Hikmet Kavramı Üzerinden Alevi Gelenek Hakkında Bir İnceleme

Yıl 2024, Cilt: 17 Sayı: 2, 476 - 527, 31.12.2024

Cenksu Üçer

https://doi.org/10.18403/emakalat.1597411

Öz

Bu çalışmada Alevî nitelemeli gelenekte hikmet anlayışı incelenmektedir. İslam Mezhepleri Tarihi alanında zihniyet analizi üzerinde önemle durulmaktadır. Zihniyet analizinde, yapılan çözümlemelerin ana unsurlarından biri kavramlardır. Zira her mezhep, ekol ve geleneğin zihniyeti, kavramlara yüklediği anlamlarla şekillenmektedir. Hikmet kavramı farklı mezhep, ekol ve geleneklerde var olan ana kavramlardandır. Alevî nitelemeli gelenekte hikmet anlayışının ortaya konulması, hakkında farklı tartışmaların bulunduğu bu geleneğin konumunun anlaşılmasına katkı sağlayacaktır. Çalışmada yakın zamanda daha çok Alevî kelimesiyle nitelendirilen; geleneksel olarak ise Ağuçan, Dede Garkın, Hacı Bektaş, Hıdır Abdal, Hubyar, Şücaaddin Velî, Uryan Hızır gibi ocak isimleriyle anılan gelenek mensuplarında hikmet anlayışının incelenmesi amaçlanmaktadır. Araştırmanın temel hipotezi, Alevî gelenekteki hikmet anlayışının, geleneğin tasavvuf karakteri ve Yesevîlik’le irtibatı dolayısıyla genelde tasavvuf özelde İslam kültür ve geleneğinin bir parçası/yansıması olan Yesevîlik’teki hikmet anlayışı ile mütenasip olacağı şeklindedir. Nitel hüviyetli bu araştırmada hikmet kavramı bağımlı değişken; tasavvuf, Yesevîlik ve Alevî gelenek bağımsız değişkenler olarak belirlenmiştir. Fenomenolojik yaklaşım esas alınarak yürütülen araştırmada doküman taraması kapsamında özellikle Yesevî hikmetlerine dair eserler ile Alevî gelenekte önemli görülen deyiş/nefesleri içeren eserler taranmış, elde edilen veriler deskriptif/tasviri yaklaşım çerçevesinde bağımsız değişkenlere göre mukayeseli bir şekilde incelenerek içerik analizi yapılmıştır. Alevî gelenekteki hikmet anlayışının gerek tasavvuf gerek Yesevîlik geleneğindeki hikmet anlayışı ile örtüştüğü görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

İslam Mezhepleri Tarihi, Alevî Gelenek, Hikmet, Tasavvuf, Yesevîlik.

Etik Beyan

Bu makale, Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi bünyesinde “Disiplinler Arası İlişki Açısından İslâm Düşünce Geleneğinde Hikmet Kavramının İncelenmesi ve Değerlendirilmesi” ismiyle yürütülen Bilimsel Araştırma Projesi (Proje ID 2399, Proje Kodu. SHD-2022-2399) kapsamında hazırlanan “Alevî Nitelemeli Gelenekte Hikmet” adlı kitap bölümünün geliştirilerek yayıma hazırlanmış halidir.

Destekleyen Kurum

Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi

Proje Numarası

BAP Projesi: Proje ID 2399, Proje Kodu. SHD-2022-2399

Teşekkür

Projeyi planlayan İlahiyat Fakültesi Temel İslam Bilimleri Bölümü Başkanlığına ve destekleyen Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Rektörlüğüne teşekkürler...

