Emancipation From a Conceptual Crisis: The Relation Between Haqq, Haqiqa, Gerçek, and Doğruluk

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 2, 481 - 502, 30.12.2020

Hamdullah Arvas

https://doi.org/10.18403/emakalat.784254

Cited By: 1

Öz

In this study, the relation between the word haqq, which is one of the focus concepts of Muslim thought, with the words “haqiqah”, “gerçeklik”, and “doğruluk” is discussed. The importance of the study is directly proportional to its purpose. The most important elements of knowledge are conception/tasawwur and affirmation/tasdiq. The building blocks of conception and affirmation are words. Therefore, the words that are the building blocks of the mind must be correctly connected to the meanings, for a spoken issue to be properly envisioned and approved. However, this is not always possible for reasons such as lack of information, language and reasoning flaws, and conceptual collapse between language and thought. For example, many people, who do not know the Arabic language, think meanings of the Haqq and Haqiqah within their native language system and use them with the meaning of what they load on. Therefore, they reject the using haqq instead of the haqiqah because of the metaphysical meaning of the haqq. On the other hand, the haqiqah concept is contemplated as supreme and on the other side, it is used instead of true. Some scholars also oppose the fact that haqiqah is equated with the reality/gerçek due to its philosophical content. The word “sidq” also means correctness and it is obtained by agreement with the haqq. As stated in the research, the word haqq is more comprehensive than the word haqiqa due to its metaphysical meaning layer. The words "haqiqah" and "gerçek" are existential qualities and are synonymous words belonging to different languages. Being one of the meanings that the word haqq indicates in terms of epistemological value, the concept of “sidq” is obtained with the meaning of haqiqah in terms of correspondence to the things that are haqq.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Being (haqq), Truth (haqiqah), True (sidq), Reality

Kavramsal Bir Bunalımdan Çıkış Denemesi: Hak, Hakikat, Gerçeklik ve Doğruluk İlişkisi

Öz

Bilgi tasavvur ve tasdiklerden oluşmaktadır. Tasavvurların doğru aktarılması, kelimelerin vad‘olundukları anlamlara doğru bir şekilde bağlanması ile mümkündür. Fakat dil ve kültür farklılığı, dilin zamana ve zemine göre değişen bir olgu olması ile bilgi ve muhakeme kusurları, zaman içinde bazı kelimelerin lafız ve mana irtibatının tahrip etmiştir. Bu durum kelimelerin dayandığı dil, düşünce ve varlık irtibatını koparmıştır. Böylece insanların düşünce dünyasında kavramsal çöküşler meydana gelmiştir. Bunun en somut örneği hak ve hakikat kelimelerinde gözlenmektedir. Araştırmada belirtildiği üzere günümüzde bu kelimelerin Arapça aslını bilmeyen veya bunları göz ardı eden birçok insan bu kelimelere, kendi anadilinde yüklediği anlamların sınırları içinde düşünmektedir. Böylece hak ile hakikat arasındaki anlam farkı göz ardı edilmektedir. Hakikat kelimesi ise bir tarafta gerçeklikten yüce görülmekte öte yandan doğruluk kavramı ile özdeşleştirilerek kullanılmaktadır. Bazı araştırmacılar da felsefî içeriğinden dolayı gerçekliğin hakikatle eşitlenmesine karşı çıkmakta, hatta okuyucuların bu durumu yazarın dilinin eksikliğine verip gerçeklik sözcüğünü, hakikatin Türkçe’si gibi düşünmelerini yadırgamaktadır. Bu tespitlerle tasarlanmış çalışmamızda hak, hakikat, gerçeklik ve doğruluk kavramları arasındaki aynılık, benzerlik ve başkalık ilişkisi incelenmiştir. Araştırmada belirtildiği üzere hak kelimesi sahip olduğu metafiziksel anlam katmanından dolayı hakikat kelimesinden daha kapsamlıdır. “Hakikat” ve “gerçeklik” kelimeleri ise varlıksal nitelikler olup farklı dillere ait anlamdaş sözcüklerdir. Bilgisel değer bakımından hak kelimesinin delâlet ettiği anlamlardan biri olan sıdk kavramı da, doğruluk manasında olup bulunuşu hak olan şeylere uygunluk ciheti iledir.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, Hak, Hakikat, Doğruluk, Gerçeklik

