TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ ÇERÇEVESİNDE MÜŞTERİ MEMNUNİYETİNİ ETKİLEYEBİLECEK RİSK FAKTÖRLERİNİN DEMATEL YÖNTEMLERİYLE ANALİZİ

Yıl 2024, Cilt: 35 Sayı: 2, 210 - 244, 01.09.2024

Burcu Polat , Selen Avcı Azkeskin , Zerrin Aladağ

https://doi.org/10.46465/endustrimuhendisligi.1465791

Öz

Otomotiv sanayi, geniş tedarik ağına sahip ve birbiri içine geçmiş faaliyetleri içeren büyük bir sistemdir. Bu sistemde her paydaş üzerine düşen görev ve sorumlulukları zamanında ve eksiksiz olarak yerine getirmekle yükümlüdür. Böylece nihai müşteri memnuniyeti sağlanarak tüm paydaşlar için sürdürülebilir başarı elde edilebilmektedir. Bu çalışmada, bir otomotiv yan sanayi firmasında tedarik zinciri performansını etkileyerek müşteri hattında duruşa neden olabilecek risk faktörleri arasındaki neden-sonuç ilişkisi incelenmiştir. Çalışmada, Çok Kriterli Karar Verme (ÇKKV) yöntemlerinden Dematel (Karar Verme Deneme ve Değerlendirme Laboratuvarı - The Decision-Making Trial and Evaluation Laboratory), Gri Dematel ve Bulanık Dematel üç farklı eşik değeri ile kullanılmıştır. Böylece hem eşik değer analizi yapılmış hem de gri ve bulanık sayıların etkileyen / etkilenen faktör gruplarına ve kriter ağırlıklarına etkisi analiz edilmiştir. Dematel, Gri Dematel ve Bulanık Dematel’e göre R4 - doğal afetler etkileyen grupta yer almıştır. R1- arıza ve R3 - küresel tehditler ise Dematel ve Gri Dematel’e göre her eşik değeri için etkileyen gruptayken; Bulanık Dematel’de bir eşik değerinde etkilenen grupta yer almıştır. R2 - kalite, R5 - operatör eksikliği, R6 - altparça eksikliği ve R7- makine verimsizliği tüm analizlerde etkilenen gruplarda yer almıştır. Her üç yöntemde de faktör ağırlığı bakımından ilk sırada R7 ve son sırada R1 yer almaktadır. Yöntemlere göre ilk üçte yer alan faktörler değişmemiş olup R7, R2 ve R6 olarak belirlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Dematel, Gri Dematel, Bulanık Dematel, Tedarik zinciri yönetimi, Otomotivde risk faktörleri

Teşekkür

Çalışmaya uzman görüşü ile katkı sağlayan Farplas Otomotiv A.Ş Tedarik Zinciri Departmanı'na teşekkür ederiz.

ANALYZING RISK FACTORS INFLUENCING CUSTOMER SATISFACTION IN SUPPLY CHAIN MANAGEMENT THROUGH DEMATEL METHODS

Öz

The automotive industry is a vast system with an extensive supply network and interconnected activities. Each stakeholder within this system is responsible for fulfilling their duties and obligations promptly and comprehensively. Consequently, by ensuring ultimate customer satisfaction, sustainable success can be achieved for all stakeholders. In this study, the cause-and-effect relationship among risk factors that may affect supply chain performance in an automotive sub-industry firm, potentially leading to downtime in the customer line, has been investigated. Three different threshold values of Decision-Making Trial and Evaluation Laboratory (DEMATEL), Grey Dematel, and Fuzzy Dematel methods, which are Multi-Criteria Decision Making (MCDM) techniques, have been utilized. Thus, threshold value analysis has been conducted, and the impact of grey and fuzzy numbers on dispatcher/receiver factor groups and criterion weights has been analyzed. According to Dematel, Grey Dematel, and Fuzzy Dematel, R4 - natural disasters belonged to the dispatcher group of factors. R1 - breakdown and R3 - global threats were categorized as dispatcher in both DEMATEL and Grey DEMATEL for each threshold value, while in Fuzzy Dematel, they were categorized as receiver in one threshold value. R2 - quality, R5 - operator shortage, R6 - shortage of sub-components, and R7 - machine inefficiency were consistently placed in the receiver groups across all analyses. In terms of factor weights, R7 ranked first and R1 last in all three methods. The top three factors remained consistent across the methods and were identified as R7, R2, and R6.

