İlâhî Sıfatlar Probleminin Ortaya Çıkışında Çok Kültürlü Ortamın Etkisi

Yıl 2020, Cilt: 13 Sayı: 2, 430 - 450, 30.12.2020

Seyithan Can

https://doi.org/10.18403/emakalat.801502

Cited By: 2

Öz

İslâm düşünce tarihinde de sıfatlar, üzerinde en çok tartışılan konuların başında yer almaktadır. Hatta bu konu, mezhepler arasında tekfire götüren boyutlarıyla ele alınmıştır. Ancak tarihsel sürece bakıldığında, İslâm âleminde tartışma konusu olan sıfatların sosyo-kültürel konjonktür gereği tevhidi düşünceyi savunma amacıyla ortaya çıktığı görülmektedir. Tevhidi savunma gayesi güden sıfat anlayışının, mezhepler tarafından sistematik bir hale getirilmesi, tarihsel süreçte ortaya çıkan sıfat telakkisinin tek genelgeçer anlayış olduğu algısını da beraberinde getirmiştir. Dolayısıyla tarihsel süreçte tenzih ve mutlaklık üzerinde şekillenen Allah tasavvuru, günümüz insanının tam anlamıyla içselleştirebildiği bir tasavvur olamamıştır. Bunun sebebi, tenzih ve mutlaklık üzerinde şekillenen savunmacı söylemin, farklı kültür ve medeniyetlerle etkileşimin bir sonucu olarak ortaya çıkmasıdır.
Bu çalışma, ilahi sıfatlar kapsamında tartışılan konuların, İslâm’ın hangi dinler veya inançlarla etkileşimi neticesinde ortaya çıktığını belirlemeyi amaçlamaktadır. Özellikle İslâm âleminde mezhebî ayrılıklara sebebiyet veren Allah’ın kelâmının yaratılmışlığı, tenzih ve ta’tîl anlayışları, Hıristiyanlıkla etkileşimin bir sonucudur. Antropomorfizm, teşbih, tecsim tartışmalarının Yahudilikle; her yönüyle mutlak Tanrı anlayışının ise düalist inançlarla etkileşimin bir neticesi olduğunu söyleyebiliriz.

Anahtar Kelimeler

Kelâm, İlahi Sıfat, Çok Kültürlülük, Dualizm, Antropomorfizm

Multiple-Culture Environment’s Impact on Appearance of Divine Designation Problem

Öz

Designation subject in Islamic consideration history is the main of most-discussed subjects. Even it has been considered with its aspect taking sects into significant discussions and takfir. However, when historical process is considered, it is seen that designations which are discussion subject in Islam world appeared for a certain socio-cultural conjuncture and became for defending monotheism. However, sects made designation consideration pursuing defense of monotheism systematically so that brought perception that this consideration is virtually single consideration. Thus, Allah realisation shaping on exception and absoluteness in historical process has not tendency that today’s man can interiorize properly. This is because apological expression shaping on exception and absoluteness occurred as a result of interaction between different cultures and civilizations.
In this study, it is aimed to reveal that the discussion fields on designation subject occurred as a result of interaction with whichever religion and faith. Especially, creaturehood of Allah kalan, exception and isolation considerations causing differences among sects in Islam world occurred as a result of interaction with Christians. We can say that anthropomorphism is result of encountering simile, embodying discussions with Judaism, absolute god consideration is result of encountering with dualist faiths.

