Özel Öğretim Kurumundaki Sınıf Öğretmenlerinin Milli Eğitim İdeolojisini Yeniden Üretme Pratiklerinin Okul Etnografyasıyla İncelenmesi

Yıl 2015, , 74 - 97, 14.04.2015

Turgay Öntaş

https://doi.org/10.14689/issn.2148-2624.1.3c1s4m

Öz

Özet. Bu araştırmanın amacı, özel öğretim kurumundaki sınıf öğretmenlerinin milli eğitim ideolojisini yeniden üretme pratiklerini araştırmaktır. Araştırma nitel olarak tasarlanmış ve okul etnografyasıyla saha araştırması yapılmıştır. Araştırma sahasını Ankara ilindeki bir özel öğretim kurumu oluşturmaktadır. Araştırma sahasında sekiz sınıf öğretmeni ile yapılan derinlemesine görüşmeler, sekiz sınıf öğretmeninin derslerine ve zümre toplantılarına yönelik gözlemler ve dokümanlardan veriler toplanmıştır. Toplanan veriler betimsel analiz ve içerik analizi teknikleriyle çözümlenmiştir. Araştırmanın bulguları problem cümlesine bağlı olarak belirlenen temalar, kategoriler ve kodlar çerçevesinde verilmiştir. Araştırmanın sonunda elde edilen verilerden ulaşılan sonuçlar, sınıf öğretmenleri ideoloji kavramını siyasi düşünce kategorisi içerisinde Kemalizm, milliyetçilik ve muhafazakârlık ideolojisi açısından doğrudan üretirken, liberalizm ve neoliberalizm ideolojilerini dolaylı yoldan üretmektedirler. Sınıf öğretmenlerinin eğitim-öğretim uygulamalarının yeniden üretim sürecinde üst yapı olarak bakanlık ve kurum önemli rol oynamaktadır. Eğitim-öğretim uygulamaları örtük programın okul iklimi boyutunda kurumun eğitim felsefesinde beklentilerle ortaya koyduğu Atatürkçülüğü ve yaşam becerilerine vurgu yapan değerleri içermektedir. Sınıf iklimi açısından da eğitim-öğretim uygulamaları kurumun ilerlemeciliğe dayanan liberalizme yönelik öğeler içermektedir. İnformal kuralların ideolojik yansıması öğretmen ve öğrenci açısından iki boyutta değerlendirilebilir. Öğretmen açısından öncelikler bağlamında neoliberalizmin rekabet, paylaşım, hesapverebilirlik, güven boyutları ön plana çıkarken öğrenci açısından Atatürkçülük, milliyetçi ve muhafazakâr ideolojinin göstergelerine rastlanmaktadır.
Anahtar Kelimeler: İdeoloji, milli eğitim ideolojisi, yeniden üretim, liberalizm, milliyetçilik, muhafazakarlık ve Atatürkçülük

Anahtar Kelimeler

İdeoloji, milli eğitim ideolojisi, yeniden üretim, liberalizm, milliyetçilik, muhafazakarlık ve Atatürkçülük