Anahtar Kelimeler

Dematel, Grey Dematel, Fuzzy Dematel, Supply chain management, risk factors in automotive industry

Kaynakça

• Aksakal, E., ve Dağdeviren, M. (2010). ANP ve DEMATEL yöntemleri ile personel seçimi problemine bütünleşik bir yaklaşım. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 25(4), 905-913. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/75828
• Albayrak, Ö., ve Erkayman, B. (2018). Bulanık DEMATEL ve EDAS yöntemleri kullanılarak sporcular için akıllı bileklik seçimi. Ergonomi, 1(2), 92-102. Doi: https://doi.org/10.33439/ergonomi.478303
• Ardakani, D. A., Kiani, M., ve Babakhanifard, M. S. (basım aşamasında). A Fuzzy DEMATEL‐FCM approach for analyzing the enablers of the circular economy and Industry 4.0 in the supply chain. Corporate Social Responsibility and Environmental Management. Doi: https://doi.org/10.1002/csr.2857
• Asad, M. M., Mohammadi, V., ve Shirani, M. (2016). Modeling flexibility capabilities of IT-based supply chain, using a grey-based DEMATEL method. Procedia Economics and Finance, 36, 220-231. Doi: https://doi.org/10.1016/S2212-5671(16)30033-8
• Bali, Ö., Tutun, S., Pala, A., ve Çörekçi, C. (2014). A MCDM approach with Fuzzy DEMATEL and Fuzzy TOPSIS for 3 PL provider selection. Journal of Engineering and Natural Sciences, 32, 222-239. Erişim adresi: https://eds.yildiz.edu.tr/ArticleContent/Journal/sigma/Volumes/2014/Issues/1/YTUJENS-2014-32-2.566.pdf
• Burhan, M. E. (2018). DEMATEL temeline dayanan gri kalite fonksiyon göçerimi yaklaşımıyla ürün analizi (Yüksek lisans tezi). Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta. Erişim adresi: https://acikbilim.yok.gov.tr/bitstream/handle/20.500.12812/274571/yokAcikBilim_10203541.pdf?sequence=-1
• Chirra, S., ve Kumar, D. (2018). Evaluation of supply chain flexibility in automobile industry with fuzzy DEMATEL approach. Global Journal of Flexible Systems Management, 19(4), 305-319. Doi: https://doi.org/10.1007/s40171-018-0195-7
• Can, G. F., ve Delice, E. K. (2019). An advanced human error assessment approach: HEART and AV-DEMATEL. Human Factors and Ergonomics in Manufacturing & Service Industries, 30(1), 29-49. Doi: https://doi.org/10.1002/hfm.20819
• Çakır, E., ve Kısa, A. C. G. (2020). Bütünleşik DEMATEL–COPRAS yöntemi ile stajyer seçimi: bir lojistik firmasında uygulama. Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 65, 107-124. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/956644
• Çerçi, F., ve Çınar, G. (2024). İncir Üretiminde Risk Kaynakları, Aydın ili örneği. Tarım Ekonomisi Dergisi, 30(1), 27-36. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/3503188
• Dalay, M., ve Sarı, K. (2022). Tedarikçi Seçiminde Yeşil Kriterin Öneminin Araştırılması: Türk Gıda Sektörü Örneği. Endüstri Mühendisliği, 33(3), 500-513. Doi: https://doi.org/10.46465/endustrimuhendisligi.1152540
• Debnath, B., Taha, M. R., Siraj, M. T., Jahin, M. F., Ovi, S. I., Bari, A. B. M. M., Islam, A. R. M. T., ve Raihan, A. (2024). A grey approach to assess the challenges to adopting sustainable production practices in the apparel manufacturing industry: Implications for sustainability. Results in Engineering, 22, 102006. Doi: https://doi.org/10.1016/j.rineng.2024.102006
• Delice, E. K., ve Zegerek, S. (2016). Ranking occupational risk levels of emergency departments using a new fuzzy MCDM model: A case study in Turkey. Appl. Math. Inf. Sci, 10(6), 2345-2356. Doi: http://doi.org/10.18576/amis/100638
• Düzdar, İ., Beşbaş, Z., ve Peker, U. Ö. (2024). Dijital Dönüşüm Endeksi Paramaetrelerinin Çok Kriterli Karar Verme Yöntemleri ile Değerlendirilmesi. International Journal of 3D Printing Technologies and Digital Industry, 8(1), 143-153. Doi: https://doi.org/10.46519/ ij3dptdi.1321818
