ÇOKLU DEZAVANTAJLILIK BAĞLAMINDA TEK EBEVEYN KADIN ÖĞRETMENLERİN MADDİ KOŞULLARI VE GEÇİM STRATEJİLERİ: ANKARA ÖRNEĞİ

Yıl 2023, , 91 - 125, 29.03.2023

Başak Işıl Alpar , Şeyma Çiçek , Büşra Özlü , Murat Filik

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1231799

Öz

Birden fazla dezavantajın varlığı durumunun aynı kişide birleşmesiyle meydana gelen çoklu dezavantajlılık bağlamında dünyada ve Türkiye’de sayıları gün geçtikçe artmakta olan tek ebeveyn kadınların durumu dikkat çekmektedir. Kadınlar ücretli ve ücretsiz emekleri ile iktisadi ve sosyal hayatın devamlılığında kilit bir noktada yer almakta, çocuk yetiştirmek gibi ağır bir görevi tek başlarına üstlendiklerinde ise başka olgular devreye girmektedir. Bu konumdaki kadınların çalışan yoksulluğu yaşamaları ise maddi koşulların ve geçim stratejilerinin önemini artırmaktadır. Bu çalışmanın amacı; Türkiye’de anne ve çocuklardan oluşan çekirdek ailelerin, tek ebeveyn ve çocuklardan oluşan aileler içindeki oranının en yüksek olduğu il olan Ankara’da devlet okullarında görev yapan tek ebeveyn kadın öğretmenlerin maddi koşullarının ve geçim stratejilerinin olgular üzerinden incelenmesidir. Çalışma fenomenoloji deseninde tasarlanmış, yarı yapılandırılmış mülakat yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Geçim stratejileri ihtiyaçları öteleme, daha az maliyetli olanı ikame etme, borçlanma, ek gelir ve klasik tasarruf yöntemleri üzerinden şekillenmiştir. Ek gelir imkanlarını sınırlandıran, hem nitelikli hem çalışan kadın olma avantajını dezavantajlılığa dönüştüren olgulara rastlanmıştır. Türkiye’de tek ebeveyn, nitelikli ve çalışan yoksul olan kadınların sosyo-ekonomik profiline duyarlı özel sosyal politika önlemlerine ihtiyaç duyulmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Çoklu dezavantaj, Kadın tek ebeveyn, Öğretmen, Nitelikli çalışan yoksulluğu, Geçim stratejileri

MATERIAL CONDITIONS AND LIVELIHOOD STRATEGIES OF LONE PARENT-FEMALE TEACHERS IN THE CONTEXT OF MULTIPLE DISADVANTAGES: THE CASE OF ANKARA

Öz

The situation of lone-parent women, whose numbers are increasing day by day around the world and Türkiye, draws attention in the context of multiple disadvantages that occur when the presence of more than one disadvantage is combined in the same person. With their paid and unpaid labor, women are at a critical point in maintaining their economic and social life. Other phenomena come into play when they undertake the heavy duty of raising children on their own. The fact that women in this position experience working poverty increases the importance of financial conditions and livelihood strategies. This study examines the economic conditions and livelihood strategies of single-parent female teachers working in public schools in Ankara, the province with the highest ratio of nuclear families consisting of mothers and children among families comprised of single parents and children in Türkiye. The study was designed in the phenomenology pattern, and a semi-structured interview method was carried out. Livelihood strategies have been shaped by postponing needs, substituting the less costly ones, borrowing, additional income, and classical saving methods. Cases that limit additional income opportunities and turn the advantage of being qualified and working women into disadvantages have been encountered. There is a need for special social policy measures sensitive to the socio-economic profile of single-parent, qualified, and working poor women in Türkiye.