Kaynakça

• Akpınar, B. (2014). Milli eğitim programlarının felsefi temeli olarak ideolojiler. Eğitime Bakış, 10(29), 34-39.
• Aktay, Y. (2002). Eğitimde küresel imkânlar-küreselleşen dünyada eğitimde fırsat eşitliği ve özgürleşim fırsatları üzerine. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 2, 7-22.
• Alkan, M. Ö. (2004). Giriş. M. Ö. Alkan (Ed.), Modern Türkiye'de siyasi düşünce 1: Cumhuriyet'e devreden düşünce mirası: Tanzimat ve meşrutiyet'in birikimi içinde (s. 17-22). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Althusser, L. (2005). Yeniden üretim üzerine. A. I. Ergüden (Çev.). İstanbul: İthaki Yayınları.
• Anyon, J. (2006). Social class, school knowledge, and the hidden curriculum. In L. Weis, C.
• McCarthy & G. Dimitriadis (Eds.), Ideology, curriculum, and the new sociology of education (pp. 37-46). NewYork: Routledge.
• Apple, M. (2004). Ideology and curriculum. New York: Routledge.
• Apple, M. (2009). Programın ve eğitimin yeniden yapılandırılmas ı/ neoliberalizmin ve yeni- muhafazakarlığın gündemi. M. F. Shaughnessy, K. Peka, J. Siegel, Röportajı Yapan E. Ç. Babaoğlu (Çev.) İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Baltodano, M.(2012). Neoliberalism and the demise of public education: the corporatization of schools of education. International Journal of Qualitative Studies in Education, 25(4), 487-507.
• Carlson, D. (2006). Are we making progress? Ideology and curriculum in the age of no child left behind. In L. Weis, C. McCarthy, & G. Dimitriadis (Eds.), Ideology, curriculum, and the new sociology of education (pp. 91-114). New York: Routledge.
• Cbessum, R. (2012). Teacher ideologies and pupil disaffection. In L. Barton, R. Meighan, & S.
• Walker (Eds.). Schooling, ideology and the curriculum (pp. 113-129). NewYork: Routledge.
• Copeaux, E. (1998). Tarih ders kitaplarında (1931-1993) Türk tarih tezinden Türk-İslam sentezine. A. Berktay (Çev.). İstanbul: Türkiye Ekonomik ve Toplumsal Tarih Vakfı.
• Çelik, Z. (2012). Politika ve uygulama bağlamında Türk eğitim sisteminde yaşanan dönüşümler: 2004 ilköğretim program reformu örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• Emerson, R. M., Fretz, R. I., & Shaw, L. L. (2008). Bütün yönleriyle alan çalışması -etnografik alan yazımı. A. E. Koca. (Çev.). Ankara: Birleşik Yayınları.
• Evkuran, M. (2009, Mart). Değerler eğitimi ve eğitimde ideoloji sorunu. Küreselleşme Sürecinde Eğitim Sorunlarının Felsefi Boyutu: Uluslararası Eğitim Felsefesi Kongresi’nde sunulmuş bildiri.
• Eğitim- Bir-Sen, Ankara.
• Gutek, G. L. (2011). Eğitime felsefi ve ideolojik yaklaşımlar. N. Kale (Çev.) Ankara: Ütopya Yayınevi.
• -
• Güler, E. Z. (2008). Muhafazakarlık: Kadim geleneğin savunusundan faydacılığa. B. Örs (Ed.), 19. yüzyıldan 20.yüzyıla modern siyasal ideolojiler içinde (s. 115-162). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Gündüz, M. (2009). Sociocultural origins of Turkish educational reforms and ideological origins of late Ottoman intellectuals (1908-1930). History of Education, 38(2), 191-216.
• Gür, B. S. (2014). Deskilling of teachers: the case of Turkey. Educational Sciences: Theory & Practice, 14, 887-890.
• Güven, İ. (2005). Türkiye'de devlet eğitim ve ideoloji. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Hammersley, M. (2006). Ethnography: problems and prospects. Ethnography and Education, 1, 3-14.
• Heywood, A. (1999). Political theory an introduction. London: Macmillan Press.
• Hill, D. (1991). Seven contemporary ideological perspectives on teacher education in Britain today.
• Australian Journal of Teacher Education, 16(2). 5-29.
• Hitchcock, G., & Hughes, D. (1995). Research and the teacher (Second Edition). London: Routledge.
• Hursch, D. (2005). Neoliberalism, markets and accountability: transforming education and undermining democracy in the United States and England. Policy Futures in Education, 3(1), 3-15.
• İnal, K. (2004). Eğitim ve iktidar: Türkiye'de ders kitaplarında demokratik ve milliyetçi değerler. Ankara: Ütopya Yayınları.
• İnal, K. (2008). Eğitim ve ideoloji. İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Kansu, A. (2009). 1908 devrimi. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kerestecioğlu, İ. Ö. (2008). Milliyetçilik: uyuyan güzeli uyandıran prens’ten frankeştayn'ın canavarına. B. Örs (Ed.), 19. yüzyıldan 20. yüzyıla modern siyasal ideolojiler içinde (s. 307-350).
• İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Lammi, M. (1997). The hermeneutics of ideological indoctrination. Perspectives on Political Science, 26(1), 10-14.