An Analysis of the Alevi Tradition through the Concept of Wisdom

Öz

This study examines the understanding of wisdom within the Alawī tradition and emphasizes the importance of mentality analysis in the field of the History of Islamic Sects. In this analytical framework, concepts play a central role, as the mentality of every sect, school, or tradition is shaped by the meanings ascribed to its key concepts. Among these, the concept of wisdom stands out as one of the fundamental notions present across various sects, schools, and traditions. Exploring the understanding of wisdom within the Alawī tradition will contribute to clarifying the position of this tradition, which has been the subject of various discussions. This study aims to examine the concept of wisdom as understood by members of the tradition, who have historically been associated with figures such as Aguchan, Dede Gārkin, Hājī Baktāsh, Khidir Abdāl, Hubyār, Shujāuddin Walī, and Uryān Khizir, and more recently described as Alawī. The main hypothesis of this research is that the understanding of wisdom in the Alawī tradition aligns with the understanding of wisdom in both Sufism generally and Yasavism specifically, due to the Sufi character of the tradition and its connection with Yasavism. In this qualitative study, the concept of wisdom is identified as the dependent variable, while Sufism, Yasavism, and the Alawī tradition are designated as independent variables. This research, conducted using a phenomenological approach, includes the analysis of documents, particularly works on Yasawī wisdom and texts containing sayings or breaths considered significant in the Alawī tradition. The data obtained were examined comparatively according to the independent variables within a descriptive framework, and content analysis was carried out. The understanding of wisdom in the Alawī tradition is observed to align with the understanding of wisdom in both Sufism and Yasavism.

Anahtar Kelimeler

History of Islamic Sects, Alawī Tradition, Wisdom, Sufism, Yasavism.

