God imagination of the Ash‘Arî School

Yıl 2021, Cilt: 35 Sayı: 1, 79 - 110, 31.03.2021

Bayram Çınar

Öz

This study aims to present the concept of God in the Ash‘arî sect. The concept of God of the Ash‘arî school, which determines it due to the prevalence of the theological understanding of Islamic religiosity in the field, has an importance that will reveal the conception of God among Muslims. Because the history of Kalam, with its form in the post-Mu‘tezilah period, is in a way the history of the Ash‘arî school. Al-Ash‘arî spent most of his life in the Mu‘tazilah sect, but he probably did not see the theological interpretations of this school sufficient for him and left this sect and established his sect. His closeness to the dialectic of the Mu‘tazilah school, his knowledge of their terminology, is seen in his theological endeavours. Also, he treated Mu‘tazilah as the “other” in his school and included it as a school against which discourse was developed. Therefore, every theological study on the Ash‘ari school is in one aspect a Mu‘tazilian work. More understandably, it can be said that every research on the Ash‘arî school is a Mu‘tazilite reading.

Anahtar Kelimeler

Theology, The Imagination of God, God’s Attributes, Human Actions, al-Ash‘arî

Eş‘Arî ekolünde Allah tasavvuru

Öz

Bu çalışma Eş‘arî mezhebinin, tanrı tasavvurunu sunmayı amaçlar. Alandaki yaygınlığı sebebiyle İslam dindarlığının teolojik anlayışını belirleyen Eş‘arî ekolün Allah tasavvuru, Müslümanlar arasındaki Allah tasavvurunu da ortaya çıkaracak bir öneme sahiptir. Çünkü Mu‘tezile sonrası dönemdeki biçimi ile İslam Kelam tarihi, bir yönüyle Eş‘arî ekolünün tarihidir. Eş‘arî kendi yaşamının önemli bir bölümünü Mu‘tezile mezhebi içerisinde geçirmiş, fakat muhtemelen bu ekolün teolojik yorumlarını kendisi için yeterli görmeyerek bu mezhepten ayrılmış ve kendi mezhebini kurmuştur. Onun Mu‘tezile ekolünün diyalektiğine olan yakınlığı, onların terminolojisine ilişkin bilgisi, kendi teolojik çabalarına da yansımıştır. Buna ek olarak, o Mu‘tezile'yi kendi ekolü içerisinde “öteki” olarak ele almış, kendisine karşı söylem geliştirilen ekol olarak yer vermiştir. Dolayısıyla Eş‘arî ekole ilişkin her teolojik çalışma bir yönüyle de Mu‘tezilî bir çalışmadır. Daha anlaşılır bir ifade ile Eş‘arî ekole ilişkin her araştırmanın bir Mu‘tezilî okuma olduğu da bu yüzden söylenebilir.
Çalışmamızda yalnızca Eş‘arî ekole ilişkin değerlendirmelere yer verilmiş, mümkün olduğunca diğer ekollerin değerlendirmelerinden kaçınılmıştır. Çalışmada Gazzâlî’nin doktrine ilişkin değerlendirmeleri ise öne çıkmıştır. Bunun nedeni onun eserlerinde konuya ilişkin yoğun ve yaygın materyal bulundurmasıdır.