• Erdal, H. (2019). İş sağlığı ve güvenliği için DEMATEL-ARAS tabanlı risk değerlendirme metodolojisi ve bir uygulama. MANAS Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(2), 1831-1853. Doi: https://doi.org/10.33206/mjss.465681
• Giri, B. C., Molla, M. U., ve Biswas, P. (2022). Pythagorean fuzzy DEMATEL method for supplier selection in sustainable supply chain management. Expert Systems with Applications, 193, 116396. Doi: https://doi.org/10.1016/j.eswa.2021.116396
• Govindan, K., Khodaverdi, R., ve Vafadarnikjoo, A. (2016). A grey DEMATEL approach to develop third-party logistics provider selection criteria. Industrial Management & Data Systems, 116(4), 690-722. Doi: https://doi.org/10.1108/IMDS-05-2015-0180
• Goyal, S., Goel, S., ve Agarwal, V. (2022). Analysing Green Aspects in Lean Manufacturing for Textile Industry Using Grey DEMATEL Approach. In: Mathiyazhagan, K., Vimal, K.E.K., Kumar, H., Ramesh, A., Agarwal, V. (eds) Lean and Green Manufacturing. Management and Industrial Engineering. Singapore: Springer, 157–175. Doi: https://doi.org/10.1007/978-981-16-5551-7_9
• Güler, E., Avcı, S., ve Aladağ, Z. DEMATEL-SWARA yöntemleri ile geçici barınma alanlarının seçimine etki eden kriterlerin değerlendirilmesi. Uluslararası Batı Karadeniz Mühendislik ve Fen Bilimleri Dergisi, 4(2), 57-74. Erişim adresi : https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/2313673
• Gürbüz, F., ve Çavdarcı, S. (2018). Geri dönüşüm sektörüne ilişkin sorun alanlarının DEMATEL ve Gri DEMATEL yöntemiyle değerlendirilmesi. Sakarya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 22(2), 285-301. Doi: https://doi.org/10.16984/saufenbilder.338350
• Haleem, A., Khan, S., ve Khan, M. I. (2019). Traceability implementation in food supply chain: A grey-DEMATEL approach. Information Processing in Agriculture, 6(3), 335-348. Doi: https://doi.org/10.1016/j.inpa.2019.01.003
• Jalhoom, R. J. K., ve Mahjoob, A. M. R. (2024). An MCDM approach for evaluating construction-related risks using a combined fuzzy grey DEMATEL method. Engineering, Technology & Applied Science Research, 14(2), 13572-13577. Doi: https://doi.org/10.48084/etasr.6959
• Kabadayı, N., ve Dağ, S. (2017). Bulanık DEMATEL ve Bulanık PROMETHEE yöntemleri ile kablo üretiminde makine seçimi. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 7(14), 239-260. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/400358
• Kabadayı, N., ve Dağ, S. (2020). DEMATEL ve ELECTRE yöntemi ile tedarik zincirinde bayi performans değerlendirmesi. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 26(1), 241-253. Doi: https://doi.org/10.5505/pajes.2019.39214
• Khan, S., Haleem, A., ve Khan, M. I. (2024). Enablers to implement circular initiatives in the supply chain: a grey DEMATEL method. Global Business Review, 25(1), 68-84. Doi: https://doi.org/10.1177/09721509209294.
• Khatun, M., Wagner, F., Jung, R., ve Glaß, M. (2023). An application of DEMATEL and fuzzy DEMATEL to evaluate the interaction of safety management system and cybersecurity management system in automated vehicles. Engineering Applications of Artificial Intelligence, 124, 106566. Doi: https://doi.org/10.1016/j.engappai.2023.106566
• Khompatraporn, C., ve Somboonwiwat, T. (2017). Causal factor relations of supply chain competitiveness via fuzzy DEMATEL method for Thai automotive industry. Production Planning & Control, 28(6-8), 538-551. Doi: https://doi.org/10.1080/09537287.2017.1309713
• Kirkire, M. S., ve Rane, S. B. (2017). Evaluation of success factors for medical device development using grey DEMATEL approach. Journal of Modelling in Management, 12(2), 204-223. Doi: https://doi.org/10.1108/JM2-09-2015-0062
