmişten Günümüze Alevî-Bektaşî Kültürü. Edit. Ahmet Yaşar Ocak. 178-202. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Yaman, Mehmet. Alevîlik İnanç-Edeb-Erkân. İstanbul: Ufuk Reklamcılık ve Matbaacılık, 2001.
• Yıldırım, Rıza. Geleneksel Alevilik İnanç, İbadetler, Kurumlar, Toplumsal Yapı, Kolektif Bellek. İstanbul: İletişim, 2018.
• Yıldız, Harun. “Alevî/Bektaşî Geleneğinde Musahiplik”, Uluslarası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu -I- Bildiriler-Müzakereler. 123-132. SDÜ Üniversitesi Yayınları: Isparta, 2005.
• Yıldız, Harun. “Alevî-Bektaşî Geleneğinde Musahiplik”. Geçmişten Günümüze Alevî-Bektaşî Kültürü. Edit. Ahmet Yaşar Ocak. 397-413. Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 2009.
• Yıldız, Harun. “Amasya Yöresinde Alevîlik: Ocak ve Yapılar”, Uluslararası Amasya Sempozyumu: Tarih-Dil-Kültür-Edebiyat 2 (2017), 1527-1555.
• Yılmaz, Feramuz - Doğan, H. İsmail - Özkan, Sümeyye – Öztürk, Yusuf. Ortaöğretim Din Kültür ve Ahlak Bilgisi. Ankara: Devlet Kitapları, 2018.
• Yılmaz, Hüseyin. “Alevîlik-Sünnîlik Açısından Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersleri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 13/2 (2009): 189-209.
• Zengin, Halise Kader. “Din Kültürü Ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programlarında Devletin Alevilik Algısı (Karşılaştırmalı Bir Analiz)”. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi 12/47 (2013): 63-87.