The Life and the Heritage of Naqib al-Ashraf Abdullah Efendi, The Grandson of the Victim Shaykh al-Islam Feyzullah Efendi

Yıl 2021, Cilt: 14 Sayı: 2, 904 - 947, 31.12.2021

Ayhan Işık

https://doi.org/10.18403/emakalat.958994

Öz

The family and relatives of Shaykh al-Islam Feyzullah Efendi, who gained fame as “Feyzullah Efendizâdes” in the Ottoman Empire, served in many different high-level positions of the state. In particular, Shaykh al-Islam Feyzullah Efendi, his son Fethullah Efendi, his grandchildren Mehmet Kamil Efendi and Abdullah Efendi, his grandson's son Mehmet Emin Efendi, and many others were naqib al-ashraf because they were descendants of the HH Prophet. Abdullah Efendi, who was appointed as naqib al-ashraf to organize the pedigrees of sayyids and sharifs and to take care of their affairs, was not exposed to the troubles of his grandfather Shaykh al-Islam Feyzullah Efendi, and his father Shaykh al-Islam Mustafa Efendi. However, the political, social, and sectarian conflicts in the period of his grandfather and father caused different narrations about Abdullah Efendi's lineage and family.
In this article, information about Naqib al-Ashraf Abdullah Efendi's scientific career, economic status, and service life is given by discussing his pedigree and heritage. Besides, his pedigree recorded in the Naqib al-Ashraf Registers in the Meshihat Archives, his heritage in the Court of Kısmet-i Askeriye (inheritance court for people with the military status), and the tombstones in the Istanbul Karacaahmet Cemetery were examined. His family members, children, grandchildren, ghilman, jawari, and freedmen were identified by using the information on the tombstones of Abdullah Efendi and his family.

Anahtar Kelimeler

Shaykh al-Islam Feyzullah Efendi, Shaykh al-Islam Mustafa Efendi, Naqib al-Ashraf Abdullah Efendi, Heritage, Pedigree

MAKTÜL ŞEYHÜLİSLÂM FEYZULLAH EFENDİ’NİN TORUNU NAKÎBÜ’L-EŞRÂF ABDULLAH EFENDİ’NİN HAYATI VE TEREKESİ

Öz

Osmanlı Devleti’nde “Feyzullah Efendizâdeler” olarak ün kazanmış Şeyhülislâm Feyzullah Efendi’nin ailesi ve akrabaları, devletin üst düzey farklı birçok kademesinde görev almıştır. Özellikle Şeyhülislâm Feyzullah Efendi, oğlu Fethullah Efendi, torunları Mehmet Kamil Efendi, Abdullah Efendi, torununun oğlu Mehmet Emin Efendi ve daha birçokları nesep olarak Hz. Peygamber’in soyuna mensup olması sebebiyle Nakîbü’l-eşrâflık yapmıştır.
Seyyid ve şeriflerin şecerelerini düzenlemek ve onların işleriyle ilgilenmek üzere Nakîbü’l-eşrâf olarak görevlendirilen Abdullah Efendi (ö. 1184/1770), dedesi Şeyhülislâm Feyzullah Efendi ve babası Şeyhülislâm Mustafa Efendi’nin yaşadığı sıkıntılara maruz kalma-mıştır. Ancak dedesi ve babası dönemindeki siyasî, ictimaî ve mezhebî ihtilaflar Abdullah Efendi’nin nesebi ve ailesi hakkında farklı rivayetlerin oluşmasına sebebiyet vermiştir.
Bu çalışmada Şeyhülislâm Feyzullah Efendi’nin torunu Nakîbü’l-eşrâf Abdullah Efendi’nin şeceresi ve terekesi ele alınmak suretiyle ilmî kariyeri, iktisadî durumu ve hizmet hayatı hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca Meşîhat Arşivi’ndeki Nakîbü’l-eşrâf defterlerinde kayıtlı şeceresi, Kısmet-i Askeriye Mahkemesi’ndeki terekesi ve İstanbul Karacaahmet Mezarlığı’ndaki mezar taşları incelenmiştir. Abdullah Efendi ve ailesinin mezar taşlarındaki bilgilerden istifade edilmek suretiyle aile bireyleri, çocukları, torunları, gulam, cariye ve utekası tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Şeyhülislâm Feyzullah Efendi, Şeyhülislâm Mustafa Efendi, Nakîbü’l-eşrâf Abdullah Efendi, Tereke, Soyağacı.

