TÜRK DUVAR HALI ZEVKİNİ YANSITAN BATI KÖKENLİ HALILAR: EVCİLER KÖYÜ ÖRNEKLERİ

Yıl 2024, , 349 - 370, 29.03.2024

Aslı Sağıroğlu Arslan , Nihal Şahiner

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1433581

Öz

Halı, geçmişten günümüze evlerin tabanlarında veya duvarlarında bir süs unsuru olarak kullanılmakla birlikte; ısı yalıtım işlevinde kullanımı da tercih edilmiştir. Türkler; Orta Asya’dan itibaren daha çok yarı göçebe topluluklar oluşturdukları için dokudukları halılarını sürekli göçtükleri yerlere yanlarında taşımışlardır. Orta Asya’dan Anadolu’ya göçerken yanlarında getirdikleri en önemli kültür miraslarından biri de dokumalar olmuştur. Anadolu’ya getirdikleri taşınabilir kültür varlıkları olan halı dokumacılığı; geçmişten günümüze kadar devam ettirilerek; geleneğin devamı sağlanmıştır. Günümüzde teknolojinin gelişimi ile birlikte el dokuması halıları yerini, makine dokuması halılara bırakmıştır. Anadolu’da halk sanatı ürünlerinin üretildiği merkezlerden biri de Yozgat İlidir. Yozgat İli halı dokuma ürünleri arasında duvar halıları da yer almaktadır ve özellikle 20. yüzyıl başından itibaren duvar halılarının köylerde kullanımı oldukça yaygınlaşmıştır. Duvar halılarını, Geç Osmanlı Dönemiyle köy kadınları kendi dokuduklarını kullanırlarken; Cumhuriyet Dönemi ile birlikte makine dokuması duvar halılarının artması ve özellikle yurt dışı kökenli ithal makine dokuması duvar halıların kullanımı yaygınlaşmıştır. Türk sanatında kullanılan önemli hayvan motiflerinden biri “geyik” motifi olmuştur. Geyik motifi bazen bir dokumada işlenirken; bazen taş malzemede bazen seramik bir ürün üzerinde işlenmiştir. Bu araştırmanın konusu, Evciler Köyü’nde tespit edilen yedi adet Avrupa’dan ithal edilmiş makine dokuması duvar halısıdır. Ayrıca bu duvar halılarının üzerine işlenmiş geyik motifleri ve bu motiflerin Türk Sanatında ki yeri ile ilgili bilgiler vermek olacaktır. Bu çalışma ile yerel örneklerden hareketle duvar halılarının Türk kültürü ve Sanatı içindeki yeri de belirlenmiş olup; Türk sanatı literatürüne katkı sağlanması hedeflenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Halk sanatı, Geyik, Halı, Duvar halısı, Yozgat

WESTERN ORIGIN CARPETS REFLECTING THE TURKISH TAPE TASTE: EVCİLER VILLAGE EXAMPLES

Öz

Although carpet has been used as an ornamental element on the floors or walls of houses from past to present; Its use is preferred due to its thermal insulation function. The Turks; Since they formed mostly semi-nomadic communities starting from Central Asia, they carried the carpets they wove with them to the places they migrated to. One of the most important cultural heritage they brought with them when they migrated from Central Asia to Anatolia was textiles. Carpet weaving, the portable cultural assets they brought to Anatolia; continuing from past to present; The continuation of the tradition was ensured. Today, with the development of technology, hand-woven carpets have been replaced by machine-woven carpets. One of the centers where folk art products are produced in Anatolia is Yozgat Province. Tapestries are also among the carpet weaving products of Yozgat Province, and especially since the beginning of the 20th century, the use of tapestries has become quite widespread in the villages. During the late Ottoman period, village women used tapestries as they wove themselves; With the Republican Period, the number of machine-woven tapestries increased and the use of machine-woven tapestries, especially those imported from abroad, became widespread. One of the important animal motifs used in Turkish art was the "deer" motif. The deer motif is sometimes embroidered in a textile; Sometimes it is processed on stone material and sometimes on a ceramic product. It will also give information about the deer motifs embroidered on these tapestries and the place of these motifs in Turkish Art.The subject of this research is seven machine-woven tapestries imported from Europe discovered in the Evciler Village. With this study, the place of tapestries in Turkish culture and art was determined based on local examples; It is aimed to contribute to Turkish art literature.

