General features of Anatolian Seljuk period Kayseri Portal

Yıl 2021, Cilt: 35 Sayı: 1, 206 - 220, 31.03.2021

Mustafa Bulut

Öz

Certainly, the most important elements in Anatolian Seljuk structures are the portals. These portals (gates), which attract attention with the density of their decorations and ornaments and monumental dimensions, are the most striking elements of the buildings. Although the portal gates which are the products of a particular tradition are similar to each other in general terms, they considerably differ in details. These differences can be described as regional features. It can be said that, the portals that clearly show the regional characteristics among the Anatolian Seljuk portals are the portals within the province of Kayseri.
It was observed that, the Anatolian Seljuk period portals in Kayseri, which are examined in detail; had corner posts and the first borders were left blank in general, in addition, the stones of the low arches above the entrance opening were created with a different understanding instead of the passages. However; It stands out that there are many similar features, such as "the inscriptions are mostly arranged between the recessed arch and the first decoration belt in the upper section, semicircular pillars and bases were used, and the ornaments and the processing of these ornaments can be thought to be products of the same school".
In the study, these features were examined in detail on the basis of building, and comparisons were made by referring to a small number of other Anatolian Seljuk period portals with similar features. In addition, it was emphasized that the specified regional features, with the exception of the Kayseri buildings, exactly fit with the portal of the Niğde Melik Gazi Madrasa and the portal of this work may have been built by artists from the same school.

Anahtar Kelimeler

Anatolian Seljuk, Kayseri, Portal Elements, Ornament, Regional Features

Anadolu Selçuklu dönemi Kayseri Taçkapılarının genel özellikleri

Öz

Anadolu Selçuklu yapılarındaki en önemli unsurlar şüphesiz taçkapılardır. Süslemelerinin yoğunluğu ve abidevi boyutlarıyla dikkat çeken taçkapılar yapıların en dikkat çekici öğeleridir. Belirli bir geleneğin ürünleri olan taçkapılar genel hatlarıyla birbirlerine benzese de ayrıntılarda oldukça farklılaşmaktadırlar. Bu farklılıklar bölgesel özellikler olarak nitelendirilebilir. Anadolu Selçuklu taçkapıları içerisinde bölgesel özellikleri açık bir şekilde gösteren taçkapılar, Kayseri il sınırları içerisindeki taçkapılardır.
Ayrıntılı olarak incelenen Kayseri’deki Anadolu Selçuklu dönemi taçkapılarının; köşe payelerine sahip oldukları, ilk bordürlerinin genel olarak boş bırakıldığı, giriş açıklığının üstündeki basık kemerlerin taşlarının geçmeler yerine farklı bir anlayışla meydana getirildiği görülmüştür. Bununla birlikte kitabelerin büyük oranda kavsara kemerleriyle üst bölümdeki ilk süsleme kuşağı arasına düzenlendiği, yarım daire sütunçe başlık ve kaidelerin kullanıldığı, süslemeler ve bu süslemelerin işlenişinin aynı ekolün ürünleri olduğunun düşünülebileceği şeklinde çok sayıda benzer özelliklerinin olduğu dikkati çekmektedir.
Araştırmada bu özellikler yapı bazında ayrıntılı incelenmiş, benzer özellikleri gösteren az sayıdaki diğer Anadolu Selçuklu dönemi taçkapıları belirtilerek karşılaştırmalar yapılmıştır. Ayrıca belirtilen bölgesel özelliklerin Kayseri yapıları dışında istisna olarak Niğde Melik Gazi Medresesi taçkapısıyla birebir örtüştüğü ve bu eserin taçkapısının da aynı ekolden sanatçılar tarafından inşa edilmiş olabileceği üzerinde durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Anadolu Selçuklu, Kayseri, Taçkapı Unsurları, Süsleme, Bölgesel Özellikler