Proje Numarası

BAP Projesi: Proje ID 2399, Proje Kodu. SHD-2022-2399

Kaynakça

• Aksüt, Hamza. Aleviler Türkiye-İran-Irak-Suriye-Bulgaristan. Ankara: Yurt Kitap-Yayın, 2009.
• Aktay, Yasin. Türk Dininin Sosyolojik İmkanı. İstanbul: İletişim Yayınları, 1999.
• Algar, Hamid. “Bahâeddin Nakşibend”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/458-460. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• Algar, Hamid. “Hâcegân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/431. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Arıkan, Adem. “Darülfünun İlahiyat Fakültesi'nde İslam Mezhepleri Tarihi ve Yusuf Ziya Yörükan'ın Alana Katkıları”. Araşan Sosyal Bilimler Enstitüsü İlmî Dergisi 11-12 (2011), 83-98.
• Arslanoğlu, İbrahim. Kul Himmet. İstanbul: Ekin Yayınları, 1997.
• Atay, Rıfat. "Peygamber Varisi Mevlana: İnsan Sevgisi Merkezli Çoğulcu Bir Okuma Denemesi". Hz. Peygamber ve İnsan Sevgisi, I. Kutlu Doğum Sempozyumu Bildirileri, 21-22 Nisan 2007-Şanlıurfa. 333-340 Şanlıurfa: y.y.y., t.y.
• Atay, Rıfat - Ciğer, Mustafa. “Bir Kur’an Terimi Olarak Habl-i Verid İfadesinin Tarihsel Süreci”. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 48 (2022), 58-86.
• Atalay, Adil Ali. Abdal Musa Sultan ve Velayetnamesi. İstanbul: Can Yayınları, 1996.
• Aydınlı, Osman. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İslâm Mezhepleri Tarihi Yazıcılığı. Ankara: Hititkitap Yayınevi, 2008.
• Aydınlı, Osman. “Mu‘tezile Ekolünün Hükmet Anlayışı”. Disiplinler Açısından Hikmet Kavramı. Ed. Ferhat Gökçe ve Halil İbrahim Doğan. 271-303. Ankara: Astana Yayınları, 2023.
• Bakır, Mahmut Riyat. Tasavvufî Bir Kavram Olarak Cem‘ ve Bektaşîlik’teki Yorumu. Ankara: Alternatif Yayınları, 2003.
• Bice, Hayati. “Pir-i Türkistan Hoca Ahmed Yesevi’nin Hayatı, Eseri ve Etkileri”. Türk Dünyası Kültürel Değerleri Uluslararası Sempozyumu, 4-8 Kasım 2013 Eskişehir, Bildiri Kitabı. 455-473. Eskişehir: 2014.
• Bice, Hayati. “Giriş”. Divân-ı Hikmetten Seçmeler. Haz. Hayati Bice. 9-30. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2019.
• Birdoğan, Nejat. Anadolu ve Balkanlar’da Alevi Yerleşmesi Ocaklar-Dedeler-Soyağaçları. İstanbul: Mozaik Yayınları, 1995.
• Bisâtî, Şeyh Sâfî Buyruğu (Menâkıbu’l-Esrâr Behcetü’l-Ahrâr). Haz. Ahmet Taşğın. (Ankara: Rheda- Wiedenbrück Çevresi Alevi Kültür Derneği Yayınları, 2003.
• Bolat, Ali vd. Tasavvuf Tarih, Doktrin, Tenkit. Samsun: E Yazı Yayınları, 2019.
• Bozkuş, Metin. Sivas Aleviliği. Isparta: Fakülte Kitabevi, 2. Baskı, 2006.
• Bulut, Halil İbrahim. Dünden Bugüne Siyasi-İtikadî İslam Mezhepleri Tarihi. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Baskı, 2013.
• Buyruk. Haz. Fuat Bozkurt. İstanbul: 1982.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Bir Bilim Dalı Olarak İslâm Mezhepleri Tarihi ile İlgili Metodolojik Problemler”. İslâmî İlimlerde Metodoloji: Usûl Mes’elesi 1. 441-491. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “İslam Mezhepleri Tarihi Araştırmalarında Terminolojiyle İlişkili Sorunlar” İslâmî Araştırmalar 19/2 (2006), 257-271.
• Büyükkara, Mehmet Ali. “Mezhepler Tarihine Giriş”. İslâm Mezhepleri Tarihi. Ed. M Ali Büyükkara. 3-24. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 3. Baskı, 2012.
• Büyüköztürk, Şener vd. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Pegem, 2016.
• Candan, Mehmet. “Hikmet Kavramının Semantik Tahlili ve Mütenebbî Şiirlerinde Hikmet”. Disiplinler Açısından Hikmet Kavramı. Ed. Ferhat Gökçe ve Halil İbrahim Doğan. 15-45. Ankara: Astana Yayınları, 2023.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Rehber Yayınları, 1997.
• Coşan, Esad. Hacı Bektaş-ı Velî Makâlât. Ankara: Seha Neşriyat, ty.
