Böl ve Yönet Stratejisi Bağlamında Sir Seyyid Ahmed Han’ın Milliyetçilik Tasavvuru

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 2, 649 - 679, 31.12.2024

Salih Kalkan

https://doi.org/10.18403/emakalat.1502790

Öz

Bu çalışma, çağdaş İslami akımlardan olan Aligarh hareketinin ve Hintli Müslümanlar arasında modernist dini düşüncenin ilk temsilcisi Seyyid Ahmed Han’ın (öl. 1898) siyasi temayüllerini konu edinir. O, sömürge dönemi Hindistan’ında Müslümanlar arasında politik kimliği ile ön plana çıkan bir isimdir. Bu hususa ilişkin gelişen literatürde Seyyid Ahmed Han’ın genellikle, vatansever veya milliyetçi bir kimse olarak tavsif edilmesi dikkat çeker. Fakat onun, gerek ülkesini işgal eden İngilizlerle giderek bütünleşen siyasi çizgisi, gerekse çağdaşı olduğu Hintli Müslümanlar arasında toplumsal aidiyet bağlamında müteammim anlayışa muhalif bir çizgide hareket etmiş olması, onun siyasi anlayışındaki milliyetçi tasavvuru tartışmaya açmaktadır. Bu husustaki tartışmaların odağında hilafet, ümmet gibi dini zemini bulunan kavramlar yer alırken bu noktada siyasi temayüllerinin dini konulardaki görüşleri üzerindeki belirleyiciliğinden bahsedilebilir. Ayrıca onun, Hintli Müslümanları konsolide etmeye çalıştığı politik çizgisinin, tedricen sınırları daralan bir milliyetçilik tasavvuruna dönüştüğü görülür. Aynı süreçte İngilizlerin ise Alt Kıta’da takip ettikleri politikalar, “Böl ve Yönet” (Divide et Impera) stratejisi ile irtibatlandırılmaktadır. Bu bağlamda elinizdeki bu araştırma, Seyyid Ahmed Han ile özdeşleşen milliyetçilik tasavvurunun ve bu tasavvura ilişkin Hintli Müslümanları konsolide etmeye çalıştığı siyasi pozisyonun niteliğini, İngilizlerin Hindistan’da uygulamaya aldıkları Böl ve Yönet stratejisi ile irtibatlı bir şekilde, fikir hadise irtibatı metodolojisi çerçevesinde tartışmaya çalışmaktadır.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Seyyid Ahmed Han, Hindistan, Oryantalizm, Sömürgecilik

Etik Beyan

Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından (SDK-2022-11775) desteklenmiştir. Bu çalışmanın hazırlanma sürecinde etik ilkelere uyulmuştur.

Destekleyen Kurum

Erciyes Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi tarafından (SDK-2022-11775) desteklenmiştir.

Proje Numarası

SDK-2022-11775

Sir Sayyid Ahmad Khan Concept of Nationalism in the Context of Divide and Rule Strategy

Öz

This study examines the political leanings of Sayyid Ahmad Khan (d. 1898), the founding figure of the Aligarh Movement, a prominent contemporary Islamic movement and pioneer of modernist religious thought among Indians. Sayyid Ahmad Khan was a prominent figure among Muslims in colonial India, particularly in light of his political identity. In the existing literature on the subject, he is often characterized as a patriot or nationalist. However, his political trajectory, which became increasingly aligned with the British colonial administration in India, and his departure from the prevailing sense of social belonging among Indian Muslims of his time, prompt the question of whether his political ideology can be considered genuinely nationalist. The role of religion in his political thought is evidenced by the prominence of concepts such as the Caliphate and the Ummah in the debates surrounding his legacy. This suggests that his political inclinations exerted a significant influence on the development of his religious views. Furthermore, the political direction he sought to instill in Indian Muslims appears to have gradually evolved into a nationalist vision with narrower boundaries. This development is also linked to the British colonial policy of "divide and rule" (Divide et Impera) on the subcontinent. In this context, the research aims to explore the nature of the nationalist vision associated with Sayyid Ahmad Khan and the political stance he sought to consolidate among Indian Muslims. This research will be set in the context of the British policy of "divide and rule" in India, using a methodology that links ideas to historical events.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Sayyid Ahmad Khan, India, Orientalism, Colonialism