Anahtar Kelimeler

Folk Art, Deer, Carpet, Tapestry, Yozgat

Kaynakça

• Akın, S. & Sayın Alsan, Ş. (2020). Türk kültür ve sanatında geyik sembolizmi. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, (45), 215-225.
• Akın, S. & Sayın Alsan, Ş. (2020). Türk kültür ve sanatında geyik sembolizmi. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, (45), 215-225.
• Alevi Kültür Dernekleri Bursa Şubesi, (2022). Abdal Musa ve Kaygusuz Abdal, Alevi Kültür Dernekleri Bursa Şubesi, https://www.alevikulturdernekleribursa.com/arsivler/4243
• Alevi Kültür Dernekleri Bursa Şubesi, (2022). Abdal Musa ve Kaygusuz Abdal, Alevi Kültür Dernekleri Bursa Şubesi, https://www.alevikulturdernekleribursa.com/arsivler/4243
• Alkaç, P. (2022). Geleneksel duvar halılarının resimlerde yorumlanması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Malatya Üniversitesi.
• Alkaç, P. (2022). Geleneksel duvar halılarının resimlerde yorumlanması (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Malatya Üniversitesi.
• Aslanapa, O. (1987). Türk halı sanatı, Erdem Dergisi, 3(7), 99-109.
• Aslanapa, O. (1987). Türk halı sanatı, Erdem Dergisi, 3(7), 99-109.
• Aslanapa, O. (2016). Türk sanatı. Eren Yayıncılık. 342-357.
• Aslanapa, O. (2016). Türk sanatı. Eren Yayıncılık. 342-357.
• Atay, A. F. (2020). Tarihi Safranbolu evlerinin koruyucuları ‘Geyik Boynuzları’. Sabah Gazetesi. https://www.sabah.com.tr/gundem/2020/11/20/tarihi-safranbolu-evlerinin-koruyuculari-geyik-boynuzlari
• Atay, A. F. (2020). Tarihi Safranbolu evlerinin koruyucuları ‘Geyik Boynuzları’. Sabah Gazetesi. https://www.sabah.com.tr/gundem/2020/11/20/tarihi-safranbolu-evlerinin-koruyuculari-geyik-boynuzlari
• Ayan, O. (2021). Kadim Bilgelik miti ve tüketim toplumu ikonu olarak Geyik Sembolizmi. Erciyes İletişim Dergisi, 12(1), 295-323.
• Ayan, O. (2021). Kadim Bilgelik miti ve tüketim toplumu ikonu olarak Geyik Sembolizmi. Erciyes İletişim Dergisi, 12(1), 295-323.
• Aytaş, G. (1999) Türk kültür ve edebiyatında geyik motifi ve haza destan-ı geyik, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 11(3), 161-170.
• Aytaş, G. (1999) Türk kültür ve edebiyatında geyik motifi ve haza destan-ı geyik, Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi, 11(3), 161-170.
• Bakırcıoğlu, N. Z. (2023)Yunus Emre divanı. Ötüken Neşriyat.
• Bakırcıoğlu, N. Z. (2023)Yunus Emre divanı. Ötüken Neşriyat.
• Balcı, N. (2012), Türk halı sanatında mitolojik kaynaklı bazı motifler. Arış Dergisi, 8, 38-51.
• Balcı, N. (2012), Türk halı sanatında mitolojik kaynaklı bazı motifler. Arış Dergisi, 8, 38-51.
• Bayraktar, S. (2019). Doğu Toros petroglifleri: Tırşin yaylası ve çevresi. Tarih ve Arkeoloji, https://tarihvearkeoloji.blogspot.com/2019/06/dogu-toros-petroglifleri-trsin-yaylas.html
• Bayraktar, S. (2019). Doğu Toros petroglifleri: Tırşin yaylası ve çevresi. Tarih ve Arkeoloji, https://tarihvearkeoloji.blogspot.com/2019/06/dogu-toros-petroglifleri-trsin-yaylas.html
• Bingöl, E. (2020). Göçebe İskitler geriye ne bıraktı?, Arkeofi̇li. https://arkeofili.com/gocebe-iskitler-geriye-ne- birakti/