• Çetin, Osman. Selçuklu Müesseseleri ve Anadolu’da İslâmiyet’in Yayılışı. İstanbul: Marifet Yayınları, 1981.
• Dalkıran, Sayın. “Alevî Kimliği ve Anadolu Alevîliği Üzerine Bir Deneme”. Ekev Akademi Dergisi 6/10 (2002), 95- 117.
• Doğan, Halil İbrahim. “Hikmet Hadisinin Tahrici ve Yorumlanması”. Disiplinler Açısından Hikmet Kavramı. Ed. Ferhat Gökçe ve Halil İbrahim Doğan. 105-128. Ankara: Astana Yayınları, 2023.
• Doğanbaş, Muzaffer. Koyun Baba Velayetnamesi. İstanbul: Dört Kapı Yayınevi, 2015.
• Durmuş, Zülfikar. “Kur’an’da Hikmet Kavramı”. Akademik Araştırmalar Dergisi 18 (2003), 177-198.
• Duygulu, Melih. “ Deyiş”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/263. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Eraslan, Kemal. “Ahmed Yesevî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 2/159-161. İstanbul: TDV Yayınları, 1989.
• Eraslan, Kemal. Ahmed-i Yesevî Dîvân-ı Hikmet Seçmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1991.
• Eraslan, Kemal. “Dîvân-ı Hikmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 9/429-430. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Erdebilli Şeyh Safî ve Buyruğu. Haz. Mehmet Yaman. İstanbul: 1994.
• Erdem, Hüsamettin. “Kur’an’da Hikmet ve Hakîm Kavramları”. Akademide Felsefe Hikmet ve Din. Ed. Bayram Ali Çetinkaya. 427-437. Zonguldak: Bülent Ecevit Üniversitesi Yayınları, 2014.
• Erkan, Ümit. 16. Yüzyılda Osmanlı’da Kızılbaş Ayaklanmaları. Ankara: Araştırma Yayınları, 2016.
• Ersal, Mehmet. Alevilik Kavramlar ve Ocak Sistemi –Çubuk Havzası Örneği-. Ankara: Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Merkezi Yayınları, 2016.
• Erul, Bünyamin. “Sünnet-Hikmet İlişkisi”. Disiplinler Açısından Hikmet Kavramı. Ed. Ferhat Gökçe ve Halil İbrahim Doğan. 83-104. Ankara: Astana Yayınları, 2023.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. Türkiye’de Alevîlik Bektâşîlik. İstanbul: Selçuk Yayınları, 1990.
• Gökalp, Yusuf - Teber, Hatice. "Risâle-i Su’âl-i Hırka, Risâle Der Beyân-ı Kemer ve Risâle Der Beyân-ı Post İsimli Bektâşî Metinlerinde Dinî-Tasavvufî Semboller". Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/2 (2016), 77-91.
• Gökçe, Ferhat. “Hadis Yorumculuğu Bağlamında Hikmetin Yorumla İlişkisi”. Disiplinler Açısından Hikmet Kavramı. Ed. Ferhat Gökçe ve Halil İbrahim Doğan. 129-152. Ankara: Astana Yayınları, 2023.
• Gökçe, Ferhat. İslâm İrfan Geleneğinde Hadis Yorumu. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2021.
• Gölpınarlı, Abdülbaki. Yunus Emre ve Tasavvuf. İstanbul: İnkılâp Kitabevi, 1992.
• Gömbeyaz, Kadir ve Dündar, M. Mücahit. “İslâm Mezhepler Tarihine Giriş”. İslâm Mezhepleri Tarihi. Ed. M. Saffet Sarıkaya ve Mehmet Ümit. 1-33. Ankara: Nobel, 2020.
• Günay, Ünver - Güngör Harun. Türklerin Dinî Tarihi. İstanbul: 1997.
• Günel, Aşık Durmuş. El Ele El Hakk’a. İstanbul: Can Yayınları, 2000.
• Hoca Ahmed Yesevi. Divân-ı Hikmetten Seçmeler. Haz. Hayati Bice. Ankara: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2019.
• İmam Cafer-i Sadık Buyruğu. Haz. Adil Ali Atalay. İstanbul: Can Yayınları, 1998.
• İnak, Halil İbrahim. Hadislerde Hikmet Kavramı. Sakarya: Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• İşcan, Mehmet Zeki. “Halku’l-Kur’an Teorisi ve Dini Düşüncede Yenilik”. Bilim, Ahlak ve Sanat Bağlamında Çağdaş İslam Algıları 26-28 Kasım 2010. 1/163-174. Samsun: Canik Belediyesi, 2011.
• Kalın, İbrahim. “Hoca Ahmed Yesevî, Hüküm ve Hikmet”. Bilig 80 (2017), 1-15.
• Kaplan, Doğan. “Aleviliğin Yazılı Kaynaklarından Buyruklar ve Muhtevaları Üzerine”. Uluslararası Bektaşilik ve Alevilik Sempozyumu -I-, 28-30 Ekim 2005. 233-248. Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, 2005.