Anahtar Kelimeler

Multiple disadvantages, Female lone parents, Teacher, Qualified working poor, Livelihood strategies

Kaynakça

• 657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu (1965). https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat? MevzuatNo=657&MevzuatTur=1&MevzuatTertip=5
• Acar, H. (2001). Tek ebeveynli ailelere yönelik feminist sosyal hizmet müdahalesi. Toplum ve Sosyal Hizmet, 12(3), 13-25.
• Ak, Y. (2019). Çoklu bir dezavantajlılık olarak engelli yoksulluğu: Türkiye örneği. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Arslan, P., & Yıldırım, S. (2015). Theoretical frameworks, methods, and procedures for conducting phenomenological studies in educational settings. Turkish Online Journal of Qualitative Inquiry, 6(1), 1-20.
• Atila-Demir, S., & Genç-Çelebi, Ş. (2017). Tek ebeveynli ailelerin sorunları: Nitel bir araştırma. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 8(13), 111-128.
• Aydıner-Boylu, A., & Öztop, H. (2013). Tek ebeveynli aileler: Sorunlar ve çözüm önerileri. Sosyoekonomi, 19(19), 208-220.
• Balaban-Salı, J. (2018). Verilerin toplanması. İçinde A. Şimşek (Ed.), Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (ss. 108-133). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Berthoud, R. (2003). Multiple disadvantage in employment: A quantitative analysis. Joseph Rowntree Foundation.
• Bohnsack, R., Marotzki, W., & Meuser, M. (2006). Hauptbegriffe qualitativer sozialforschung. Budrich.
• Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. In J. G. Richardson (Ed.), Handbook of theory and research for the sociology of education (ss. 241–258). Greenwood Press.
• Bramley, G., Fitzpatrick, S., Edwards, J., Ford, D., Johnsen, S., Sosenko F., & Watkins, D. (2015). Hard edges: mapping severe and multiple disadvantage in England. Lankelly Chase Foundation.
• Butterworth, P. (2003). Multiple and severe disadvantage among lone mothers receiving income support. Family Matters, 64, 22-29.
• Buvinić, M., & Gupta, G. R. (1997). Female-headed households and female-maintained families: Are they worth targeting to reduce poverty in developing countries? Economic Development and Cultural Change, 45(2), 259- 280.
• Chant, S. (1997). Women-headed households: Diversity and dynamics in the developing world. PalGrave MacMillan Press.
• Chant, S. (2003) Female household headship and the feminisation of poverty: Facts, fictions and forward strategies. LSE Gender Institute New Working Paper Series, (9), 1-65.
• Ciabattari, T. (2005). Single mothers, social capital, and work-family conflict. Upjohn Institute Working Paper (No. 05-118), 1-35. http://dx.doi.org/10.2139/ssrn.746444
• Coleman, M. J., & Ganong, L. H. (2014). The social history of the American family an encyclopedia. Sage Publications.
• Coşan, B. (2018). Dünyada ve Türkiye’de sosyo-ekonomik bir problem olarak tek ebeveynli aile olgusunun çok boyutlu değerlendirilmesi. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 18(41), 259-294.
• Çamur-Duyan, G. (2010). Yoksulluğun kadınlaşması: Altındağ örneği. Aile ve Toplum, 6(22), 19-29.
• Çoban, M. N. (2021). Tek ebeveyn olarak annelik deneyiminin sosyal politika yaklaşımı çerçevesinde incelenmesi: Türkiye-Almanya karşılaştırması. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Damaske, S., Bratter, J. L., & Frech, A. (2017). Single mother families and employment, race, and poverty in changing economic times. Social Science Research, 62, 120-133.
• Demirel, B. (2021). Sosyal hizmet bakış açısıyla tek ebeveynli ailelerin gereksinimleri ve sosyal politika uygulama süreci üzerine bir değerlendirme. (Yayımlanmamış doktora tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdoğdu, S., & Kutlu, D. (2014). Dünyada ve Türkiye’de çalışan yoksulluğu: İşgücü piyasası ve sosyal koruma politikaları bağlamında bir değerlendirme. Çalışma ve Toplum, 2(41), 63-114.
