BELEDİYELERDE ÖLÇEK EKONOMİLERİNİN ETKİNLİK-VERİMLİLİK VE DEMOKRASİ-KATILIM BAĞLAMINDA KURAMSAL AÇIDAN TARTIŞILMASI

Yıl 2023, Cilt: 6 Sayı: 2, 112 - 126, 31.12.2023

Nazlı Özcan Sarıhan

https://doi.org/10.46737/emid.1363655

Öz

Belediyelere daha etkin ve verimli bir işlev kazandırmak gerekçesiyle yapılan reformların başında, iktisadi bir kuram olan ölçek ekonomileri yer almaktadır. Nüfus veya coğrafi alan açısından küçük ölçekli olarak değerlendirilen yerel yönetim birimlerinin mali yetersizlikleri ve diğer taraftan kaynak israfının önlenmesi, yerel yönetim birimlerindeki parçalı yapının ortadan kaldırılarak etkinlik, verimlilik ve bütünlüğün elde edilmesi ihtiyacı doğduğu düşünülmektedir. Bu bağlamda özellikle yerel kamu hizmetlerinin daha ekonomik bir şekilde sunulması adına ölçek kuramı kamu yönetimine entegre edilmeye çalışılmaktadır. Bunun sonucunda etkinlik ve verimlilik kavramlarının yanında hiç şüphesiz ki katılım ve demokrasi yönünden de ölçek ekonomileri kuramının yerel kamu hizmetlerinin sunumunda fayda sağlayıp sağlamadığı tartışmalı bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır.
Bu çalışmada, yapılan literatür taraması neticesinde etkinlik-verimlilik ve demokrasi-katılım kavramları kısaca açıklanarak ölçek ekonomisi ile ilişkilerinin pozitif ve negatif açıdan değerlendirilip ortaya koyulması amaçlanmıştır. Bu kapsamda belediyelerde yapılan bu reformdan sonra birçok çalışmanın ve tartışmanın gündeme geldiği bunların değerlendirilmesi neticesinde ölçeğin genişlemesinin etkinlik ve verimlilik açısından belli bir noktaya kadar pozitif etkilerinin olabileceği fakat bu maliyet tasarrufları beklentisinin her durumda karşılığı olmadığı, katılım ve demokrasi açısından ise genel olarak negatif etkilerinin olduğu sonucuna ulaşılmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ölçek Ekonomileri, Belediye, Etkinlik, Katılım