• Kaplan, Doğan. Yazılı Kaynaklarına Göre Alevîlik. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Kara, Mustafa. Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi. İstanbul: Dergah Yayınları, 1990.
• Kara, Mustafa. “Hikmet/Tasavvuf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/518-519. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Kara, Mustafa. Din Hayat Sanat Açısından Tekkeler ve Zaviyeler. İstanbul: Dergâh Yayınları, 7. Baskı, 2017.
• Karahan Bayraktar, Fatma. “Mâtürîdî’de Hikmet-Bilgi İlişkisi”. Disiplinler Açısından Hikmet Kavramı Ed. Ferhat Gökçe ve Halil İbrahim Doğan. 241-258. Ankara: Astana Yayınları, 2023.
• Karasar, Niyazi. Bilimsel Araştırma Yöntemi. Ankara: Nobel Yayıncılık, 2022.
• Kasımov, Begali. “Taşkent Şarkiyat Fondunda Ahmet Yesevi Kitapları”. Milletlerarası Ahmet Yesevi Sempozyumu Bildirileri (26-27 Eylül 1991, Ankara). 55-60. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Kılıç, Filiz ve Bülbül, Tuncay. Demir Baba Velâyetnâmesi (İnceleme – Tenkitli Metin). Ankara: Grafiker Yayınları, 2011.
• Köprülü, Fuad. “Bektâşîliğin Menşe’leri”. Türk Yurdu 2/8 (1341/1923), 121-140.
• Köprülü, Fuad. Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1966.
• Köprülü, Fuad. “Ahmed Yesevî”. İslam Ansiklopedisi. 1/ 210-215. İstanbul: Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları, 1978.
• Köprülü, M. Fuad. Türk Edebiyatı Tarihi. Sad. Orhan F. Köprülü - Nermin Pekin. İstanbul: Ötüken Yayınları, 1981.
• Kutlu, Sönmez. Türkler’in İslâmlaşma Sürecinde Mürcie ve Tesirleri. Ankara: TDV Yayınları, 2000.
• Kutlu, Sönmez. “Aleviliğin Dinî Statüsü: Din, Mezhep, Tarikat, Heterodoksi, Ortodoksi veya Metadoksi”. İslâmiyât 7/3 (2003), 31-54.
• Kutlu, Sönmez. Alevîlik-Bektaşîlik Yazıları, Alevîliğin Yazılı Kaynakları, Buyruk, Tezkire-i Şeyh Safî. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2006.
• Kutlu, Sönmez. Mezhepler Tarihine Giriş. İstanbul: Dem Yayınları, 2008.
• Kutlu, Sönmez. “Cumhuriyet Döneminde Mezhepler Tarihi Yazıcılığı, Yeni Metodoloji Arayışları ve Sorunları”. Türkiye Araştırmaları Literatür 29 (2017), 9-37.
• Kutluer, İlhan. “Hikmet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi 17/503-511. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Mavil Yağlı, Hikmet. “Eş‘arî ve Eş‘arîlikte Hikmet Kavramı”. Disiplinler Açısından Hikmet Kavramı. Ed. Ferhat Gökçe ve Halil İbrahim Doğan. 207-239. Ankara: Astana Yayınları, 2023.
• Mazıoğlu, Hasibe. Fuzûlî ve Türkçe Divanı’ndan Seçmeler. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1992.
• Melikoff, İrene. Hacı Bektaş Efsaneden Gerçeğe. Çev. Turan Alptekin. İstanbul: Cumhuriyet Kitapları, 1999.
• Melikoff, İrene. Uyur İdik Uyardılar Alevîlik-Bektaşîlik Araştırmaları. Trc. Turan Alptekin. İstanbul: Cem Yayınları, 1994.
• Necdet, Kurt. “Alevi Deyişlerindeki Yesevî Öğretileri ve Hikmetleri”. Alevilik Araştırmaları Dergisi 12 (2016), 301- 310.
• Noyan, Bedri. Bütün Yönleriyle Bektâşîlik ve Alevîlik. Ankara: Andıç Yayınları, 1995.
• Noyan, Bedri. Seyit Ali Sultan Vilayetnamesi. Ankara: Ayyıldız Yayınları, 1999.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Kültür Tarihi Kaynağı Olarak Menâkıbnâmeler. Ankara: TTK Yayınları, 1992.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı İmparatorluğunda Marjinal Sûfîlik: Kalenderîler (XIV-XVII. Yüzyıllar). Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1992.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Babaîler İsyanı, Alevîliğin Tarihsel Altyapısı Yahut Anadolu’da İslâm-Türk Heterodoksisinin Teşekkülü. İstanbul: Dergâh Yayınları, 1996.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Türk Sufîliğine Bakışlar. İstanbul: İletişim Yayınları, 1996.