• European Community Statistical Office. (2017). The life of women and men in Europe: A statistical portrait. https://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/8319991/1-18102017-BP-EN.pdf/e3fa7a28-a292-49da-839c- 0edc56c893d8
• Feyzioğlu, S., & Kuşcuoğlu, C. (2011). Tek ebeveynli aileler. Aile ve Toplum, 7(26), 97-110.
• Fisher, J., Languilaire, J. C., Lawthom, R., Nieuwenhuis, R., Petts, R. J., Runswick-Cole, K., & Yerkes, M. A. (2020). Community, work, and family in times of COVID-19. Community, Work & Family, 23(3), 247-252.
• Genç, Ö. (2019). Tek ebeveynli ailelerin yaşadığı sorunların incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gladding, S. T. (2014). Family Therapy: History, Theory and Practice (Sixth Edition). Pearson Education.
• González, L. (2004). Single mothers and work. Socio-Economic Review, 2(2), 285-313.
• Gönülaçan-Özer, A., & Öztürk, M. (2022). Yeni sosyal risk grubu: Tek ebeveynli aileler ve sorunları. Uluslararası Sosyal Bilimlerde Yenilikçi Yaklaşımlar Dergisi, 6(2), 222-237.
• Halisdemir, D. (2020). Boşanmaya uyum programının velayeti üstlenmiş anne ve çocuklarının boşanmaya uyum, psikolojik sağlamlık ve aile yaşam doyumlarına etkisi. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
• Hamzaçebi, M. (2002). Türk Medeni Kanununa göre boşanma ve ayrılık hallerinde tedbir, yoksulluk ve iştirak nafakası: Düzenleniş biçimi, mukayesesi, uygulamadaki yeri ve değeri. Selçuk Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 10(3-4), 23-48.
• Hemingway, S. (2022). A phenomenological examination of single mothers rising out of poverty. (Unpublished doctoral dissertation). Walden University College of Allied Health.
• İnci, G. C. (2015). Türkiye’de toplumsal yapının dönüşümü ve boşanmaların kadın emeğine etkisi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karaaslan, İ., & Opçin, E. (2020). Tek ebeveynli ailelerin aldıkları sosyal yardımlar ve sosyal yardım beklentileri üzerine bir araştırma. Kırklareli Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 1(2), 81-103.
• Kart, E., & Öngör, H. (2023). Çalışan kadın yoksullar ve yoksulluğuna dair. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 22(1), 12-29.
• Kavşut, F. (2015). Tek ebeveyn olan kadınların sosyal dışlanmışlık sorunu: Ankara örneği. Üçüncü Sektör Sosyal Ekonomi, 50(1), 48-67.
• Lokshin, M., Harris, K. M., & Popkin, B. (2000). Single mothers in Russia: Household strategies for coping with poverty. World Development. 28(12), 2183-2198.
• Maldonado, L. C., & Nieuwenhuis, R. (2015). Family policies and single parent poverty in 18 OECD countries, 1978– 2008. Community, Work & Family, 18(4), 395-415.
• Markova, E. (2015). Bulgaria: Education trade unions warns that teachers are 'qualified working poor’. Eurofound. https://policycommons.net/artifacts/1830336/bulgaria/2571635/
• Marsh, A. (2001). Helping British lone parents get and keep paid work. In J. Millar & K. Rowlingson (Eds.), Lone parents, employment and social policy: Cross-national comparisons (ss. 11-36). Bristol University Press. https://doi.org/10.51952/9781847425386.ch002
• McLanahan, S., & Sandefur, G. D. (1996). Growing up with a single parent: What hurts, what helps. Harvard University Press.
• Misra, J., Moller, S., & Budig, M. J. (2007). Work-family policies and poverty for partnered and single women in Europe and North America. Gender and Society, 21(6), 804-827.
• Mor Çatı Kadın Sığınağı Vakfı (2021). Kadına yönelik şiddet: Kadınların deneyimleri, kurumlar ve mecralar. https://morcati.org.tr/wp-content/uploads/2021/09/MorCati_Dissensus-6.pdf
• Müderrisoğlu, S., Semerci, P. U., Çakar, B. Y., Karatay, A., & Akkan, B. E. (2013). Çocuk refahı belgesi. T.C. Kalkınma Bakanlığı. http://www.sck.gov.tr/wp-content/uploads/2020/02/Cocuk-Refahi-Belgesi.pdf
• Neubauer, B. E., Witkop, C. T., & Varpio, L. (2019). How phenomenology can help us learn from the experiences of others. Perspectives on Medical Education, 8, 90–97.