Anahtar Kelimeler

Kelam, Allah Tasavvuru, İlahi Sıfatlar, İnsan Fiilleri, Eş‘arî

Kaynakça

• Abrahamov, B. (2009). Gazali’nin nedensellik teorisi çev. Yaşar Türkben. e-Makalat Mezhep Araştırmaları Dergisi, 2(1), 115–141.
• Alper, H. (2013). Yokluk nedir? Seyfeddin el-Âmidî’de Ma‘Dûm kavramı üzerine bir inceleme. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (28), 33–58.
• Âmidî, S. (2004). Ebkaru’l-Efkâr fi Usul’u’d-Din, thk. Ahmed Muhammed el-Mehdi 5 Cilt. Daru’l-Kutub ve’l-Vesiliki’l-Kavmiyye.
• Arslan, A. (2006). İlkçağ felsefe tarihi: Sokrates öncesi Yunan felsefesi. İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Ay, M. (2015). Kelam’da adalet, kudret ve hikmet bağlamında Tanrı tasavvurları. Eskiyeni, 31, 25–50.
• Bâkıllânî, E. B. M. (1957). Kitâbu Temhîdi’l-Evâil ve Telhîsu’d-Delâil,thk. Imâdüddîn Ahmed Haydar. Muessestu’l-Kutubu’s-Sekafiye.
• Boutroux, E. (1998). Tabiat kanunlarının zorunsuzluğu hakkında (Çev. Hilmi Ziya Ülken). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Cevziyye, İ. K. el-. (y.y.). Şifau’l-alîl fi’l-mesâili’l-Kadâ ve’l-Kader ve’l-Hikme ve’t-ta’lil. Beyrut.
• Cuveynî, E. M. A. (1965). Luma’u’l-Edille fi kavâidi Akâidi Ehl-i sünne ve’l Cemâ’a. Muessestu’l-Mısriyye.
• Cuveynî, E. M. A. (1969). eş-Şâmil fî usûli’d-dîn thk. Ali Sami en-Neşşar. Dâru’l-Maarif.
• Cuveynî, E. M. A. (1992). el-‘Akîdetü’n-Nizâmiyye fi’l-erkâni’l-İslâmiyye thk. Muhammed Zâhid Kevserî. el-Mektebetu’l-Ezheriyye li’t-Turâs.
• Cuveynî, E. M. A. (2012). Kitâbu’l-İrşâd. (Çev. A. Bülent Baloğlu, Sabri Yılmaz, Mehmet İlhan ve Faruk Sancar). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Cuveynî, E.-M. A. (1981). eş-Şâmil fî usûli’d-dîn-Şerhu’l-Kitabu’l-Luma’ li Kâdî Bâkıllânî- nşr. R.M Frank. Müessese-i Mutaleat-ı İslâmî Danişgah-ı Mc Gill Şube-i Tahran.
• Cuveynî, Ebu’l-Meâlî. (1978). el-Burhan fî Usûli’l-Fıkh thk. Abdülazim ed-Dib. Câmiatu Katar.
• Cürcânî, S. Ş. (1985). Tarifât edt. Gustavus Flugel. Mektebetu Lübnan.
• Cürcânî, S. Ş. (2015). Şerhu’l-Mevâkıf. 3 Cilt (Çev. Ömer Türker). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Çınar, B. (2020a). İnsanî eylem-İlahî fiil ilişkisi üzerine bir diyalogun kelamî analizi. Bartın Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, 14, 335–363.
• Çınar, B. (2020b). İslam kelam ekollerinde insan fiilleri ve insanın sorumluluğu ilişkisi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 10(21), 31–44.
• Çınar, B. (2020c). Tanrı hakkında konuşmanın felsefî imkanı: Negatif din dili. Akademik Platform İslami Araştırmalar Dergisi, 4(2), 231–249.
• Eş’arî, E. H. (1950). Makâlâtu’l-İslamiyyin ve İhtilafu’l-Musallîn thk. Muhammed Muhyiddin Abdulhamid 2 cilt. Mektebetu’n- Nahdatu’l-Mısriye.
• Eş’arî, E. H. (1955). Kitâbu’l-Lum’a fi’r-reddi alâ ehl-i’z-zeyğ ve’l-bid’a nşr. Hammûde Zeki Gurâbe. Matbaatu Mısr Şeriketi Musaheme Mısriye.
• Eşʻarî, E. H. (y.y.). el-İbâne ‘an usûli’d-diyâne. Dâr İbn Zeydûn.