Proje Numarası

SDK-2022-11775

Kaynakça

• Ahmed, Aziz. Hindistan’da İslam Kültürü Çalışmaları. İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.
• Akoğlu, Muharrem. “Hâriciliğin Ortaya Çıkmasında Etkili Olan Sosyo-Kültürel Faktörler”. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 9 (2000), 503-522.
• Al Mujahid, Sharif. “Sir Syed Ahmad Khan and Muslim Nationalism in India”. İslamic Studies 38/1 (1999), 87-101.
• Ali, Shamshad. “The Ottoman Caliphate and British Imperialism in India”. Proceedings of the Indian History Congress 54 (1993), 739-747.
• Allen, Robert S. Loyalist Literatüre: An Annotated Bibliographic Guide to The Writings on The Loyalists of The American Revolution. Toronto and Charlottetown: Dundurn Press Limited, 1982.
• Amir, Safia. Muslim Nationhood in India: Perceptions of Seven Eminent Thinkers. Kanishka Publishers, Distributors, 2000.
• Ataöv, Türkkaya. Keşmir, Hindistan ve Komşuları: Öykü, Terör, Barış. çev. Funda Keskin Ata - Elif Ağaoğlu. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Aydın, Ahmet. Yavana İslam Medeniyetinin Büyük Havzası: Hint. İstanbul: Ketebe Yayınevi, 2021.
• Baljon, J. M. S. The Reforms and Religious İdeas of Sir Sayyid Ahmad Khan. Lahore: Orientela Publishers, 2. Baskı., 1958.
• Bayur, Yusuf Hikmet. Hindistan Tarihi. 4 Cilt. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1946.
• Bayur, Yusuf Hikmet. Hindistan Tarihi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1950.
• Belmekki, Belkacem. “Muslim Separatism in Post-Revolt India: A British Game of Divide et Impera?” Oriente Moderno 94/1 (2014), 113-124.
• Bernard Lewis. The Emergence of Modern Turkey. Oxford: Oxford University Press, 1968.
• Bulgur, Durmuş. 1850-1900 Yılları Arası Hind Yarımadasındaki İslami Fikir Akımları. Ankara: Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 1999.
• Bulgur, Durmuş. “Pakistan Bağımsızlık Hareketi’nin Fikri Arka Planı”. Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi 12 (2016), 33-43.
• Bulut, Halil İbrahim. “Ümmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/308-309. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Çobanoğlu, Zübeyde. “Abdürreşid İbrahim’in 1876 Olaylarına Bakışı”. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi II/2 (Aralık 2016), 139-148.
• Dar, Bashir Ahmad. Religious Thought of Sayyid Ahmad Khan. Lahore: Institute of Islamic Culture, First Edition., 1957.
• Dar, Farook Ahmad. “Strategy of Loyalism: A Case Study of Syed Ahmad Khan’s Relations with the British”. Journal of Political Studies 27/1 (2019), 91-105.
• Dodwell, H. H. (ed.). The Cambridge History Of India. Cambridge: Cambridge University Press, 1929.
• Dulkadir, Dilek. “Dünya Güç Hiyerarşisinde Dönüşüm ve Çin’in Hegemonik Yükselişi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 2/2 (27 Aralık 2020), 78-94.
• Düzgün, Şaban Ali. Seyyid Ahmed Han ve Entellektüel Modernizmi. Ankara: Akçağ Yayınları, 1997.
• Forsyth, Fredereric Gregory. Rise of The United Empire Loyalists; Sketch of American History. Kingston: Brit. Whig Publishing Company, 1906.
• Graham, George Farquhar. The Life and Work of Syed Ahmed Khan, C.S.I. Edinburg and London: William Blackwood, First Edition., 1885.
• Hâlî, Altâf Husseyin. Hayat-i-Javed: A Biographical Account of Sir Sayyid. çev. K.H Qadiri - David J. Matthews. Delhi: Idarah-i Adabiyat-i Delhi, 2009.
• Han, Seyyid Ahmed. Maqâlât-ı Sir Seyyid. ed. Muhammed İsmail Panipati. 16 Cilt. Lahor: İmtiyaz Ali Tâc, 1962.
• Han, Seyyid Ahmed. Maqâlât-ı Sir Seyyid. ed. Muhammed İsmail Panipati. 16 Cilt. Lahor: İmtiyaz Ali Tâc, 1963.
• Han, Seyyid Ahmed. Maqâlât-ı Sir Seyyid. ed. Muhammed İsmail Panipati. 16 Cilt. Lahor: Meclis-i-Terakkî Edeb, 1991.
• Han, Seyyid Ahmed. Maqâlât-ı Sir Seyyid. ed. Muhammed İsmail Panipati. 16 Cilt. Lahor: Saadat Art Press, 1993.
• Hardy, Peter. The Muslims of British India. Cambridge: Cambridge University Press, 1972.
• Hunter, W.W. The Indian Musalmans. London: Trübner and Company, Third edition., 1876.
• Jalal, Ayesha. Self And Sovereignty Individual and Community In South Asian Islam Since 1850. London and Newyork: Routledge Tylor & Francis Group, 2002.
• Kagaya, Kan. “Islam as a Modern Social Force”. The Developing Economies 4/1 (1966), 70-89.