• Nieuwenhuis, R. (2022). Single parents competing in a dual-earner society: Social policy to level the playing field. The ANNALS of the American Academy of Political and Social Science, 702(1), 114–128.
• Nieuwenhuis, R., & Maldonado, L. C. (2018). Single-parent families and in-work poverty. In H. Lohmann & I. Marx (Eds.), Handbook on In-Work Poverty (ss. 171-192). Edward Elgar Publishing. https://doi.org/10.4337/9781784715632.00016
• Odacı, H., Ülken, E., & Bülbül, K. (2022). Tek ebeveyn olan annelerin bilişsel esneklikleri ve yaşam doyumları arasındaki ilişki: Psikolojik sağlamlığın aracı rolü. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 22(55), 305-338.
• Önür, H., & Ergöz, B. (2021). Dar gelirli ailelerde kadınların yoksullukla mücadele stratejileri. Zeitschrift für die Welt der Türken, 13(1), 199-225.
• Öztürk, M. S. (2012). Tek ebeveynli ailelerin yaşadıkları ekonomik güçlüklerin incelenmesi. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Parlak, Z., & Ak, Y. (2022). Çalışan yoksulluğu: AB ve Türkiye’de durum analizi. Akademik Yaklaşımlar Dergisi, 13(1), 117-143.
• Roman, C. (2017). Between money and love: Work-family conflict among Swedish low-income single mothers. Nordic Journal of Working Life Studies, 7(3), 23-41.
• Rosengard, A., Laing, I., Ridley J., & Hunter, S. (2007). A literature review on multiple and complex needs. Scottish Executive Social Research.
• Şenses, F. (2019). Küreselleşmenin öteki yüzü: Yoksulluk. İletişim Yayınları.
• Şentürk, F. (2016). Türkiye için bir aile sigortası model önerisi. Sosyal Güvence Dergisi, 5(9), 102-139.
• Şimşek, A. (2018). Evren ve örneklem. İçinde A. Şimşek (Ed.), Sosyal bilimlerde araştırma yöntemleri (ss. 108-133). Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Tamiya, Y. (2019). Lone mother households and poverty in Japan-new social risks, the social security system and labour market. In J. Liu & J. Yamashita (Eds.), Routledge Handbook of East Asian Gender Studies (ss. 253- 266). Routledge. https://doi.org/10.4324/9781315660523
• Türkiye Cumhuriyeti Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü (2014). Türkiye Aile Yapısı Araştırması TAYA 2006 (2. Baskı) (Ed. Mustafa Turğut). Araştırma ve Sosyal Politika Serisi 01.
• Türkiye Cumhuriyeti Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı (2022). İlçelerin sosyo-ekonomik gelişmişlik sıralaması araştırması SEGE-2022. Araştırma Raporu (8), 1-126.
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2022a). Gelir ve yaşam koşulları araştırması bölgesel sonuçları, 2021. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Gelir-ve-Yasam-Kosullari-Arastirmasi-Bolgesel-Sonuclari-2021-45582
• Türkiye İstatistik Kurumu. (2022b). İstatistiklerle aile. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Istatistiklerle-Aile- 2021-45632
• Ünal, N. (2014). Tek ebeveyn annelere yönelik sosyal politikalar: Farklı ülke örnekleri. (Uzmanlık tezi). T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Kadının Statüsü Genel Müdürlüğü.
• Wong, Y. L. I., Garfinkel, I., & McLanahan, S. (1993). Single-mother families in eight countries: Economic status and social policy. Social Service Review, 67(2), 177–197.
• Woodhams, C., Lupton, B., & Cowling, M. (2015). The snowballing penalty effect: Multiple disadvantage and pay. British Journal of Management, 26(1), 63-77.
• Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2018). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (11. Baskı). Seçkin Yayıncılık.
• Yıldırım, E. (2011). Aile ve evlilik türleri. İçinde K. Canatan & E. Yıldırım (Eds.), Aile Sosyolojisi (2. Baskı) (ss. 65-82). Açılım Kitap.
• Y.y. (2011). Tek Ebeveynli Aileler. T.C Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Zartler, U., Beham, M., Kromer, I., Leitgöb, H., Weber, C., & Friedl, P. (2011). Alleinerziehende in österreich: lebensbedingungen und armutsrisiken sozialpolitische studienreihe, (7). ÖGB-Verl. https://www.ssoar.info/ssoar/handle/document/41264