Kaynakça

• Acartürk, E. & Özgür, H. (2004). “Teoride ve Türkiye’de Desantralizasyon”, Abdullah Yılmaz & Mustafa Ökmen (Ed.), Kamu Yönetimi (143-182). Ankara: Gazi Kitabevi.
• Allan, P. (2003). “Why Smaller Councils Make Sense”. Australian Journal of Public Administration, 62(3): 74-81.
• Anckar, C. (2008). “Size, Islandness, and Democracy: A Global Comparison”, International Political Science Review/Revue internationale de Science Politique, 29(4): 433-459.
• Anckar, D. (2010). “Small Is Democratic, But Who Is Small?”, Arts and Social Sciences Journal, 2010: 1-10. Arıkboğa, E. (2013). “Geçmişten Geleceğe Büyükşehir Belediye Modeli”. Yerel Politikalar Akademik Araştırma ve Düşünce Dergisi, 1(3): 48-96.
• Aydın, A. H. (2011). Türk Kamu Yönetimi. Seçkin Yayıncılık, 4. Baskı, Ankara.
• Bel, G. (2012). Local Government Size and Efficiency in Capital Intensive Services: What Evidence is There of Economies of Scale, Density and Scope? (No. paper1215). International Center for Public Policy, Andrew Young School of Policy Studies, Georgia State University.
• Biricikoğlu, H. & Demirol Duyar, D (2015). “6360Sayılı Yasa’nın Genişleyen Büyükşehir Belediyesi Hizmet Sınırının Etkinlik ve Verimliliğe Etkisi Bağlamında Değerlendirmesi: Sakarya Büyükşehir Belediyesi Örneği”. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 20(4): 369-393.
• Blank, J. L., & Niaounakis, T. K. (2021). “Economies of Scale and Sustainability in Local Government: A Complex Issue”. Sustainability, 13(23): 1-10.
• Buljan, A., Švaljek, S., & Deskar-Škrbić, M. (2022). “In Search of the Optimal Size for Local Government: An Assessment of Economies of Scale in Local Government in Croatia”. Local Government Studies, 48(4): 604-627.
• Callanan, M., Murphy, R., & Quinlivan, A. (2014). “The Risks of Intuition: Size, Costs and Economies of Scale in Local Government”. The Economic and Social Review, 45(3): 371-403.
• Canpolat, H. (2002). Türk Belediye Sisteminde Ölçek ve Model Sorunu. Mahalli İdareler Kontrolerleri Yayını, Ankara.
• Ceritli, İ. (2001). “Verimli Hizmet Sunumu Açısından En Uygun Kent Büyüklüğü”. Türk İdare Dergisi, 73(430): 137-156.
• Çam, E. (1995). Siyaset Bilimine Giriş. Der Yayınları, İstanbul.
• Çelik, K. (2008). Mikro İktisada Giriş. Murathan Yayınevi, 1. Baskı, Trabzon.
• Dahl, R. A. (1994). “A Democratic Dilemma: System Effectiveness versus Citizen Participation”. Political Science Quarterly, 109(1): 23-34.
• Dhimitri, E. (2018). “Analysis Related to Optimal Size of Municipality and Efficiency-A Literature Review”. European Journal of Interdisciplinary Studies, 4(1): 131-138.
• Dinler, Z. (1996). Mikroekonomi. Ekin Kitabevi Yayınları, Bursa.
• Drew, J., Kortt, M. A., & Dollery, B. (2014). “Economies of Scale and Local Government Expenditure: Evidence from Australia”. Administration & Society, 46(6): 632-653.
• Dursun, D. (2012). Siyaset Bilimi. Beta Yayıncılık, İstanbul.
• Ertürk, H., & Sam, N. (2011). Kent Ekonomisi. Bursa: Ekin Yayınevi.
• Hansen, J. B., Houlberg, K., & Serritzlew, S. (2011). “Scale Effects in Local Government? Evidence from Local Government Amalgamations in Denmark”. Paper presented at The XX NORKOM Conference in Gothenburg, Sweden, (8): 1-27.
• Hansen, J. B., Houlberg, K., & Serritzlew, S. (2014). Size, Democracy, and the Economic Costs of Running the Political System. American Journal of Political Science, 58(4): 790-803.
• Ivanov, S., Tchavdarova, G., Savov, E., & Stanev, H. (2002). “Does Larger Mean More Effective? Size and the Functioning of Local Governments in Bulgaria”, Pawel Swianiewicz (Ed.), Consolidation or Fragmentation? The Size of Local Governments in Central and Eastern Europe, içinde (167-217), Local Government And Public Service Reform Initiative Open Society Institute, Budapest.
• Jeong, H. O. (2013). “From Civic Participation to Political Participation”, Voluntas, 24: 1138-1158.
• Kalabalık, H. (2005). Avrupa Birliği Ülkeleriyle Karşılaştırmalı Yerel Yönetim Hukuku: Teori- Uygulama. Seçkin Yayıncılık, 1. Baskı, Ankara.
• Keleş, R. (2012). “Anakentlerin Dünü, Bugünü, Yarını”, 3. Kentsel ve Bölgesel Araştırmalar Sempozyumu Bildiri Kitabı (1-12), Ankara: Matsa Basımevi.
• Kesgin, B. (2015). “Etkinlikle Demokratiklik Arasında Belediyeler”. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 7(4): 157-176.
• Korkmaz, H. (2017). “Yerel Yönetimlerde Etkinlik ve Demokrasi Sorunsalı”. Bilecik Şeyh Edebali Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2(2): 453-463.
• Köse, H. Ö. (2004). “Yerel Yönetim Olgusu ve Küreselleşme Sürecindeki Yükselişi”, Sayıştay Dergisi, (52): 3-42.
• Köseoğlu, Ö. (2005). “Belediyelerde Performans Yönetimi”. Türk İdare Dergisi, 77(447): 211-235.
• Kubalı, D. (1999). “Performans Denetimi”. Amme İdaresi Dergisi, 32(1): 31-62.