• Bingöl, E. (2020). Göçebe İskitler geriye ne bıraktı?, Arkeofi̇li. https://arkeofili.com/gocebe-iskitler-geriye-ne- birakti/
• Ceylan, A. (2016). Geyiklitepe kaya resimleri ve runik yazıtları, 3. Uluslararası Türk Şöleni Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, 85-96.
• Ceylan, A. (2016). Geyiklitepe kaya resimleri ve runik yazıtları, 3. Uluslararası Türk Şöleni Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri, 85-96.
• Çağdaş, Ö. (2011) İslam öncesi Türk dönemi Orta Asya kaya resimlerinde kullanılan ana motifler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi.
• Çağdaş, Ö. (2011) İslam öncesi Türk dönemi Orta Asya kaya resimlerinde kullanılan ana motifler, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Trakya Üniversitesi.
• Çoruhlu, Y. (2007), Timurlu çini ve keramik sanatında hayvan figürleri, Ölümünün 600. Yılında Emir Timur ve Mirası Uluslararası Sempozyumu, 271-306.
• Çoruhlu, Y. (2007), Timurlu çini ve keramik sanatında hayvan figürleri, Ölümünün 600. Yılında Emir Timur ve Mirası Uluslararası Sempozyumu, 271-306.
• Çoruhlu, Y. (2019). Türk sanatında hayvan sembolizmi, (1-2), Ötüken Neşriyat
• Çoruhlu, Y. (2019). Türk sanatında hayvan sembolizmi, (1-2), Ötüken Neşriyat
• Dalkesen, N. Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk kültüründe geyik kültü, Milli Folklor Dergisi, 106, (2015), 58-69.
• Dalkesen, N. Orta Asya’dan Anadolu’ya Türk kültüründe geyik kültü, Milli Folklor Dergisi, 106, (2015), 58-69.
• Demir, N. (2009) Türk tarihinin ve kültürünün kaynağı olarak kaya üzeri resimler (Petroglifler) ve Yazılar, Zeitschrift Für Die Welt Der Türken, 1(1) , 5-19.
• Demir, N. (2009) Türk tarihinin ve kültürünün kaynağı olarak kaya üzeri resimler (Petroglifler) ve Yazılar, Zeitschrift Für Die Welt Der Türken, 1(1) , 5-19.
• Demirer, A. (2005). Bütünleşen evciler. Kozan Ofset Matbaacılık San. Ve Ti̇c. Ltd. Şti̇.
• Demirer, A. (2005). Bütünleşen evciler. Kozan Ofset Matbaacılık San. Ve Ti̇c. Ltd. Şti̇.
• Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş, Kabalcı Yayınları.
• Esin, E. (2001). Türk kozmolojisine giriş, Kabalcı Yayınları.
• Filiz, A. (2006). Çayıralan (Yozgat) ve çevresinde ölümle ilgili inanış ve uygulamalar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Filiz, A. (2006). Çayıralan (Yozgat) ve çevresinde ölümle ilgili inanış ve uygulamalar. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi) Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Gotobursa, (t.y). Geyikli Baba türbesi, Gotobursa. https://www.gotobursa.com.tr/tr/mekan/geyikli-baba- turbesi-518/
• Gotobursa, (t.y). Geyikli Baba türbesi, Gotobursa. https://www.gotobursa.com.tr/tr/mekan/geyikli-baba- turbesi-518/
• Gülten, S. (2023) Bozok’tan Yozgat’a köy ve köylüler (1529,1844). Fenomen Yayıncılık.
• Gülten, S. (2023) Bozok’tan Yozgat’a köy ve köylüler (1529,1844). Fenomen Yayıncılık.
• Günaşdı, Y. (2016). Doğu Anadolu kaya resimleri ışığında doyumlu kaya panoları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (39), 391-407.