• Loh, J., & Hu, G. (2014). Subdued by the system: neoliberalism and the beginning teacher. Teaching and Teacher Education, 41, 13-21.
• Mausethagen, S. (2013). A research review of the impact of accountability policies on teachers’ workplace relations, Educational Research Review, 9, 16–33.
• Meighan, R. & Brown, C. (2012). Locations of learning and ideologies of education: some issues raised by a study of education otherwise. In L. Barton, R. Meighan, & S. Walker (Eds.), Schooling, ideology and the curriculum (pp. 131-151). New York: Routledge.
• Momanu, M. (2012). The pedagogical dimension of indoctrination: criticism of indoctrination and the constructivism in education. META: Research in Hermeneutıcs, Phenomenology, And Practical Phılosophy, IV(1), 88-105.
• MEB. (2005). Millî belirli gün ve haftalar çizelgesi. 20.08.2014 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı: http://www.meb.gov.tr/belirligunler/belirli_gun1.htm adresinden alındı.
• MEB. (2007a). Özel öğretim kurumları yönetmeliği. 20.08.2014 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı:http://ookgm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2014_03/20095313_zelretimkurumlarkanunu.pdf adresinden alındı.
• MEB. (2007b). Millî eğitim bakanlığı bayrak törenleri yönergesi, 20.08.2014 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı: http://mevzuat.meb.gov.tr/html/2594_0.html adresinden alındı.
• MEB. (2009a). İlköğretim Türkçe dersi öğretim programı ve kılavuzu (1-5). 04.06.2014 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı: http://ttkb.meb.gov.tr/program2.aspx?islem=1&kno=45 adresinden alındı.
• MEB. (2009b). İlköğretim matematik dersi öğretim programı ve kılavuzu (1-5). 04.06.2014 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı: http://ttkb.meb.gov.tr/program2.aspx?islem=1&kno=32 adresinden alındı.
• MEB. (2009c). İlköğretim 1, 2 ve 3. sınıflar hayat bilgisi dersi öğretim programı ve kılavuzu. 04.06.2014 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı: http://ttkb.meb.gov.tr/program2.aspx?islem=1&kno=30 adresinden alındı.
• MEB. (2009d). Sosyal bilgiler dersi ilköğretim 4. ve 5. Sınıf programı. 04.06.2014 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı: http://ttkb.meb.gov.tr/program2.aspx?islem=1&kno=38 adresinden alındı.
• MEB. (2012, 11 04). Milli eğitim temel kanunu. 01.02.2014 tarihinde Milli Eğitim Bakanlığı: http://mevzuat.meb.gov.tr/html/88.html adresinden alındı.
• MEB. (2013). Milli eğitim istatistikleri. Ankara: MEB.
• MEB. (2014). Milli eğitim istatistikleri. Ankara: MEB.
• Morrison, K. R. B. (1993). Planning and accomplishing school-centered evaluation. Dereham, UK: Peter Francis.
• Murphy, L., Mufti, E., & Kassem, D. (2009). Education studies: an introduction. McGraw-Hill Education: New York.
• Ornstein, A. C., & Hunkins, F. P. (2004). Curriculum: foundations, principles and issues. Boston: Pearson Allyn and Bacon.
• Örs, B. (2008). Faşizm: modernitenin karanlık yüzü. B. Örs (Ed.), 19. yüzyıldan 20. yüzyıla modern siyasal ideolojiler içinde (s. 477-514). İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Özbek, S. (2011). İdeoloji kuramları. İstanbul: Notos Kitap Yayınevi.
• Özoğlu, M., Gür, B. S. & Altunoğlu, A. (2013). Türkiye'de ve dünyada öğretmenlik: retorik ve pratik. Ankara: Eğitim Bir-Sen.
• Öztürk, Ö. (2009). 1980 sonrası Türkiye'de milli eğitim ideolojisi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya.
• Rikowski, G. (2011). Marksist eğitim kuramı ve radikal pedagoji. C. Atay (Çev.). İstanbul: Kalkedon Yayınları.
• Sönmez, V. (2005). Eğitim felsefesi. Ankara: Anı Yayıncılık.
• Sönmez, V. (2007). Program geliştirmede öğretmen el kitabı. Ankara : Anı Yayıncılık.
• Sönmez, V. (2008). Opposite curriculum. Eurasian Journal of Educational Research, 3, 99-115.
• Szaniawski, İ. (1980). Okulun toplumsal işlevi. T. Yılmaz (Çev.). Ankara: Onur Yayıncılık.
• Tschannen-Moran, M. (1998). Trust and collaboration in urban elementary schools. Doctoral Thesis.
• The Ohio State University.
• Tschannen-Moran, M. (2001). Collaboration and the need for trust. Journal of Educational Administration, 39, 308-331.
• TTKB. (2004). Talim terbiye kurulu program geliştirme çalışmaları. Ankara: MEB.
• Wolcott, H. F. (2007). The question of intimacy in etnography. In G. Walford (Ed.), Methodological developments in ethnography studies in educational ethnography (pp. 27–33). Elseveir.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.
• Žižek, S. (2013). İdeoloji hayaleti. S. Žižek (Ed.). İdeolojiyi haritalandırmak S. Kibar (Çev.). içinde (s.7-54). Ankara: Dipnot Yayınları.