• Khan, Shafique Ali. Two Nation Theory: As a Concept, Strategy, and Ideology. Karachi: Royal Book Company, 1985.
• Kidwai, Shafey. Cementing Ethics with Modernism: An Appraisal of Sir Sayyed Ahmed Khan’s Writings. New Delhi: Gyan Publ. House, 2010.
• Kopf, David. British Orientalism and the Bengal Renaissance: The Dynamics of Indian Modernization, 1773- 1835. Calcutta: K. L. Mukhopadhyay, 1969.
• Kopf, David. “Oryantalizm ve Hindistan’ın Okumuş Elit Sınıfı”. çev. İbrahim Kalın. Sömürgecilik ve Eğitim. 35-57. İstanbul: İnsan Yayınları, 1991.
• Kopf, David. The Brahmo Samaj and the Shaping of the Modern Indian Mind. Princeton University Press, 1979.
• Kraemer, Hendrik. “Islam in India Today”. The Muslim World 21/2 (1931), 151-176.
• Kumar, Sushil. History of Bengali Literatüre in The Nineteenth Century 1800-1825. Calcutta: University of Calcutta, 1919.
• Lan, Jiang. “The Evolution of Sir Syed Ahmad Khan’s Political Identity”. Cross-Cultural Communication 12/7 (2016).
• Majeed, Javed. Ungoverned Imaginings / James Mill’s The History of British India and Orientalism. Oxford, New York: Oxford University Press, 1992.
• Malik, Hafeez. “Sir Sayyid Ahmad Khan’s Contribution to the Development of Muslim Nationalism in India”. Modern Asian Studies 4/2 (Mart 1970), 129-147. https://doi.org/10.1017/S0026749X00005096
• Malik, Hafeez. “Sir Sayyid Ahmad Khan’s Role in the Development of Muslim Nationalism in the Indo-Pakistan Subcontinent”. Islamic Studies 5/4 (1966), 385-410.
• Meadows, Taylor. A Student’s Manual of the History of India. London: Longsmans Green and Co., 1972.
• Mercan, Gamze vd. “Çok Uluslu Şirketler ve Türkiye: Küresel Asgari Kurumlar Vergisi”. Necmettin Erbakan Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi 5/Özel Sayı (17 Aralık 2023), 106-130.
• Minault, Gail. The Khilafat Movement: Religious Symbolism and Political Mobilization in India. New York: Columbia University Press, 1982.
• Mohammad, Shan (ed.). Writings and Speeches of Sir Syed Ahmad Khan. Bombay: Nachiketa Publications Limited, 1972.
• Muhammad, Shan. Sir Syed Ahmad Khan a Political Biography. Meerut: Meenakshi Prakshan, 1969.
• Nizami, K. A. Sayyid Ahmad Khan. New Delhi: Publications Division, 3. baskı., 2002.
• Öke, Mim Kemal. Hilafet Hareketleri “Güney Asya Müslümanlarının İstiklâl Davası ve Türk Millî Mücadelesi”. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• Özcan, Azmi. “İngiliz Doğu Hindistan Şirketi”. TDV İslâm Ansiklopedisi. 22/194-195. İstanbul: TDV İslâm Araştırmaları Merkezi, 2000.
• Özcan, Azmi. Pan-İslamizm / Osmanlı Devleti Hindistan Müslümanları ve İngiltere (1877-1924). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, İkinci Baskı., 1997.
• Özel, Taha İsmet. İngiliz Doğu Hindistan Şirketi. İstanbul: Vadi Yayınları, 2021.
• Pakistan History Boards. A Short History of Hind-Pakistan. ed. Mahmud Husain. Karachi: Pakistan Historical Society, 1955.
• Paracha, Nadeem F. “The Forgotten Future: Sir Syed and the Birth of Muslim Nationalism in South Asia”. Dawn.com. 15 Ağustos 2016. http://www.dawn.com/news/1277341
• Qureshi, Ishtiaq Husain. The Muslim Community of the Indo-Pakistan Subcontinent, 610-1947: A Brief Historical Analysis. Mouton & Co., 1962.
• Rahman, Ismail AB. “Sayyid Ahmad Khan in Historical Perspective”. Islamiyyat : Jurnal Antarabangsa Pengajian Islam; International Journal of Islamic Studies 10 (1989), 73-95.
• Sekmen, Kadir. “Hadis İlminde ‘Manası Sahihtir’ Denilen Hadisler Üzerine Bir Tasnif Denemesi”. Kocaeli İlahiyat Dergisi 6/1 (2022), 277-320.
• Sherwani, H. K. “The Political Thought of Sir Syed Ahmad Khan”. The Indian Journal of Political Science 5/4 (1944), 306-328.
• Şahbaz, Davut. İki Ulus Teorisi Işığında Pakistan’ın Kuruluşu ve Bir Sorunsal Olarak Keşmir. Ankara: Ankara Üniversitesi / Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2019.
• Troll, Christian W. Sayyid Ahmad Khan a Reinterpretation of Muslim Theology. New Delhi: Dhawan Printing Works, 1978.
• Waseem, Dr. Rashid. Sir Syed Ke Mukhalifeen. Delhi: Matba Aala Press, 2018.
• Wasti, Syed Tanvir. “The Political Aspirations of Indian Muslims and the Ottoman Nexus”. Middle Eastern Studies 42/5 (2006), 709-722.