• Günaşdı, Y. (2016). Doğu Anadolu kaya resimleri ışığında doyumlu kaya panoları. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (39), 391-407.
• His Global, (2022). UNESCO Hacı Bektaş Vali yılı: Hacı Bektaş-ı Veli ve Sözleri, His Global, https://www.hisglobal.com.tr/blog/haci-bektasi-veli-ve-sozleri
• His Global, (2022). UNESCO Hacı Bektaş Vali yılı: Hacı Bektaş-ı Veli ve Sözleri, His Global, https://www.hisglobal.com.tr/blog/haci-bektasi-veli-ve-sozleri
• Kahraman Çınar, A. (2016). Bozkır kültür çevresinde geyik inancı ve geyik kurbanı. Journal of History and Future, 2, 178-196.
• Kahraman Çınar, A. (2016). Bozkır kültür çevresinde geyik inancı ve geyik kurbanı. Journal of History and Future, 2, 178-196.
• Karpuz, H. (1977). Çamuşluda yontma taş çağı kaya resimleri. Tübitak Bilim Teknik Dergisi (212), 1-5.
• Karpuz, H. (1977). Çamuşluda yontma taş çağı kaya resimleri. Tübitak Bilim Teknik Dergisi (212), 1-5.
• Kütükçüoğlu, M. (2014). Safranbolu mitolojisinde geyik kültü, Safran Şehrinden Yazıyorum. https://www.mehmetkutukcuoglu.com/safranbolu-mitolojisinde-geyik-kultu/
• Kütükçüoğlu, M. (2014). Safranbolu mitolojisinde geyik kültü, Safran Şehrinden Yazıyorum. https://www.mehmetkutukcuoglu.com/safranbolu-mitolojisinde-geyik-kultu/
• Levent, A. (2022). Pazırık halısındaki figürlerin ve motiflerin göstergebilimsel çözümlenmesi. International Social Sciences Studies Journal, 8(96), 871-880.
• Levent, A. (2022). Pazırık halısındaki figürlerin ve motiflerin göstergebilimsel çözümlenmesi. International Social Sciences Studies Journal, 8(96), 871-880.
• Mülayim, S. (1994). Kuzeyde geyik kültü ve hayvan üslubu’ nün doğuşu. Sanat Tarihi Dergisi, 7(7), 163.
• Mülayim, S. (1994). Kuzeyde geyik kültü ve hayvan üslubu’ nün doğuşu. Sanat Tarihi Dergisi, 7(7), 163.
• Ögel, B. (2020) Türk mitolojisi. Altınordu Yayınları.
• Ögel, B. (2020) Türk mitolojisi. Altınordu Yayınları.
• Öztürk, N. (2013) Aşıkpaşazade Tarihi. Bilge Kültür Sanat.
• Öztürk, N. (2013) Aşıkpaşazade Tarihi. Bilge Kültür Sanat.
• Sir Gavaz, Ö. (2016). M.Ö. 2. bin yıl bazı gelenek ve halk motiflerinin günümüze yansıyan örnekleri. Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi. 19(19), 79-91.
• Sir Gavaz, Ö. (2016). M.Ö. 2. bin yıl bazı gelenek ve halk motiflerinin günümüze yansıyan örnekleri. Türkiye Bilimler Akademisi Arkeoloji Dergisi. 19(19), 79-91.
• Taş, K. Z. (2020). Tevarih-i Al-i Osman. Post Yayınları.
• Taş, K. Z. (2020). Tevarih-i Al-i Osman. Post Yayınları.
• Üçer, K., & Üçer, M. (2018). İstanbul’un 100 motifi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları
• Üçer, K., & Üçer, M. (2018). İstanbul’un 100 motifi, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Yayınları
• Yıldız, N. (2020). İslamiyet öncesi Türk sanatında hayvan sembolizmi, Arkeoloji Ve Sanat Yayınları. https://www.arkeolojisanat.com/shop/blog/islamiyet-oncesi-turk-sanatinda-hayvan- sembolizmi_%203_1107795.html.
• Yıldız, N. (2020). İslamiyet öncesi Türk sanatında hayvan sembolizmi, Arkeoloji Ve Sanat Yayınları. https://www.arkeolojisanat.com/shop/blog/islamiyet-oncesi-turk-sanatinda-hayvan- sembolizmi_%203_1107795.html.