Kaynakça

• Akbulut, Ahmet. Sahabe Dönemi İktidar Kavgası. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Askerî, Ebû Hilâl. Mü’cemü’l-fûrukü’l-lugga. Thk. Beytullah Bayat. Beyrut: Müessesetü’n-Neşr, 1412.
• Askerî, Ebû Hilâl. Vûcuh ve’n-nezâir. Thk. Muhammed Osman. Kahire: Mektebetû’s-Sekâfeti’d-Dînîyye, 2007.
• Aster, Ernst Von. Bilgi teorisi ve Mantık. Çev. Macit Gökberk. İstanbul, 1945.
• Ayer, Alfred Jules. Dil, Düşünce, Doğruluk. Çev. Vehbi Hacıkadiroğlu. İstanbul: Metis Yay, 1998.
• Bağdâdî, Ebü’l-Hayr Hasan b. Sivar. “Âlemin Hudûsuna İlişkin Yahya en-Nahvî ile Kelamcıların Delillerinin Karşılaştırılması”. Kelam Araştırmaları Dergisi. Çev. Cemalettin Erdemci. 2: 158. Ankara, 2009.
• Basrî, Ebü’l-Hüseyin. el-Mu’temed fi usûli’l-fıkh. Thk. Muuhammed Hamidullah. Şam: Ma’hedi İlmî, 1386.
• Benedictus Spinoza. Etika. Çev. Hilmi Ziya Ülken. Ankara: Dost Kitabevi, 2014.
• Câhız, Ebû Osman Amr b. Bahr. el-Beyân ve’t-Tebyin. Kahire: Mektebetü’l-Hanci, 1998.
• Campanini, Massimo. “Haqq/Haqiqa”. The Quran: An Encyclopedia. Ed. Oliver Leaman. New York: Routledge, 2006.
• Cürcânî, Ali b. Muhammed b. Ali Seyyid Şerif. Kitâbü’t-ta’rifât. Beyrut: Darul Kutubi’l-İlmiyye, 1983.
• Cürcânî, Ali bin Muhammed Seyyid Şerîf. Şerhü’l-mevâkıf. çev. Ömer Türker. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları, 2015.
• Cüveynî, Abdulmelik b. Abdullah. Telhis fi Usûli’l-Fıkh. Thk. Abdullah Culm. Darü’l-Beşairü’l-İslâmiyet, y.y.
• Derrida, Jacques. Gramotology. Çev. Gayatri Chakravorty Spivak. Maryland: The Johns Hopkins University Press, 1976.
• Ece, Muhammet Nasih. İbn Rüşd’ün Önermeler Mantığı ve Aristoteles Temelleri. Konya: Çizgi Yayınları, 2018.
• Erdem, Suphi. “Varlığın Cezbesinde Dil ve Hakikat -Nietzsche değinileriyle-”. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi 2/1 (12 Haziran 2013): 13-33. https://dergipark.org.tr/tr/pub/birtop/issue/3528/47962.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l-musallîn. Thk. Helmut Ritter. Visbaden, 1963.
• Eş‘arî, Ebü’l-Hasan Ali b. İsmail. el-İbane an usûlü’d-diyâne. Thk. Fevkiye Huseyin Mahmud. 1. Baskı. Kahire: Dârü’l-Ensâr, 1397.
• Fârâbî. “Kitabü’l-burhan”. Çev. Ömer Türker - Ömer Mahir Alper. İstanbul: Klasik Yay., 2012.
• Fazlıoğlu, İhsan. “Hakikat mi Gercek mi: Hangisi Hakikidir?” İtibar Dergisi. Eylül (2014).
• Flew, Anthony. “Theology and Falsification”. New Essays İn Philosophical Theology. Ed. Anthony Flew. SCM Pres, 1963.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. Mustasfâ. Thk. Muhammed Abdusselam. Dârü’l-Kûtûbi’l- İlmiyye, 1993.
• Gazzâlî, Ebû Hamid Muhammed b. Muhammed. İhya-u Ulumi’d-Din. Beyrut: Darü’l-Marifet, y.y.
• Güler, İlhami. “el-Hak Kavramının Kur’ân’daki Dini ve Ahlaki İçeriğinin Tahlili”. AÜİFD. 43: 201-209. Ankara, 2002.
• Heiddeger, Martin. Being and Time. Trns. John Macquarrie - Edward Robinson. Blackwell, 1962.
• İbn Haldûn, Abdurrahman b. Muhammed. Mukaddime. Çev. Süleyman Uludağ. İstanbu: Dergah Yayınları, 2009.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed. el-Fasl fi’l-ehvâ ve’l-Milel ve’n-nihâl. 2. Baskı. Beyrut: Darü’l-Marife, 1975.
• İbn Manzûr, Cemâleddîn. Lisânü’l-Arâb. Beyrut: Daru’s-Sadr, 1414.
• İbn Sînâ. Kitâbu’ş- Şîfâ: Mantık / Cedel. Kahire, 1965.
• İbn Sînâ. Şifa: İlahiyat. Kahire: El-Hey’etü’l-Amme, 1960.
• İbn Sînâ. İşâretler ve Tenbihler. Çev. Ali Durusoy - Muhittin Macit - Ekrem Demirli. İstanbul: Litera Yayınları, 2005.
