28 ŞUBAT SÜRECİNDE TÜRK BASININDA YER ALAN İSLAMOFOBİK İÇERİKLER ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2023, , 1182 - 1205, 30.09.2023

Mustafa Öcal , Mehmet Sena Kösedağ

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1337042

Öz

İslamofobi kavramıyla İslam’a ve Müslümanlara yönelik nefret ve ön yargı resmedilmektedir. 11 Eylül hadisesi ve sonrasında daha sık başvurulan sözcükle İslam ve Müslümanlar terörle ilişkilendirilerek sunulmaktadır. Çalışmanın konusunu İslamofobik söylemlerin 28 Şubat kararlarının hemen sonrasında Türk basınında ne şekilde ele alındığı oluşturmaktadır. Çalışmada İslamofobik temsilleri açığa çıkarmak için eleştirel söylem analizi kullanılmıştır. Sahiplik yapılarının benzerliğiyle öne çıkan, satış rakamları en yüksek ve merkez sağda yer alan Hürriyet ve Sabah ile sosyal demokrat, laiklik ekseninden hareket eden ve merkez solda bulunan Cumhuriyet gazeteleri örneklem olarak belirlenmiştir. Dolayısıyla 28 Şubat kararlarının alınmasının ardından, 1 Mart 1997 tarihinde seçilen gazetelerin manşetlerinde İslamla ilişkilendirilen kavramlar göz önünde bulundurularak İslamofobik unsurların saptanması amaçlanmıştır. Belirtilen tarihin ele alınmasına gerekçe olarak Milli Güvenlik Kurulu kararlarının ilk etkilerinin gazete manşetlerine İslamofobik unsurlarla nasıl yansıdığını tespit etmek dikkate değer görülmektedir. İnceleme sonucunda, ordu üst düzey yetkililerinin söylemlerinde İslam dinî, olumsuzluk barındıran bir çerçeveyle sunulmuştur. Ayrıca gazetelerin ideolojik görüşleri sergilemesi bağlamında komuta kademesinin menfaatlerine hizmet eden bir manivela görevini üstlendiği ortaya çıkmıştır.

Anahtar Kelimeler

İslamofobi, İslam Karşıtlığı, Oryantalizm, Türk Yazılı Basını, Refahyol hükümeti.

Teşekkür

Bu makale, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü bünyesinde Doç. Dr. Mehmet Sena KÖSEDAĞ danışmanlığında, Mustafa ÖCAL tarafından hazırlanan “İslamofobi Bağlamında 28 Şubat Süreci Gazete Manşetlerinin Eleştirel Söylem Analizi” başlıklı doktora tezinden türetilmiştir.

AN ANALYSIS ON THE ISLAMOPHOBIA CONTENTS IN THE TURKISH PRESS DURING THE FEBRUARY 28 PROCESS

Öz

The concept of Islamophobia depicts hatred and prejudice against Islam and Muslims. Islam and Muslims are presented by associating terrorism with the word that is used more frequently during and after the September 11 incident. The subject of the study is how Islamophobic discourses were handled in the Turkish press right after the 28 February decisions. In the study, critical discourse analysis was used to reveal Islamophobic representations. Hürriyet and Sabah, which stand out with the similarity of ownership structures, have the highest sales figures and are located on the center right, and Cumhuriyet, which are social democrats, moving from the axis of secularism and located on the center left, were determined as samples. Therefore, after the 28 February decisions were taken, it was aimed to identify Islamophobic elements in the headlines of the newspapers selected on 1 March 1997, taking into account the concepts associated with Islam. As a result of the examination, the religion of Islam was presented with a negative frame in the discourses of the senior officials of the army. In addition, it has been revealed that newspapers act as a lever that serves the interests of the command in the context of displaying ideological views.

Anahtar Kelimeler

Islamophobia, Anti-Islamism, Orientalism, Turkish Published Media, Refahyol government.