• Gazzâlî, E. H. (1994). Mişkatu’l-Envar. trc. Süleyman Ateş. Bedir Yayınevi.
• Gazzâlî, E. H. (2002). Felsefenin Temel İlkeleri trc. Cemaleddin Erdemci. Vadi Yayınları.
• Gazzâlî, E. H. (2003). Kitabu’l-Erbain fi Usuli’d-Din nşr. Abdulhâmid el- Urvânî. Dâru’l- Kalem-Daru’ş-Şâmiye.
• Gazzalî, E. H. (2012). el-İktisad fi’l İtikad Çev. Osman Demir. Klasik Yayınları.
• Gazzâlî, E. H. (2014). Tehâfutu’l-Felâsife: Filozofların tutarsızlığı. (Çev. Mahmut Kaya- Hüseyin Sarıoğlu). Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• Gazzalî, E. H. (y.y.-a). el-Mustasfa min İlmi’l-Usul thk. Ahmed Zeki Hammad. Daru’ Miman-Sidretu’l Munteha.
• Gazzalî, E. H. (y.y.-b). İhyâî ulûmu’d-din 4 Cilt. Dâru’l-Ma’rife.
• Gazzalî, E. H. (y.y.-c). Madnun Bihi Alâ Gayri Ehlihi thk. İbrahim Emin Muhammed. Içinde Mecmuatu Resail. Mektebetu’t -Tevfikiyye.
• Görgülü, F. (2015). Eş’arî’nin irade konusunda yorumladığı bazı ayetlere bütüncül bir bakış. Eskiyeni, 31, 129–146.
• Griffel, F. (2012). Gazâli’nin felsefi kelamı. (Çev. İbrahim Halil Üçer ve Muhammed Fatih Kılıç). Klasik Yayınları.
• İbn Fûrek, E. B. (1987). Mücerradü Makâlâti’ş-Şeyh Ebî’l-Hasan el-Eş’arî thk. Daniel Gımaret. Dâru’l-Maşrık.
• Koç, T. (2012). Din dili. İz Yayıncılık.
• Mâturîdî, E. M. el. (2010). Kitâbu’t-Tevhîd,thk. Bekir Topaloğlu- Muhammed Aruçi. Daru Sadr-Mektebetu’l-İrşad.
• Namlı, A. (2017). Ulûhiyet bağlamında İslam’ın matematiksel olmayan yönü. KADER: Kelam Araştırmaları Dergisi, 15(2), 421-445.
• Narol, S. (2015). Fahruddin Râzî ve Kâdî Abdülcebbâr’ın subûtî ve haberî sıfatlara konu olan âyetlere yaklaşımı ve değerlendirmesi. İnönü Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(1), 193-214.
• Öz, R. (2019). Fahreddîn er-Razî’nin Tanrı tasavvurunu üzerine inşa ettiği yedi öncül. Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 10(22), 232–249.
• Özdemir, M. (2002). Ezelî bilgi anlayışının problematik yönü. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6(1), 209–226.
• Öztürk, M. (2006). Kur’an’ın tarihsel bir hitap oluş keyfiyeti. İslami İlimler Dergisi, 1(2), 59-77.
• Polat, F. A. (2001). Modern ve postmodern düşüncede Kur’ân’a yaklaşımlar Arkoun, Hanefî ve Ebu Zeyd Örneği. Marife, 1(2), 7–25.
• Râzî, F. er. (1986). Esâsu’t-takdîs,thk.Ahmed Hicâzî es-Sekkâ. Mektebetu’l-Külliyyâti’l-Ezheriyye.
• Şehristânî, E. F. M. A. (1992). el-Milel ve’n-Nihal thk. Ahmed Fehmi Muhammed. 3 cilt. Dâru’l Kutubu’l-İlmiye.
• Taftâzânî, S. (1997). Şerhu’l-Makâsıd thk. Abdurrahman Umeyre 5 Cilt. A’lemu’l-Kutub.
• Taftazânî, S. (2014). Şerhu’l -Akaîd thk. Ali Kemal. Dâru ihyai’t- turasi’l- Arabiyye.
• Türkeri, M. (2004). Ahlak felsefesi açısından Eş’arici ulûhiyet anlayışının bazı güçlükleri. Dokuz Eylül Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi Dergisi, (20), 29–52.
• Wolfson, H. A. (1976). The philosophy of the kalam. Harvard University Press.