Anahtar Kelimeler

Şeyhülislâm Feyzullah Efendi, Şeyhülislâm Mustafa Efendi, Nakîbü’l-eşrâf Abdullah Efendi, tereke, soyağacı

Kaynakça

• Ahmed, Badi Efendi. Riyâz-ı Belde-i Edirne. Haz. Niyazi Adıgüzel-Raşit Gündoğdu. 2/1. Edirne: Trakya Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Ahmed Rıfat. Devhatü’n-Nukabâ. İstanbul: Karahisarî Esad Efendi Litografyası. 1283.
• Ahmed Nazif Efendi. Riyâzu’n-Nükabâ. İstanbul: Süleymaniye Yazma Eser Kütüphanesi, Esad Efendi Bölümü, No. 2275.
• Akgül, Şükriye. İslâm Tarihçiliğinde Meşâhîru’n-Nisâ Geleneği ve Mehmed Zihni Efendi’nin Meşâhîru’n-Nisâ Adlı Eserinin İncelenmesi. Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2006.
• Aktı, Yunus. Ahmed Nazif Efendi ve Nakîbü’l-eşrâflara Dair Eseri: Riyâzu’n-Nukabâ-Tahlil ve Metin. İstanbul: Fatih Sultan Mehmet Vakıf Üniversitesi, Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Akün, Ömer Faruk. “Fitnat Hanım (ö. 1194/1780)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 13:39-46. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Altınsu, Abdülkadir. Osmanlı Şeyhülislamları. Ankara: Ayyıldız Matbaası, 1972.
• Bayraktar, Saliha Bozer. İstanbul Karacaahmet Mezarlığı 22 Numaralı Adadaki Mezar Taşları. Ankara: Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• BOA, Osmanlı Arşivi. Mühimme Defterleri [A.DVN.MHM.d.]. No. 150
• Bilgiz, Musa. “Feyzullah Efendi’nin Şeyhülislâm Çocukları: Fethullah Efendi, Murteza Efendi ve Mustafa Efendi”. Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu. ed. Ömer Kara. 199-203. Erzurum, 2015.
• Budak, Cennet Betül. Karacaahmet Mezarlığında Seyyidlere Ait Mezar Kitabeleri (19. Yüzyıl) Metin, İnceleme ve Transkripsiyon. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Derin, Fahri Ç. “Şeyhülislam Feyzullah Efendi'nin Nesebi Hakkında Bir Risale”. Tarih Dergisi, 10, (1959), 97-104.
• Hafız Hızır İlyas. Tarih-i Enderûn. İstanbul: Dârü’t-Tıbâati’l-Âmire, 1276.
• Işık, Ayhan. Meşîhat Arşivi Belgeleri Işığında Seyyidler ve Nakîbü’l-eşrâflık Müessesesi. Ankara: İlahiyat Yayınları, 2021.
• Işık, Ayhan. “Osmanlı Devleti’nde Nakîbü’l-Eşrâflık Müessesesi ve Meşîhat Arşivindeki Nakîbü’l-Eşrâf Defterleri”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 8 ( 2014), 213-285.
• İpşirli, Mehmet.“Mustafa Efendi, Feyzullahefendizâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 31/297-298. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• İpşirli, Mehmet. “Feyzullah Efendi’nin Biyografisine Dair S. F. Meservey’in Çalışması Üzerine Bazı Değerlendirmeler”. Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu. ed. Ömer Kara. 145-150. Erzurum, 2015.
• İpşirli, Mehmet. “Bâb-ı Meşîhat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/363. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• İstanbul Müftülüğü Meşîhat Arşivi. Nakîbü’l-eşrâf Defterleri. No. 93/26
• Kara, Ömer-Çögenli, M. Sadi. “Şeyhülislam Feyzullah Efendi: Hayatı ve Eserleri”. Erzurumlu Şeyhülislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu. ed. Ömer Kara. 35-98. Erzurum, 2015.