Kaynakça

• Abay, G. (2010). Demokrat Parti döneminde Türk basınında din (1950-1960) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ahmad, F. (1995). Modern Türkiye’nin oluşumu. (Çev. Y. Alogan). Sarmal Yayınları.
• Akıncı, A. (2013). Türk siyasal hayatında 1980 sonrası darbeler ve e-muhtıra. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15(2), 39-58.
• Akpınar, H. (2001). 28 Şubat Postmodern darbenin öyküsü. Ümit Yayıncılık.
• Akşin, S. (2015). Kısa Türkiye tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Arikan, N. (2011). 28 Şubat sürecinde medya. Metamorfoz Yayıncılık.
• Ataç, T., & Özer, Ö. (2023). Eleştirel söylem çözümlemesi: Fransa’daki Sarı Yelekliler hareketine ilişkin haberlerin Cumhuriyet ve Yeni Şafak gazetelerindeki ideolojik sunumu. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 11(1), 407-436.
• Baykal, Ö., & Çaha, Ö. (2017). Politik aktör olarak Necmettin Erbakan’ın Türk siyasetindeki yeri. Akademik Hassasiyetler, 4(8), 1-18.
• Bayraklı, E. & Yerlikaya, T. (2017). Müslüman toplumlarda İslamofobi: Türkiye örneği. Ombudsman Akademik, (7), 51-70.
• Bayramoğlu, A. (2018). 28 Şubat bir müdahalenin güncesi. İletişim Yayınları.
• Canatan, K. & Hıdır, Ö. (2007). Önsöz. İçinde K. Canatan & Ö. Hıdır (Eds.), Batı Dünyasında İslamofobi ve Anti- İslamizm (ss. 7-15). Eskiyeni Yayınları.
• Ergül, E. (2018). Demokrat Parti döneminde Türkiye’de İslamcılık (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlke ve İnkılapları Tarihi Enstitüsü.
• Findley, C. V. (2012). Modern Türkiye tarihi. (Çev. G. Ayas). Timaş Yayınları.
• Gölcü, A. (2015). Türkiye’de demokrasi kültürü ve medya köşe yazılarında demokrasi söylemi. Literatürk Academia.
• Göle, N. (2017). Melez desenler İslam ve modernlik üzerine. Metis Yayınları.
• Gülalp, H. (2003). Kimlikler siyaseti: Türkiye’de siyasal İslam’ın temelleri. Metis Yayınları.
• Hıdır, Ö. (2007). Anti-İslamizm ve Anti-Semitizm: tarihsel ve kavramsal farklılıklar ve benzerlikler. İçinde K. Canatan & Ö. Hıdır (Eds.), Batı Dünyasında İslamofobi ve Anti-İslamizm (ss. 63-99). Eski Yeni Yayınları.
• Kar, S. (2018). Felsefi açıdan İslamofobi ve eleştirisi. İçinde E. Okumuş (Ed.), İnsanlığın İslamofobi ile İmtihanı (ss. 35-65). Eski Yeni Yayınları.
• Kara, H. (2017). Tek parti dönemi din politikası (1923-1946). Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(19), 111-136.
• Karataş, M. (2022). 12 Eylül 1980 sonrası Merkez Sağ’ın temsilinde bir aktör Turgut Özal ve Anavatan Partisi. İçinde M. Karataş (Ed.), Türk demokrasi tarihi (1980’den Günümüze) liderler, partiler ve seçimler (ss. 49-76). Efe Akademi Yayınları.
• Karpat, K. H. (2009). Osmanlı’dan günümüze kimlik ve ideoloji. Timaş Yayınları.
• Karpat, K. H. (2015). Türk siyasi tarihi. Timaş Yayınları.
• Kaya, İ. (2017). Sosyolojik düşüncede Avrupa-merkezcilik, ötekileştirme ve oryantalist söylem üzerine post- kolonyal bir okuma ve eleştirisi. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 21(3), 1973-2008.
• Közleme, A. O. (2022). Cumhuriyet yönetimi, Cumhuriyetçilik ve tek parti dönemi Türkiye’sinde cumhuriyetçi model. the Journal of Academic Social Sciences, 10(130), 12-42.
• Kurt, S. (2017). 27 Mayıs darbesi ve Cumhuriyet Dönemi darbelerine olası etkileri. İçinde B. K. Yerdelen (Ed.), Demokrasi; Darbeler ve Tepkiler (ss. 51-72).