• Koç, E. (2019). Uluslararası tedarikçi seçim probleminde Bulanık DEMATEL yönteminin kullanımı. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(17), 339-356. Erişim adresi: https://www.ceeol.com/search/ article-detail?id=778610
• Koçak, A., ve Diyadin, A. (2018). Sanayi 4.0 geçiş süreçlerinde kritik başarı faktörlerinin DEMATEL yöntemi ile değerlendirilmesi. Ege Akademik Bakış, 18(1), 107-120. Doi: https://doi.org/10.21121/eab.2018132203
• Komsiyah, S., ve Balqis, D. A. (2023). Analysis of decision support system for determining industrial sub-district using DEMATEL-MABAC methods. Procedia Computer Science, 216, 499-509. Doi: https://doi.org/10.1016/j.procs.2022.12.162
• Kumar Singh, R., ve Modgil, S. (2023). Assessment of lean supply chain practices in Indian automotive industry. Global Business Review, 24(1), 68-105. Doi: https://doi.org/10.1177/09721509198902
• Lin, K. P., Tseng, M. L., ve Pai, P. F. (2018). Sustainable supply chain management using approximate fuzzy DEMATEL method. Resources, Conservation and Recycling, 128, 134-142. Doi: https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2016.11.017
• Muhammad, M. N., ve Cavus, N. (2017). Fuzzy DEMATEL method for identifying LMS evaluation criteria. Procedia computer science, 120, 742-749. Doi: https://doi.org/10.1016/j.engappai.2023.106566
• Mzougui, I., Carpitella, S., Certa, A., El Felsoufi, Z., ve Izquierdo, J. (2020). Assessing supply chain risks in the automotive industry through a modified MCDM-based FMECA. Processes, 8(5), 579. Doi: https://doi.org/10.3390/pr8050579
• Özcan, T., ve Tüysüz, F. (2016). Modified grey relational analysis integrated with grey DEMATEL approach for the performance evaluation of retail stores. International Journal of Information Technology & Decision Making, 15(02), 353-386. Doi: https://doi.org/10.1142/S0219622016500073
• Özdağoğlu, A., Keleş, M. K., ve Eren, F. Y. (2019). Sağlık işletmelerinde nefelometre cihazı alternatiflerinin değerlendirilmesi DEMATEL-MULTIMOORA bütünleşik yaklaşımı. Dokuz Eylül Üniversitesi İşletme Fakültesi Dergisi, 20(2), 275-299. Doi: https://doi.org/10.24889/ifede.571205
• Özdağoğlu, A., Keleş, M. K., ve Işıldak, B. (2021). Havalimanlarının Bulanık DEMATEL ve MABAC yöntemleri ile sıralanması. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14(1), 46-67. Doi: https://doi.org/10.25287/ohuiibf.697259
• Öztürk, Y., Yazgan, E., ve Delice, E. K. (2021). Uçak Bakım Teknisyenleri için DEMATEL Yöntemi ile Fiziksel İş Yükü Faktörlerinin Değerlendirilmesi. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, 28, 1447-1453. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/pub/ejosat/issue/64234/1010051
• Poudeh, H. D., Cheshmberah, M., Torabi, H., Gavareshki, M. H. K., ve Hosnavi, R. (2019). Determining and prioritizing the factors influencing the outsourcing of Complex Product Systems R&D projects employing ANP and grey-DEMATEL method (case study: Aviation Industries Organization, Iran). Technology in society, 56, 57-68. Doi: https://doi.org/10.1016/j.techsoc. 2018.09.005
• Prashar, A., ve Aggarwal, S. (2020). Modeling enablers of supply chain quality risk management: a grey-DEMATEL approach. The TQM Journal, 32(5), 1059-1076. Doi: https://doi.org/10.1108/TQM-05-2019-0132
• Psychogiou, E.-E., ve Tsoulfas, G. T. (2024). Critical factors affecting trust in the wine supply chain in Greece: A grey DEMATEL approach. Logistics, 8(1), 24. Doi: https://doi.org/10.3390/logistics8010024
• Rajak, S., Parthiban, P., ve Dhanalakshmi, R. (2021). Analysing barriers of sustainable transportation systems in India using Grey-DEMATEL approach: A supply chain perspective. International Journal of Sustainable Engineering, 14(3), 419-432. Doi: https://doi.org/10.1080/19397038.2021.1929553