• İbn Sînâ. Medâl:Mantığa Giriş. Çev. Ömer Türker. İstanbul: Litera Yayınları, 2006.
• İbn Sînâ. Metafizik-I. Çev. Ekrem Demirli - Ömer Türker. İstanbul: Litera Yay., 2004.
• İbn Sînâ. Şifâ: İlahiyât. Thk. Said Zayed - Süleymân Dünya. Kahire: el-Hey’etü’l-Âmme, 1960.
• Isfahânî, Râgıb. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. Thk. Savfan Adnan Davedi. Beyrut: Darü’l-Kalem, 1412.
• İzutsu, Toshihiko. Kuran’da Dini ve Ahlaki Kavramlar. Çev. Selahattin Ayaz. 2. Baskı. Pınar yayınları, 1991.
• İzutsu, Toshihiku. Kur’ân’da Allah ve İnsân. Çev. Süleyman Uludağ. Ankara: AÜ Basımevi, 1975.
• Kâdî Abdulcabbâr, Ahmed b. Halil b. Abdullah. Muğnî fi ebvâbî tevhîd ve’l-adl. 5. Cilt. Thk. Mahmud Hudeyri. Kahire: Darü’l-Mısriyyei, 1958.
• Kâdî Abdulcabbâr, Ahmed b. Halil b. Abdullah. Şerhûl-usûli’l-hamse. Thk. Ahmed b. Hüseyin. Beyrut: Dârü’l- İhyâi’t-Tûrâs, 2012.
• Karadaş, Cağfer. Kelam Düşüncesinde Evren ve İnsan. Bursa: Emin Yay, 2011.
• Kaya, Mahmut. “Tasavvur”. Diyânet İslâm Ansiklopedisi. 126-127. İstanbul: TDV, 2011.
• Leibniz, G.W. Monadoloji:Felsefenin İlkeleri. Çev. Ogün Ürek. İstanbul: Biblos Yay, 2009.
• Mahmut Ay, Engin Erdem. İlahiyat Terimleri Sözlüğü. Ankara, 2019.
• Masterson, James F. Gerçek Kendilik. Çev. Pınar Üzeltüzenci. İstanbul: Litera Yayınları, 2017.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbu’t-tevhid. Thk. Fethullah Huleyf. Beyrut: Dârü’l-Meşrik, 1980.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr. Kitâbü’t-tevhîd. Thk. Muhammed Aruşi - Bekir Topaloğlu. 2. Baskı. İstanbul: Mektebetü’l- İrşad, 2010.
• Nesefî, Ebû Hafs Necmeddin b. Muhammed. Metnu âkâidi’n-Nesefî. İstanbul: Mektebetu Hanefiyye, 1428.
• Paşâ, Ahmet Cevdet. Mi’yâr-ı Sedât: Klasik Mantık. Thk. Hasan Tahsin Feyizli. 1. Baskı. Ankara: Fecr Yay., 1998.
• Platon. Complete Works. Ed. John M. Cooper. Dijital Ed. Indianapolis: Phackett Publishing Company, 1997.
• Poper, Karl. Bilimsel Araştırmanın Mantığı. Çev. İlknur Aka - İbrahim Turan. YKY, 1998.
• Reçber, Mehmet Sait. “Hakikat”. İslâmiyet- Hristiyanlık Kavramları Sözlüğü. 1. Baskı. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınevi, 2013.
• Rençber, Fevzi. Alevîlikte Cem ve Cem Evleri. Şırnak: Şırnak Üniversitesi Yayınları, 2018.
• Rahbar, Daud. God of Justice: A Study in the Ethical Doctrine of the Qur’ān. 1. Baskı. Netherlands: E.J. Brill, 1960.
• Skinner, Quentin. Çağdaş Temel Kuramlar. Çev. Ahmet Demirhan. İstanbul: İleteşim Yayınları, 1991.
• Stevenson, Leslie. Yedi İnsan Doğası Kuramı. Çev. Necla Arat. İstanbul, 2005.
• Tehânevî, Muhammed b. Ali el Fârukî. Mevsuâtu keşşâf el-istilâhâti’l fûnun ve’l-ulûm. Thk. George Zeydan - Abdullah Halidi. 1. Baskı. Beyrut: Mektebetü’l-Lübnan, 1996.
• Tepe, Harun. Platon’dan Habermas’a Felsfede Doğruluk ya da Hakikat. 2. Baskı. Ankara: İmge Kitabevi, 2003.
• Thurner, Martin. “Hakikat”. İslâmiyet- Hristiyanlık Kavramları Sözlüğü. Ankara: Ankara Üniversitesi Yayın, 2013.
• Topaloğlu, Bekir. “Hak”. DİA. İstanbul: TDV, 1997.
• Türker, Ömer. Varlık Nedir: İslâm Filozoflarının Varlık Tasavvuru. İstanbul: Ketebe Yayınları, 2019.
• Viktor Brochard. Yanlış Üzerine Deneme. Çev. Hamdi Ragıp Atademir. İstanbul: İdeal Matbaa, 1943.
• Yasin, Hasan Hüseyin Ebû. Şi’ru Hamdan ve Ahbaraha. Riyad: Darü’l-Ulum, 1983.
• Zemahşerî, Mahmud b. Ahmed. Esâsü’l-belâgâ. Thk. Muhammed Basil. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2005.