• Ocak, Ahmet Yaşar. Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler. İstanbul: TVY Yayınları, 1998.
• Ocak, Ahmet Yaşar. “Popüler Tasavvufun Öncüsü: Ahmed-i Yesevi ve Hikmetleri (XII. Yüzyıl) I. Ahmed-i Yesevi ve Yesevilik”. Türk Edebiyatı Tarihi I. Ed. Talat Said Harman – Osman Horata - Yakup Çelik – Nurettin Demir – Mehmet Kapaklı – Ramazan Korkmaz – M. Öcal Oğuz.214-221. İstanbul: TC Kültür Bakanlığı Yayınları, 2007.
• Onat, Hasan. “Türkiye’de İslâm Mezhepleri Tarihi’nin Gelişim Sürecinde Prof. Dr. Ethem Ruhi Fığlalı’nın Yeri”. Ethem Ruhi Fığlalı’ya Armağan. Ankara: Vadi Yayınları, 2002.
• Onat, Hasan. “Kızılbaşlık Farklılaşması Üzerine”. İslâmiyât 7/3 (2003), 111-126.
• Özcan, Nuri. “Bektaşî Mûsikisi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 5/371-372. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Özdemir, Ali Rıza. “Alevi-Bektaşi Yolunda Ahmet Yesevi’nin Yeri”. e-makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 14/2 (2021), 1074-1111.
• Özdemir, Cafer. “Hak Âşığı Amasyalı Fedâî Baba ve Tasavvuf Kültürü”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 83 (2017), 125-148.
• Özmen, İsmail. Alevi-Bektaşi Şiirleri Antolojisi. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 5 cilt, 1998.
• Öztelli, Cahit. Pir Sultan Abdal Bütün Şiirleri. İstanbul: Özgür Yayınları, 1989.
• Rençber, Fevzi. Hakk Muhammed Ali Aşkı, Adıyaman Alevileri. Ankara: Gece Kitaplığı, 2016.
• Roux, Jean-Paul. Türklerin ve Moğolların Eski Dini. Çev. Aykut Kazancıgil. İstanbul: İşâret Yayınları, 1994.
• Sarıkaya, M. Saffet. Anadolu Alevîliğinin Tarihî Arka Planı (XI-XIII. Yüzyıl). İstanbul: Ötüken Yayınları, 2003.
• Sarıkaya, M. Saffet. “Alevilik-Bektaşiliğin Tasavvufi Boyutu Üzerine”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 82 (2017), 9-23.
• Sezgin, Abdülkadir. Sosyolojik Açıdan Alevilik-Bektaşilik. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları, 2002.
• Sümer, Faruk. Çepniler. İstanbul: TDAV Yayınları, 1992.
• Şahhüseyinoğlu, H. Nedim. Alevi Örgütlerinin Tarihsel Süreci. Ankara: İtalik Yayınları, 2001.
• Şavlı, Mehmet Reşat. İslâm Düşüncesinde Hikmet. Ankara: DİB Yayınları, 2023.
• Şeker, Mehmet. Fetihlerle Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslâmlaşması. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 1991.
• Tanyu, Hikmet. İslâmlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı. Ankara: AÜİF Yayınları, 1980.
• Taşğın, Ahmet. “Ayetten Nefese: Alevi-Bektaşi Edebiyatının Dönüşümü”. Alevi-Bektaşi Edebiyat Sempozyumu Yol 18, 28-43.
• Teber, Ömer Faruk. Bektâşî Erkânnâmelerinde Mezhebi Unsurlar. Ankara: Aktif Yayınları, 2008.
• Teber, Ömer Faruk. “Osmanlı Belgelerinde Alevilik İçin Kullanılan Dini - Siyasi Tanımlamalar”. Anadolu’da Aleviliğinin Dünü ve Bugünü. Ed. Halil İbrahim Bulut. 69-80. Sakarya: Sakarya Üniversitesi Yayınları, 2010.
• Teber, Ömer Faruk. "Bektaşi Geleneğinde Kur’an ve Sünnet Merkezli Değerler". Uluslararası Sempozyum İnsani Değerlerin Yeniden İnşası 19-21 Haziran 2014 Erzurum -Tebliğler-. 3/141-149. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Yayınları, 2015.
• Togan, Zeki Velidi. “Yesevîliğe Dair Bazı Yeni Malûmat”. 60. Doğum Yılı Münasebetiyle Fuad Köprülü Armağanı. İstanbul: Dil Tarih Coğrafya Fakültesi Yayınları, 1953.
• Tur, Seyit Derviş. Erkânname Aleviliğin İslâm’da Yeri ve Alevi Erkânları. İstanbul: Can Yayınları, 2002.
• Turan, Osman. Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi I-II. İstanbul: Nakışlar Yayınları, 1978.
• Türer, Osman. Ana Hatlarıyla Tasavvuf Tarihi. İstanbul: Seha Neşriyat, 1995.
• Türkel, Rifat. “Sofça Örnekleminde Kalburcu Şeyhi Pîr Ahmed Efendi ve Alevîlik Anlayışı”. İnsan ve Toplum Dergisi 6/1 (2016), 47-70.
