Türkiye’de Keten Üretimi ve Karakteristik Keten Dokumaların Durumu

Yıl 2022, , 169 - 185, 21.03.2022

Güven Şahin , Burak Yıldız

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1055957

Cited By: 2

Öz

Dünyanın en eski tarım ürünlerinden biri olan ve medeniyetimiz boyunca kullanılmış ketenin (Linum usitatissimum L.) önemi belli dönemlerde artmış belli dönemlerde ise gerilemiştir. Ketenin zirai ile buna bağlı sınai ve ticari değeri zaman zaman değişmiş olsa da asla bütünüyle terkedilmemiştir. Nitekim bitkinin hem tohumlarının hem de liflerinin ayrı ayrı ticari değeri haiz oluşu keteni ayrıca cazip kılmaktadır. Günümüz modern Türkiye’sinde de söz konusu tarım ürünü Frigler döneminden Osmanlı İmparatorluğuna değin gelmiş geçmiş tüm medeniyetlerde türlü şekillerde değerlendirilmiştir. Cumhuriyet Dönemi’nde ise keten konusunda istikrarsız bir gelişim süreci yaşanmış ve son yıllarda neredeyse zirai anlamda bütünüyle ortadan kalkmıştır. Öte yandan 2018’den itibaren keten ve kenevir (kendir) ile ilgili yeniden kayda değer girişimler gerçekleşmiştir. Ekiminin teşviki, geleneksel dokumaların (Ayancık Keten Bezi ve Kandıra Bezi gibi) yeniden üretilmesi gibi hususlarda bu alanda lokal ölçekli gelişmeler yaşanmıştır. Ayrıca karakteristik dokumaların moda tasarımda da kullanılarak konuya ulusal ve uluslararası ölçekte dikkat çekici bir gelişme olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada yeniden gündeme taşınan ketenin ziraat alandaki durumunun ortaya konması ve geleneksel dokumalarla keten ziraatının bütüncül bir şekilde değerlendirilmesi amaçlanmıştır. Bu kapsamda da Türkiye’de keten ziraatı, karakteristik keten dokumalarının durumu ve faaliyetin sosyo-ekonomik boyutu ele alınmıştır. Bu kapsamda da Kocaeli ve Sinop’ta saha çalışmaları yapılmış ve faaliyetin tarladan – tasarıma kadar olan süreci yerinde izlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Keten, (Linum usitatissimum L.), Doğal lif, Karakteristik dokumalar, Coğrafi işaret, Sinop, Kocaeli

Teşekkür

Çalışmamızda teşekkür bölümü bulunmakla beraber yazım kuralları gereği sisteme yüklenen makalede belirtilmemiştir. Teşekkür Araştırmamız kapsamında yardımlarından ötürü Ayancık İlçe Tarım ve Orman Müdürü Sayın Yunus Ünal’a ve Sayın Esra Çiğnitaş’a, Ayancık Halk Eğitim Merkezi Müdürlüğüne ve Usta Öğretici Asuman Yılmaz’a, Kocaeli Büyükşehir Belediyesi bünyesindeki KO-MEK Kandıra Şubesi çalışanlarına ve Kandıra Halk Eğitimi Merkezi Müdürü Sayın Ayhan Kazancı’ya teşekkürlerimizi sunarız.

Flax Production Status and Characteristics of Linen Weaving in Turkey

Öz

Flax, one of the world’s oldest agricultural products, used throughout our civilization and its importance (Linum usitatissimum L.) declined at certain times and increased in certain periods. Although the agricultural and related industrial and commercial value of linen changed from time to time, it was never completely abandoned. Indeed, the fact that both the seeds and the fibers of the plant have commercial value make the flax additionally attractive. Agricultural product in question in today's modern Turkey was evaluated in all kinds of forms in all civilizations ever from the period Phrygian to the Ottoman Empire. In the Republican Period, an unstable development process has been experienced in the field of flax and has disappeared almost completely in the agricultural sense in recent years. On the other hand, since 2018, remarkable attempts have been made regarding flax and hemp. Locally scaled developments have taken place in this area, such as the promotion of planting and the reproduction of traditional fabrics (such as Ayancık Linen Cloth and Kandıra Cloth). In this study, it is aimed to reveal the situation of flax, which has been brought to the agenda again, in the field of agriculture and to evaluate the traditional weaving and flax agriculture in a holistic way. In addition, drawing attention to the issue on a national and international scale by using the characteristic fabrics in fashion design is also a remarkable development. In this study, flax cultivation in Turkey, the characteristics of woven linen and the socioeconomic status of activity have been discussed. In this context, field studies were conducted in Kocaeli and Sinop and the process of the activity from the field to the design was monitored on site.

