Eski ahlat şehrinde yerradarı (GPR) yöntemi ile Ulu Camii ve Bezirhane’nin gömülü yapı kalıntılarının görüntülenmesi

Yıl 2021, , 497 - 509, 30.06.2021

Fethi Ahmet Yüksel , Celil Arslan

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.912351

Öz

Bitlis İli, Ahlat İlçesi, Van Gölü'nün kuzeybatı kıyısında yer alır. Ahlat’ın jeomorfolojik ve topoğrafik yapısı; çevresindeki volkanik dağlarının çıkardığı tüf ve lavlardan meydana gelmiştir. Ahlat Paleolitik ve Tunç Çağı'ndan günümüze kadar birçok medeniyete yataklık yapmış ve devletler hüküm sürmüşlerdir. İlçenin adını Urartular döneminde "Halads" dendiği bilinmektedir. İranlılar ve Türkler “Ahlat” olarak tarihsel kaynaklarda ifade etmişlerdir. Ahlat'taki eserler ağırlıklı olarak; Selçuklu, İlhanlı, Karakoyunlu, Akkoyunlu ve Osmanlı dönemlerine aittir. Eski Ahlat Şehrinde, Ulu Cami ve Bezirhane (imalathane) yapılarının kalıntılarını bulunduran alanlarda, geçmişte, kısmen arkeolojik kazılar yapılmıştır. Eski Ahlat Şehrinde 2017 Yılında Kazı çalışmalarına başlamadan önce, Ulu Cami ve Bezirhane alanlarında ve çevresinde Arkeojeofizik (GPR) çalışmaları yapılmıştır. Yer Radarı (GPR) ölçümlerinden elde edilen radargramların veri işlem değerlendirilmesinden sonra iki (2D) ve üç (3D) Boyutlu görüntüler elde edilmiştir. Tahribatsız Test Yöntemlerinden (NDT) olan jeofizik ölçümler arkeolojik alanlarda ve tarihi yapılarda fiziksel olarak zarar vermeden iki ve üç boyutlu görüntüleme yapar. Arkeolojik alanların kazı planlamasında ekonomik ve zaman bakımından büyük avantajlar sağlamaktadır. Özellikle Yüksek genlikli anomalilerin lokalize olduğu yerler tercihen kazı planlamasına alınarak arkeolojik sondaj çalışmaları yapılmalıdır. Arkeolojik kazı yapılması planlanan Ulu Cami ve Bezirhane kalıntılarının çevresinde mimari geometrik formlar veren yüksek genlikli GPR anomalilerinin kalıntılarla uyumlu olduğu görüntülenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Ahlat Şehiri, Bezirhane (imalathane), Ulu Cami, GPR, Arkeojeofizik

Teşekkür

Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğüne, Ahlat Belediye Başkanlığına, Ahlat Kaymakamlığına, Ahlat Müze Müdürlüğüne, Erciyes Üniversitesi Rektörlüğüne ve İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Rektörlüğüne teşekkür ederiz.

Imaging of the building remains in the Grand Mosque and Bezirhane with the ground penetrating radar (GPR) method in the old ahlat city

Öz

It is located on the northwest coast of Lake Van in Ahlat District of Bitlis Province. The geomorphological and topographic structure of Ahlat; It consists of tuff and lava extracted by the surrounding volcanic mountains. Ahlat has harbored many civilizations from the Paleolithic and Bronze Age to the present day and states ruled. It is known that the name of the district was called "Halads" in the Urartu period. Iranians and Turks have expressed it as "Ahlat" in historical sources. The works in Ahlat are mainly; It belongs to the Seljuk, Ilhanli, Karakoyunlu, Akkoyunlu and Ottoman periods. In the past, partly archaeological excavations were carried out in the old Ahlat City, where the remains of the Grand Mosque and Bezirhane (linseed oil workshop) structures were found. Before starting the excavations in the Old Ahlat City in 2017, Archeogeophysics (GPR) studies were carried out in and around the Grand Mosque and Bezirhane areas. After evaluating the data processing of the radargrams obtained from the Ground Radar (GPR) measurements, images with two (2D) and three (3D) dimensions were obtained. Geophysical measurements, one of the Non-Destructive Testing Methods (NDT), perform two and three-dimensional imaging in archaeological sites and historical buildings without physically damaging them. It provides great advantages in terms of economy and time in the excavation planning of archaeological sites. Especially the places where high amplitude anomalies are localized preferably should be taken into the excavation planning and archaeological drilling studies should be done. It has been observed that the high amplitude GPR anomalies that give architectural geometric forms around the Grand Mosque and Bezirhane ruins, which are planned to be excavated, are compatible with the remains.