• Uludağ, Süleyman. “Nefes”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/522-523. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Uludağ, Süleyman. “Keşf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 25/315-317. İstanbul: TDV Yayınları, 2022.
• Üçer, Cenksu. Tokat Yöresinde Geleneksel Alevîlik. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 3. Baskı, 2015.
• Üçer, Cenksu. Alevîlikte Musâhiblik. Ankara: Araştırma Yayınları, 2. Baskı, 2015.
• Üçer, Cenksu. Tekke, Zâviye, Dergâh’tan Cemevi’ne, Alevî Nitelemeli Gruplarda Âdâb ve Erkânın İcra Edildiği Mekanlar. Ankara: 2017.
• Üçer, Cenksu. “Ahmed Yesevî ve Yesevîliğin Alevî Nitelemeli Gelenek ya da Gruplar Üzerindeki Etkisi”. VI. Uluslararası Şeyh Şa’ban-ı Velî Sempozyumu -Yesevîlik-, 23-25 Kasım 2018. 166-190. Kastamonu: Kastamonu İlahiyat Fakültesi Yayınları, 2018.
• Üçer, Cenksu. Anadolu’da Alevî Ocakları ve Grupları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2019.
• Üçer, Cenksu. “Alevî Nitelemeli Gelenek ya da Ocak ve Gruplar Hakkında Yapılacak Çalışmalarda Ocak Sisteminin Dikkate Alınmasının Önemi”. e-makâlât Mezhep Araştırmaları Dergisi 12/2 (2019), 353-402.
• Ünal, Mehmet. “Kur’an’da Hikmet Kavramı ve Müfessirlerin Yorumlamaları”. Disiplinler Açısından Hikmet Kavramı. Ed. Ferhat Gökçe ve Halil İbrahim Doğan. 47-81. Ankara: Astana Yayınları, 2023.
• Wach, Joachim. Din Sosyolojisi. Trc. Ünver Günay. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 1995.
• Yalçınkaya, Ayhan. Alevilikte Toplumsal Kurumlar ve İktidar. Ankara: Mülkiyeliler Birliği Vakfı Yayınları, 1996.
• Yaman, Ali. Alevilikte Dedeler Ocaklar. İstanbul: 1998, Ufuk Matbaacılık.
• Yaman, Mehmet. Alevilikte Cem. İstanbul: 1998.
• Yaman, Mehmet. Alevîlik İnanç-Edeb-Erkân. İstanbul: Ufuk Reklamcılık ve Matbaacılık, 2001.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İlham”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 22/98-101. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
• Yazıcı, Tahsin. “Haydariyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 17/ 35-36. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
• Yazır, M. Hamdi. Hak Dini Kur’an Dili. Bursa: Eser Kitabevi, 9 Cilt, 1971.
• Yıldırım, Ahmet. Hoca Ahmed Yesevî’nin Hadis Kültürü. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2012.
• Yıldırım, Ahmet. Tasavvufun Temel Öğretilerinin Hadislerdeki Dayanakları. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 3. Baskı, 2013.
• Yıldırım, Ahmet. “Tasavvufta Hikmet İrfân İlişkisi”. Disiplinler Açısından Hikmet Kavramı. Ed. Ferhat Gökçe ve Halil İbrahim Doğan. 187-205. Ankara: Astana Yayınları, 2023.
• Yıldırım, Ali ve Şimşek, Hasan. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık, 2021.
• Yıldırım, Rıza. Geleneksel Alevilik İnanç, İbadetler, Kurumlar, Toplumsal Yapı, Kolektif Bellek. İstanbul: İletişim, 2018.
• Yıldız, Harun. “Anadolu Alevîliğinin Yazılı Kaynaklarına Bir Bakış”. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi 30 (2004), 323-359.
• Yıldız, Harun. Anadolu Alevîliği Amasya Yöresi Bağlamında Bir İnceleme. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2014.
• Yılmaz, Ömer ve Koçak, İhsan. “Tasavvuf Klasiklerinde Hikmet Kavramı”. Disiplinler Açısından Hikmet Kavramı. Ed. Ferhat Gökçe ve Halil İbrahim Doğan. 151-186. Ankara: Astana Yayınları, 2023.
• Yılmaz, Ömer. Geçmişten Günümüze Tasavvuf ve Tarîkatlar. Ankara: Akçağ Yayınları, 2017.
• Yörükan, Yusuf Ziya. Alevi-Bektaşî ve Tahtacı Nefesleri. Der. Turhan Yörükan. Erişim: 20 Eylül 2023. https://www.otuken.com.tr/u/ otuken/docs/alevi-bektasi-tahtaci_nefesleri.pdf.