Anahtar Kelimeler

Flax, (Linum usitatissimum L.), Natural fiber plants, Characteristic fabrics, Geographical indications, Sinop, Kocaeli

Kaynakça

• Arslanoğlu, F., Aytaç, S., & Ayan, A.K. (2017). Keten. Karadeniz’in lif bitkileri Çalıştayı / Keten – Kenevir – Isırgan, 5 – 6 Mayıs 2017, (ss. 51 – 62). Samsun.
• Aydın, N., (2019). Trabzon’da yok olan dokuma sanatı: ‘Ketan’. Karadeniz İncelemeleri Dergisi, 26, 577 – 622. https://doi.org/10.18220/kid.562338
• Barber, E.J.W. (1992). Prehistoric textiles: The development of cloth in the neolithic and bronze ages with special reference to the aegean. Princeton University Press.
• Berkol, C. (2008). Geçmişten günümüze Anadolu’da keten dokumacılığı. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü.
• Bulut, İ., (2006). Genel tarım bilgileri ve tarımın coğrafi esasları (Ziraat Coğrafyası). Gündüz Eğitim ve Yayıncılık.
• Dash, J., Naik, B. S., & Mohapatra, U. B. (2017). Linseed: A valuable crop plant. International Journal of Advanced Research (IJAR), 5(3), 1428 – 1442.
• Diederichsen, A., & Hammer, K. (1995). Variation of cultivated flax (Linum usitatissimum L. subsp. usitatissimum) and its wild progenitor pale flax (subsp. angustifolium (Huds.) Thell.). Genetic Resources and Crop Evolution, 42(3), 263 – 272.
• Doğanay, H., & Coşkun, O. (2012). Tarım coğrafyası, (Güncellenmiş 2. Baskı). Pegem Akademi.
• FAO, (2022, Şubat 10). Crops and livestock products. https://www.fao.org/faostat/en/#data
• Güran, T. (1997). Osmanlı dönemi tarım istatistikleri 1909, 1913 ve 1914, Tarihi İstatistikler Dizisi (Cilt: 3). Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayın No: 2025.
• Hall, L. M., Booker, H., Siloto, R. M. P., Jhala, A. J., & Weselake, R. J. (2016). Flax (Linum usitatissimum L.). In T. A. McKeon, D. G. Hayes, D. F. Hildebrand, & R. J. Weselake (Eds.). Industrial oil crops (pp. 157 – 194). Academic Press and AOCS Press.
• ITC, (2022, Şubat 10). Trade Map. https://www.intracen.org/
• Mert, M., & Çopur, O. (2010). Lif bitkileri üretiminin artırılması olanakları. TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası VII. Teknik Kongresi, 11–15 Ocak 2010, Bildiri Kitabı–1, (ss. 397 – 421). Ankara.
• Orsenna, E. (2008). Pamuk ülkelerine yolculuk – Küreselleşme üstüne küçük el kitabı. Metis Yayınları.
• Öksüz, A., Bahadırlı, N. P., Yıldırım, M. U., & Sarıhan, E.O. (2015). Farklı keten tür ve çeşitlerinin besin bileşenleri, yağ asitleri ve mineral içeriklerinin karşılaştırılması. Journal of Food and Health Science, 1(3), 124 – 134. doi: 10.3153/JFHS15012
• Öztürk, G. (2010). Taraklı ve Kaynarca bez dokumaları. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sudarshan, G. P., Kulkarni, M., Akhov, L., Ashe, P., Shaterian, H., Cloutier, S., Rowland, G., Wei, Y., & Selvaraj, G. (2017). QTL mapping and molecular characterization of the classical D locus controlling seed and flower color in Linum usitatissimum (flax). Scientific Reports, 7(1), 1 – 12.
• Şahin, G. (2019). Türkiye’nin coğrafi işaretleri ve bunların Türkiye ekonomisinde etkin kullanımları. (Yayımlanmamış doktora tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şahin, G. (2020). Çok boyutlu bir tarım ürünü: Keten (Linum usitatissimum L.). Uluslararası Sosyal Bilimler Akademik Araştırmalar Dergisi, 4(1), 119 – 147.
• Taşdemir, M. (2003). Karadeniz bölgesinde kendir – keten üretimi ve kullanım alanları (XV. yüzyıl sonu, XVII. yüzyıl ilk yarısı). Türk Kültür İncelemeleri, 4(8), 1 – 24.
• Taşlıgil, N., & Şahin, G. (2019). Türk tarım hayatında kenevir / kendir (Cannabis sativa L.) yetiştiriciliğinin yeniden başlaması ve yaşanan gelişmeler. I. İstanbul Uluslararası Coğrafya Kongresi, 20 – 22 Haziran 2019, (ss. 456 – 478). İstanbul.
• TÜİK, (2022, Şubat 10). Bitkisel üretim istatistikleri. https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?kn=92&locale=tr
• Tüm Cebeci, D. (2019). Peşkir ve mahrama dokumalarının Sinop el dokumacılığındaki yeri. İDİL Sanat ve Dil Dergisi, 61, 1187 – 1198. doi: 10.7816/idil-08-61-11
• Weiss, E., & Zohary, D. (2011). The Neolithic southwest Asian founder crops: Their biology and archaeobotany. Current Anthropology, 52(S4), S237 – S254. Doi: 10.1086/658367
• Yılmaz, S., & Uzun, A. (2019). Keten tarımı. Tarım ve Orman Bakanlığı, TAGEM, Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Yayın No: 2019 – 04.