• Katgı, İsmail. Osmanlı Devleti'nde Öldürülen Şeyhülislamlar. Gaziantep: Gaziantep Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Karahasanoğlu, Selim. “Yanlış Zamanda Yanlış Adam”: Feyzullah Efendi Sabra Meservey, Feyzullah Efendi: An Ottoman Şeyhülislam”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 3/5 (2005), 843-847.
• Köprülü, Orhan F. “Feyzullah Efendi”. İslam Ansiklopedisi. 4/593-600. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1964.
• Mecdi Efendi. Terceme-i Şakâyık li-Mecdî. İstanbul: Dârü't-Tıbâati'l-Âmire, 1269.
• Mehmed Raşid. Tarihi Raşid. 2:581. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1365.
• Mehmed Süreyya Bey. Tezkire-i Meşâhir-i Osmaniyye/Sicill-i Osmanî. 3:385. İstanbul: Matbaa-i Amire, 1890- 1893.
• Ögke, Ahmet. “Feyzullah Efendi’nin Tasavvufî Silsilesi ve Şeceresi”. Erzurumlu Şeyhülislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu. ed. Ömer Kara. 119-143. Erzurum, 2015.
• Özaydın, Abdülkerim. “Selçuklular Döneminde Nakîbü’n-Nukabâların Siyâsî, İdârî ve İçtimâî Hayattaki Rolleri: Tırâd b. Muhammed ve Oğlu Ali b. Tırâd el-Kureşî el-Hâşimî el-Abbâsî ez-Zeynebî Örneği”, TYB Akademi: Dil Edebiyat ve Sosyal Bilimler Dergisi 4/12 (2014), 101-114.
• Özcan, Tahsin. “Muhallefat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/406-407. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• Öztuna, Yılmaz. Devletler ve Hanedanlar: Türkiye: 1074-1990. 2: 661-663. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Sevinç, Tahir. “Feyzullah Efendi ve Edirne Vakası”. Erzurumlu Şeyhulislam Seyyid Feyzullah Efendi Sempozyumu. ed. Ömer Kara. 151-180. Erzurum, 2015.
• Şeriyye Sicilleri Arşivi. Kısmet-i Askeriye Mahkemesi [KAM)]. No. 89.
• Şeriyye Sicilleri Arşivi. Kısmet-i Askeriye Mahkemesi [KAM)]. No. 343.
• Rençber, Fevzi “Anadolu Aleviliğinde Şecere Geleneği-Bir Ağuiçen Ocağı Şeceresi Örneği”,. Alevilik Araştırmaları Dergisi 6 ( 2013), 175-200.
• Teber, Ömer Faruk. “Bektâşîlikte Otoride”, Milel ve Nihal: İnanç, Kültür ve Mitoloji Araştırmaları Dergisi 14/1 (2017), 78-95.
• Türkal, Nazire Karaçay. Silahdar Fındıklılı Mehmed Ağa Zeyl-i Fezleke (1065-22 Ca.1106/1654-7 Şubat 1695) (Tahlil ve Metin). İstanbul: Marmara Üniversitesi, Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, Doktora Tezi, 2012.
• Tayşi, Mehmet Serhan. “Şeyhülislam Seyyid Feyzullah Efendi ve Feyziyye Medresesi”. Türk Dünyası Araştırmaları 23 (1983), 9-100.
• Tayşi, Mehmet Serhan. “Feyzullah Efendi, Seyyid”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 12/527-528. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Türek, Ahmet-Derin, F. Çetin. “Feyzullah Efendi’nin Kendi Kaleminden Hal Tercümesi”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Dergisi 24 (1970), 69-92.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Devletinde İlmiye Teşkilâtı. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1988.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. “Osmanlılar’da Nakîbü’l-Eşraflık”, Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim] 4/3 (2004), 451-458.