• Lassen, D. D. & Serritzlew, S. (2011). “Jurisdiction Size and Local Democracy: Evidence on Internal Political Efficacy from Large- scale Municipal Reform”, The American Political Science Review, 105(2): 238-258.
• Matějová, L., Plaček, M., Krápek, M., Půček, M., & Ochrana, F. (2014). “Economies of Scale-Empirical Evidence from the Czech Republic”. Procedia Economics and Finance, 12: 403-411.
• Nadaroğlu, H. (2001), Mahalli İdareler. Beta Yayınları, 7. Baskı, İstanbul.
• Newton, K. (1982). “Is Small Really So Beautiful? Is Big Really So Ugly? Size, Effectiveness, and Democracy in Local Government”. Political Studies, 15(2): 190-206.
• Özaslan, R. K., Akıllı, H., & Özaslan, K. (2014). “6360 Sayılı Kanun Çerçevesinde Gümüşlük Belde Belediyesi’nin Kapatılmasına İlişkin Yöre Halkının Algısı”. Marmara Üniversitesi İ.İ.B. Dergisi, 36(2): 215-235.
• Özbudun, E. (1975). Türkiye’de Sosyal Değişme ve Siyasal Katılma. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi Yayınları, Ankara.
• Özer, H. (1992). “Performans Denetimi”. Sayıştay Dergisi, (7): 30-40.
• Pevcin, P. (2014). “Optimal Size and Number of Local Government Units: A Case Study for Slovenia”. 22nd NISPAcee Annual Conference Book (1-8). Budapest.
• Polatoğlu, A. (2003). Kamu Yönetimi Genel İlkeler ve Türkiye Uygulaması. ODTÜ Yayıncılık, Ankara.
• Pustu, Y. (2005). “Yerel Yönetimler ve Demokrasi”. Sayıştay Dergisi, (57): 121-134.
• Ruige, A., Üskent, S., & Micka, P. (2014). Yönetişim ve Katılım: Etkili Katılım İçin Araçlar Yöntemler Mekanizmalar. İçişleri Bakanlığı Mahalli İdareler Genel Müdürlüğü, Yönetişim ve Katılım Rehberi, Stratejik Yerel Yönetişim Projesi, Başak Matbaası.
• Sayan, İ. Ö., Övgün, B., & Zengin, O. (2018). “Türk Kamu Yönetiminde Performans Değerlendirmesi ve Denetimi Mümkün Mü?”. Sosyal Bilimler Metinleri, 2018(2): 74-92.
• Sharpe, J. (1995). “Local Government: Size, Efficiency and Citizen Participation”. The Size of Municipalities, Efficiency and Citizen Participation, içinde (63-82), CDLR, No: 56, Council of Europe.
• Skogan, W. G. (1976). “Efficiency and Effectiveness in Big-City Police Departments”. Public Administration Review, 36(3):278-286.
• Sobacı, M. Z. (2014). İdari Reform ve Politika Transferi Yeni Kamu İşletmeciliğinin Yayılışı. Dora Yayıncılık, 2. Baskı, Bursa.
• Soukopová, J., Nemec, J., Matějová, L., & Struk, M. (2014). “Municipality Size and Local Public Services: Do Economies of Scale Exist?” NISPAcee Journal of Public Administration and Policy, 7(2): 151-171.
• Swianiewicz, P. (2002a). “Is There a Third Way Between Small yet Ineffective and Big yet Less Democratic? Comparative Conclusions and Lessons Learned”. Pawel Swianiewicz (Ed.), Consolidation or Fragmentation? The Size of Local Governments in Central and Eastern Europe, içinde (293-325), Local Government And Public Service Reform Initiative Open Society Institute, Budapest.
• Swianiewicz, P. (2002b). “Size of Local Government, Local Democracy and Efficiency in Delivery of Local Services- International Context and Theoretical Framework”. Pawel Swianiewicz (Ed.), Consolidation or Fragmentation? The Size of Local Governments in Central and Eastern Europe, içinde (3-29), Local Government And Public Service Reform Initiative Open Society Institute, Budapest.
• Tiebout, C. M. (1960). “Economies of Scale and Metropolitan Governments”. The Review of Economics and Statistics, 42(4): 442-444.
• Topal, A. (1999). Optimal Yerel Yönetim Büyüklüğü ve Belediyelerin Konsolidasyonu: İstanbul İçin Bir Model Önerisi. Karadeniz Teknik Üniversitesi- Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmış Doktora Tezi, Trabzon.
• Tortop, N., İsbir, E. G., Aykaç, B., Yayman, H., & Özer, M. A. (2012). Yönetim Bilimi. Ankara: Nobel Yayınları. Turley, G., McDonagh, J., McNena, S., & Grzedzinski, A. (2018). “Optimum Territorial Reforms in Local Government: An Empirical Analysis of Scale Economies in Ireland. The Economic and Social Review, 49(4): 463-488.
• Ulusoy, A., & Akdemir, T. (2012). Mahalli İdareler. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Verba, S. & Nie, N. H. (1972). Participation in America Political Democracy and Social Equality. New York: Harper &Row Publishers.
• Yalçındağ, S. (1996). Belediyelerimiz ve Halkla İlişkiler. TODAİE Yayınları (No: 275), 1. Baskı, Ankara. Yaman, M. & Küçükşen, M. (2017). “Yerel Yönetimlerin Demokratikleşmesi Açısından Yerel Katılımın İncelenmesi”. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, (55): 247-259.
• Yıldırım, E. (1995). “Ekonomik Yapı ve Ölçek Ekonomileri”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 3(3): 65-82.
• Zengin, G. (2014). “Etkinlik ve Demokrasi Açmazında 6360 Sayılı Kanun: Merkeziyetçi Yerelleşme Anlayışının, Yerel Özerklik Üzerine Etkileri”. Fatma Neval Genç (Ed.). KAYFOR XII Bildiriler Kitabı (337-354). Aydın.