Kaynakça

• Arseven, C. E. (1956). Türk sanatı tarihi. Milli Eğitim Basımevi.
• Bayburtluoğlu, Z. (1976). Anadolu Selçuklu devri büyük programlı yapılarında önyüz düzeni. Vakıflar Dergisi, 11, 67-104.
• Bekmez, A. (2020). Kırşehir Melik Gazi Türbesi üzerinden yeni bir değerlendirme. History Studies. 12(1), 55-85.
• Bulut, M. (2017). Anadolu Selçuklu taçkapılarında kavsara kemerleri. TİMAD, 14(28), 429-440.
• Bulut, M. (2019). Anadolu Selçuklu sanatında kompozisyon-derz ilişkisi. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 42, 254-265.
• Bulut, M. (2020). Anadolu Selçuklu taçkapılarında ana bordür tasarımları. Atatürk Üniversitesi Güzel Sanatlar Enstitüsü Dergisi, 44, 38-48.
• Çakmakoğlu Kuru, A. (1998). Fetihten Osmanlı dönemine kadar Kayseri’de Türk devri mimarisi. İlköz Matbaası.
• Doğan, N. Ş. & Yazar, T. (2013). Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi mimari süslemesinde küre, küre ve koni kesiti/kabara, rozet. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 19, 221-244.
• Durukan, A. (2002). Anadolu Selçuklu dönemi portallerinde biçim ve estetik. Uluslararası Sanat Tarihi Sempozyumu Gönül Öney’e Armağan, İzmir, 261-276.
• Gabriel, A. (1931). Monuments Turcs D'Anatolie Kayseri-Nigde. Libraire Des Ecoles Francaies Diathones.
• Gönen Kara, G. (2011). Kayseri Anadolu Selçuklu dönemi taç kapıları. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Karamağaralı, H. (1971). Erzurumdaki Hatuniye Medresesinin tarihi ve banisi hakkında bazı mülahazalar. Selçuklu Araştırmaları Dergisi III, Malazgirt Zaferi Özel Sayısı, 209-247.
• Kuban, D. (2008). Selçuklu çağında Anadolu sanatı. Yapıkredi Yayınları.
• Kuban. D. (1965). Anadolu-Türk Mimarisinin kaynak ve sorunları. İTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
• Mülayim, S. (1982). Anadolu Selçuklu mimarisinde geometrik süslemeler Selçuklu çağı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Ögel, S. (1966). Anadolu Selçukluları’nın taş tezyinatı. Türk Tarih Kurumu.
• Ögel, S. (2006). Anadolu Selçuklu ve Beylikler Dönemi uygarlığı. İçinde A. U. Peker & K. Bilici (Eds.). Taçkapılar (ss. 469-486). Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Öney, G. (1966). Kayseri Hacı Kılıç Camii ve Medresesi. Belleten, 30(119), 377-390.
• Sözen, M. (1972). Anadolu medreseleri Selçuklu ve beylikler devri. İTÜ Matbaası.
• Tuncer, O. C. (1982). Birkaç Selçuklu Taçkapısında geometrik araştırma. Vakıflar Dergisi, 16, 61-76.
• Tuncer, O. C. (1990). Taşın bezeme şekli üzerine düşünceler. VII. Vakıf Haftası (s. 231-246). Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Tuncer, O. C. (1997). Kayseri yedi Selçuklu taçkapısında geometrik düzen. Vakıflar Dergisi, 26, 105-152.
• Tuncer, O. C. (2001). Anadolu Selçuklu taçkapılarında mukarnas. 1. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu, Konya, 361-387.
• Ülgen, A. S. (1942). Kırşehir'de Türk eserleri. Vakıflar Dergisi, 2, 253-261.
• Ünal, R. H. (1982). Osmanlı öncesi Anadolu-Türk mimarisinde taçkapılar. Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Yaman, B., & Ertunç, Ç. (2019). XIII. Yüzyıl Anadolu Taçkapıları’nda kullanılan madalyon ve kabaralar. İstem, 33, 127-147.
• Yavuz, A. T. (1983). Anadolu Selçuklu mimarisinde tonoz ve kemer. Kelaynak Yayınevi.