• Saroha, M., Garg, D., ve Luthra, S. (2022). Identification and analysis of circular supply chain management practices for sustainability: a fuzzy-DEMATEL approach. International Journal of Productivity and Performance Management, 71(3), 722-747. Doi: https://doi.org/10.1108/IJPPM-11-2020-0613
• Sathyan, R., Palanisamy, P. ve Navin M. (2022). Modelling the drivers of responsiveness of automotive supply chain using an integrated fuzzy DEMATEL-ISM approach. Journal of Global Operations and Strategic Sourcing. 17(2), 209-229. Doi: https://doi.org/10.1108/JGOSS-05-2022-0039
• Sathyan, R., Parthiban, P., Dhanalakshmi, R., ve Minz, A. (2021). A combined big data analytics and Fuzzy DEMATEL technique to improve the responsiveness of automotive supply chains. Journal of Ambient Intelligence and Humanized Computing, 12, 7949-7963. Doi: https://doi.org/10.1007/s12652-020-02524-8
• Sathyan, R., Parthiban, P., Dhanalakshmi, R., ve Sachin, M. S. (2023). An integrated Fuzzy MCDM approach for modelling and prioritising the enablers of responsiveness in automotive supply chain using Fuzzy DEMATEL, Fuzzy AHP and Fuzzy TOPSIS. Soft Computing, 27(1), 257-277. Doi: https://doi.org/10.1007/s00500-022-07591-x
• Si, S. L., You, X. Y., Liu, H. C., ve Zhang, P. (2018). DEMATEL technique: A systematic review of the state-of-the-art literature on methodologies and applications. Mathematical Problems in Engineering, 2018, 3696457, 1-33. Doi: https://doi.org/10.1155/2018/3696457
• Sharma, S. K., Routroy, S., Singh, R. K., ve Nag, U. (2024). Analysis of supply chain vulnerability factors in manufacturing enterprises: a fuzzy DEMATEL approach. International Journal of Logistics Research and Applications, 27(5), 814-841. Doi: https://doi.org/10.1080/13675567.2022.2083590
• Şahin, Y., Kasap, S. S., ve Özkan, E. (2020). Müşteri İlişkileri Yönetimi Açısından Çok Kriterli Tercih Edilebilirlik Analizi: Zincir Avm Örneği. Endüstri Mühendisliği, 31(3), 320-336. Doi: https://doi.org/10.46465/ endustrimuhendisligi.737060
• Şen, G., Demirel, E., Avcı, S., ve Aladağ, Z. (2021). Evaluation of effective risk factors in COVID-19 mortality rate with DEMATEL method. Journal of the Faculty of Engineering and Architecture of Gazi University, 36(4), 2151-2166. Doi: https://doi.org/10.17341/gazimmfd.749133
• Tabariyan, H. S., ve Taghipour, M. (2023). Identifying and prioritizing supply chain risks using the ANP and DEMATEL Model Process (including case study). Sustainable Economies, 1(1), 1-14. Doi: https://doi.org/10.62617/se.v1i1.29
• Turan, H., ve Turan, G. (2019). Bulanık DEMATEL, Bulanık DELPHI ve Bulanık SAW yöntemlerine başvurarak çalışanların beklentilerini değerlendirme. Toros Üniversitesi İİSBF Sosyal Bilimler Dergisi, 6(10), 45-76. Erişim adresi: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/746766
• Ullah, F., Sepasgozar, S. M., Thaheem, M. J., Wang, C. C., ve Imran, M. (2021). It’s all about perceptions: A DEMATEL approach to exploring user perceptions of real estate online platforms. Ain Shams Engineering Journal, 12(4), 4297-4317. Doi: https://doi.org/10.1016/j.asej.2021.04.023
• Xia, X., ve Ruan, J. (2020). Analyzing barriers for developing a sustainable circular economy in agriculture in China Using Grey-DEMATEL approach. Sustainability, 12(16), 6358. Doi: https://doi.org/10.3390/su12166358
• Xia, X., Govindan, K., ve Zhu, Q. (2015). Analyzing internal barriers for automotive parts remanufacturers in China using grey-DEMATEL approach. Journal of cleaner production, 87, 811-825. Doi: https://doi.org/10.1016/ j.jclepro.2014.09.044
• Yontar, E. (2023). The role of blockchain technology in the sustainability of supply chain management: Grey based DEMATEL implementation. Cleaner Logistics and Supply Chain, 8, 100113. Doi: https://doi.org/10.1016/j.clscn.2023.100113