Anahtar Kelimeler

Old Ahlat City, Bezirhane (linseed oil workshop), Grand Mosque, GPR, Archeogeophysics

Kaynakça

• Arslan, C. (2018). Bitlis, Ahlat'taki Türk Devri Yapıları. https://www.altayli.net/wp-content/uploads/2018/08/BİTLİS-AHLATTAKİ-TÜRK-DEVRİ-YAPILARI.pdf (13.02.2021; 16:43)
• Arslan, C. (2019a). Ahlat Kazılarının Dünü-Bugünü, Akdeniz Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi, Ulusal Hakemli Dergi, 13(Özel Ek Sayı), 199-214, ISSN: 1307 – 9700.
• Arslan, C. (2019b). 2017 Yılı Eski Ahlat Şehri Kazısı. T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü, 40. Kazı Sonuçları Toplantısı, 07-11 Mayıs 2018 Çanakkale, 1. Cilt, 471-486, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No: 3627-1, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: 183-1, e-ISSN: 3667-8845, Ankara, 2019.
• Arslan, M. (2017). Anadolu’da Selçuklu Çağı Cami ve Mescit Mimarisi (Plan-Mimari-Süsleme) Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sanat Tarihi Anabilim Dalı [Doktora Tezi], https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp
• Avcı, K. (2017). Bitlis İli, Ahlat İlçesi, Eski Ahlat Şehri 2017 Yılı Kazısı (Zaviye, Çifte Hamam, Küçük Hamam, Ulu Camii ve Bezirhane Çevreleri) Arkeojeofizik Araştırmaları (yayınlanmamış rapor). 101 s., Geometrik Mühendislik Müşavirlik Yeraltı Araştırmaları.
• BTSO-Bitlis Ticaret ve Sanayi Odası (2021, Şubat 13 )., Bitlis Ahlat İlçesi, http://www.bitlistso.org.tr/Portals/94/ilceler/2-Ahlat.pdf
• Işık, E., Antep, B., Karaşin, İ. B. & Öncü, M. E. (2019). Ahlat ilçesinde yer alan Bezirhane beden duvarının sonlu elemanlar yöntemi ile analizi DÜMF Mühendislik Dergisi 10:2, 721-730
• Karamağaralı, H. (1970). Ahlat’ta Bulunan Tümülüs Tarzındaki Türk Mezarları, Önasya, V/59-60, s. 4-5, Ankara.
• Karamağaralı, H. (1988). Eski Ahlat Kazıları, Höyük, 143-144 Türk Tarik Kurumu, DOI: 10.37879, ISSN: 1309-8780
• Karamağaralı, H. (2007). “Ahlat Kazıları (1967-1991)”, S. 83-96, II. Van Gölü Havzası Sempozyumu, Bitlis 4-7 Eylül 2006.
• Karamağaralı, N. (2008). Ahlat Kazısı. Türkiye Arkeolojisi, s., 14-15, Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu’nun 30. Yılı Anısına, Yayına hazırlayan: Fahriye Bayram, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Ana Yayın No: 128, ISBN No: 978-975-17-3322-1, http://www.kulturvarliklari.gov.tr/Eklenti/10075,turkiye-arkeolojisi.pdf?0
• Özcan, D. (2015). XVI. Yüzyılda Çıldır Eyaleti büyük Ardahan Sancağı'nda su değirmenleri ve bezirhaneler. Karadeniz Uluslararası Bilimsel Dergi, 1(24):71-87.
• Türkiye Kültür Portalı, (2021, Şubat 14). Kültür Envanteri Anıt, Bezirhane – Bitlis, https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/bitlis/kulturenvanteri/bezrhane666826
• Uluçam, A. (2002). Ortaçağ ve Sonrasında Van Gölü Çevresi Mimarlığı II-Bitlis. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, ISBN 9789751729125, Güven Matbaası.
• Yörük, D. (2014).“XVI. Yüzyılda Konya Kazasında Su Değirmenleri ve Bezirhaneler”, Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic Volume 9/1 Winter 2014, p. 637-655, DOI : http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.6080, https://turkishstudies.net/turkishstudies? mod=tammetin&makaleadi=&makaleurl=899199952_37Y%C3%96R%C3%9CK_DO%C4%9EAN_TRH-637-655.pdf&key=17176
• Yüksel, F. A., Avcı, K. & Arslan C. (2019). Bitlis İli, Ahlat İlçesi, Eski Ahlat Şehri Arkeolojik Alanında Arkeojeofizik Çalışmalar. 41. Uluslararası Kazı, Araştırma ve Arkeometri Sempozyumu, 35. Arkeometri Sonuçları Toplantısı, 17-21 Haziran 2019, Diyarbakır Dicle Üniversitesi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın No: 3656, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayın No: 189, 315-329, e-ISSN: 2667-8829, https://kvmgm.ktb.gov.tr/Eklenti/73583,35arkeometri1pdf.pdf?0 .