• Mencet, M. S. (2018). Tarihsel arka planıyla Türkiye’de İslamofobi. Muhafazakâr Düşünce Dergisi, 14(53), 191-208.
• Özer, N. P. (2019). Gazete haberlerinde manipülasyon 28 Şubat örneği. Medeniyet ve Toplum Dergisi, 3(2). 213- 236.
• Özer, Ö. (2022). Eleştirel söylem çözümlemesi: haber örnekleri üzerinden bir inceleme. Etkileşim, (9) 36-54.
• Özipek, B. B. (2005). 28 Şubat ve İslamcılar. İçinde T. Bora & M. Gültekingil (Eds.), Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Cilt 6: İslamcılık (ss. 640-651). İletişim Yayınları.
• Said, E. W. (2017). Medyada İslam (Çev. A. Babacan). Metis Yayınları.
• Şahin, B. K. (2019). Türkiye'de İslamofobik yaklaşımlar (1980-2000) (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Şeyhanlıoğlu, H. (2020). Demokrat Parti döneminde Türkiye’de kültürel faaliyetler (1946-1960). Tarih ve Gelecek Dergisi, 6(4), 1369-1384.
• Temel, F., & Çelebi, M. B. (2016). 28 Şubat sürecinde egemen güç ve basın. İçinde A. Buluş, M. Birekul, F. Kaleci & R. C. Alkın (Eds.), 1. Uluslararası Sosyal Bilimler ve Müslümanlar Kongresi Hegemonya-Karşı Hegemonya Bildiriler Kitabı (ss. 212-225). Necmettin Erbakan Üniversitesi Yayınları.
• Temel, M. (2019). Türkiye’de siyaset yönelimli İslamofobik retorik: Refahyol Hükûmeti dönemi basını örneği (Doktora Tezi). Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Temel, M. ve Koçak, Ö. F. (2020). İslam karşıtı söylemlerin Avrupa medyasındaki izleri. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi (MEDİAD), 3(2), 181-196.
• Temiz, S. (2021). Necmettin Erbakan’ın Güneydoğu Asya seyahati ve etkileri. Gaziantep University Journal of Social Sciences, 20(2). 763-776.
• Tuncel, G., & Yılmaz, H. (2017). Türkiye’de devlet (!) toplum gerilimini azaltıcı bir aktör: Millî Görüş. Birey ve Toplum Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 151-182.
• Tutar, H. (2007). Türk siyasetinde sancılı yıllar. Bizim Kitaplar Yayınevi.
• van Dijk, T. A. (1986). News schemata. İçinde S. Greenbaum & R. C. Cooper, (Eds.), Studying Writing Linguistic Approaches. (ss. 155-186). Sage Publication.
• van Dijk, T. A. (2002). Media contents the interdisciplinary study of news as discourse. İçinde N. W. Jankowski & K. B. Jensen (Ed.), A Handbook of Qualitative Methodologies for Mass Communication Research. (ss. 108-119). Taylor & Francis e-Library.
• van Dijk, T. A. (2015). Critical discourse analysis. İçinde D. Schiffrin, D. Tannen, & H. E. Hamilton (Ed.), The Handbook of Discourse Analysis: (ss. 466-485). John Wiley & Sons, Ltd.
• van Dijk, T. A. (1988a). News as discourse. Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
• van Dijk, T. A. (1988b). News analysis: case studies of international and national news in the press. Lawrence Erlbaum Associates Publishers.
• Yel, A., M. (2019). Medya ve sinemada temsil edilme biçimleriyle İslam karşıtlığı. İçinde H. Aydın, M. Eken ve M. D. Dereli (Eds.), Medya ve İslamofobi (ss. 1-13). Nobel Yayınları.
• Zürcher, E. J. (2016). Modernleşen Türkiye’nin tarihi (Çev. Y. Gönen,). İletişim Yayınları.
• İncelenen Gazeteler
• Cumhuriyet gazetesinin 1 Mart 1997 tarihli sayısı.
• Hürriyet gazetesinin 1 Mart 1997 tarihli sayısı.
• Sabah gazetesinin 1 Mart 1997 tarihli sayısı.