Anahtar Kelimeler

Kalam, Divine Designation, Multiple Sophistication, Dualism, Anthropomorphism

Kaynakça

• Abdülbâkī, Muhammed Fuâd. el-Mu’cemûl-Müfehres Li elfazi’l-Kur’ânî’l-Kerim. Kahire: Kahire:Dâru’l Kutubi’l-Mısriyye, 1945. Abdülcebbâr, Kâdî. Şerhu’l-Usûli’l-Hamse. thk. Abdülkerîm Osman. Kâhire: Mektebetü Vehbe, 1996.
• Abdülhamit, İrfân. İslâm’da İtikâdî Mezhepler ve Akâid Esasları. çev. M.Saim Yeprem. İstanbul: Marifet Yayınları, 3. Basım, 1994.
• Akarsu, Bedia. Felsefe terimleri sözlüğü. İstanbul: İnkılap Kitabevi, 2016.
• Aydınlı, Osman. İslam düşüncesinde aklı̂leşme süreci: Mutezilenin oluşumu ve Ebu’l-Huzeyl Allaf. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2013.
• Ayğan, Fadıl. İslâm kelâmında Yahudilik Eleştirisi. İstanbul: Rağbet Yayınları, 2016.
• Bozkurt, Nahide. Mihne Süreci ve Islami İlimlere Etkisi. ed. Mehmet Mahfuz Söylemez. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2012.
• Bozkurt, Nahide. Mu’tezile’nin altın çağı: Me’mun dönemi. Ankara: Ankara Okulu yayınları, 2002.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmail el-. el-Câmiʿu’s-Sahîh. nşr. Muhammed Züheyr b. Nasr. 8 Cilt. Beyrut: Dâru Tavki’n-Necât, 2. Basım, 2001.
• Cürcânî, Seyyid Şerif el-. Kitâbu’t-Ta’rifât. Beyrut: Mektebetü Lübnan, 1985.
• Çelebi, İlyas. “Sıfat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 39/100-106. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Dalkıran, Sayın. Tanrılaştırmanin Tarihçesi. İstanbul: Teklif Yayınları, 1. Basım, 2018.
• Demirci, Kürşat. “Hulûl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 18/341-344. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1998.
• Erdemci, Cemalettin. Kelâm İlmine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 3. Basım, 2015.
• Eşârî, Ebu’l-Hasen el-. Makalâtu’l-İslâmiyyin. thk. Helmut Ritter. Beyrut: Dâru’n-Neşr, 2005.
• Evkuran, Mehmet. “İslâm Düşünce Geleneği̇nde Tanrı Tasavvuru -Tevhid, Tenzih Ve Teşbih Kavramları Ekseninde Bir Analiz-”. İslami İlimler Dergisi 1/3 (01 Nisan 2007), 45-62.
• Gardet, Louis- Anawati, Georges. İslam Teolojisine Giriş. çev. Ahmet Arslan. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2015.
• Göregen, Mustafa. “‘Yuhanna Ed-Dımaşki’nin “Bir Hıristiyan İle Bir Müslüman Arasında Diyalog” İsimli Risalesi’nin Değerlendirilmesi’”. Kafkas Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 16 (2015), 111-126.
• Has, Kenan. “Mezdeki̇yye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 29/523-524. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2004.
• İbn Hazm, Ali b. Ahmed. El-Fasl. çev. Halil İbrahim Bulut. 3 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2017.
• İbn Teymiyye, Takiyuddîn. Mecmûatu’l-fatevâ. thk. Enver Baz - Amir Cezzar. 37 Cilt. Dâru’l-Vefae li’r-Tebâati ve’n-Neşr, 3. Basım, 2005.
• İbn Teymiyye, Takiyuddîn. Minhâcü Sünneti’n-Nebeviyye. thk. Muhammed Reşâd Sâlim. 9 Cilt. Riyad, 1987.
• Kâsımî, Cemaleddin el-. Târihu’l-Cehmiyye ve’l-Mu’tezile. Beyrut: Müessestu’r-Risâle, 1979.
• Kazanç, Fethi Kerim. “İslâm’ın İlk Dönemlerinde Birlikte Yaşama Çerçevesinde Teolojik Tartışmalar”. Milel ve Nihal 6/2 (01 Haziran 2009), 51-86.
• Neşşâr, Ali Sâmî en-. Neşet’ül Fikri’l-Felsefi’l İslâmî. 3 Cilt. Kâhire: Dârü’l-Maârif, 7. Basım, 1977.
• Okşar, Yusuf. “Şemsüddîn es-Semerkandî’nin İlahi Sıfatlar Problemine Yaklaşımı”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 34 (31 Aralık 2019), 175-212. https://doi.org/10.35209/ksuifd.615477
• Râzî, Fahreddîn er-. Esâsu’t-Takdis fî İlmi’l-Kelâm. çev. İbrahim Coşkun. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Rençber, Fevzi. “İslam Birliği İnşâsında Bir Engel Olarak Mezhep-Cemaat Taassubu ve Çözüm Yolları”. e- Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 10/1 (30 Haziran 2017), 77-102. https://doi.org/10.18403/emakalat.303020
• Rençber, Fevzi. “İslam Mezhepleri Tarihi Dersine Yönelik Görüş ve Beklentiler (Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Örneği)”. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi 11/1 (30 Haziran 2018), 37-72. https://doi.org/10.18403/emakalat.425763
• Sinanoğlu, Mustafa. “Reddi̇ye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 34/516-521. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2007.
• Sinanoğlu, Mustafa. “Senevi̇yye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (İstanbul). 36/521. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2009.
• Subhî, Ahmed Mahmud. fî İlmi’l-Kelâm. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’n-Nahdati’l-Arabiyye, 1985.
• Süt, Abdulnasır. Basra ve Mu’tezile. İstanbul: Endülüs Yayınları, 2018.
• Şehristânî, Abdilkerîm bin Ahmed eş-. el-Milel ve’n-Nihâl. thk. Emir Ali Menha. Lübnan: Dârü’l-Mârife, 1993.
• Turhan, Ayşe. “Mu’tezi̇lî Sıfat Telakki̇si̇ni̇n İnşâında Cehm B. Safvân’ın Beli̇rleyi̇ci̇li̇ği̇”. Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2018/2/41 (2018), 92-101.
• Wolfson, A. Austryn. Kelâm Felsefeleri. çev. Kasım Turhan. İstanbul: Kitabevi Yayınları, 3. Basım, 2016.