İznik Müzesi'nden Bir Portre Baş

Yıl 2021, Cilt: 35 Sayı: 4, 1442 - 1450, 17.12.2021

Yaşar Arlı

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1000932

Öz

İznik Müzesi’nde korunan ve günümüze kadar da yayımlanmamış portre baştaki saç stili irdelendiğinde alın üzerindeki hacimli ve kısa saç perçemlerinin alnın sağ kısmında çatal motifi oluşturduğu görülmektedir. Bu çatal motifinden birbiri ardına sola doğru taranan saç buklelerinin uç kısımları da dalgalıdır. Bu saç stili de Iulius - Claudiuslar Hanedanlığı dönemine özgüdür. MÖ 27 yılından başlayıp, MS 68 yılına kadar varlığını sürdüren bu hanedanlık dönemindeki saç stili, IV. tip Nero portrelerine kadar koruna gelmiştir. Çatal motifiyle birlikte Nero portrelerine kadar ki süreçte kerpeten ağzı olarak da bilinen karşılıklı birbirinin tekrarı niteliğindeki saç bukleleriyle şekillendirilmiş saç perçemi de bu hanedanlık döneminin tanımlanabilinmesindeki önemli stilistik özelliklerindendir. Saç stilinden dolayı doğrudan hanedanlık önerisi getirilebilen erkek başı, portresi yapılan kişinin karakteristik özelliklerinin gerçekçi aktarılmasından dolayı da özele indirgenmiş ve Claudius dönemi önerisi getirilmiştir; çünkü Claudius dönemi haricinde bu hanedanlık içerisinde portresi yapılan kişilerin karakteristik özelliklerinin idealize edilerek aktarıldığı bilinmektedir. 51 yaşında tahta geçen imparator ise halk ile olan bağını güçlü tutmak ve halktan olduğunu da ispatlamak için portrelerinde idealizmden uzak durmuştur. Ele alınan İznik eserinde de saç stilinin bu hanedanlık dönemine özgü iken karakteristik özelliklerin de gerçekçi aktarılması, eserin Iulius - Claudiuslar Hanedanlığı imparatorlarından Claudius dönemine tarihlendirilmesini mümkün kılmıştır. Claudius dönemine tarihlendirilen erkek başındaki saç stili de imparatorun Kassel tipindeki portrelerinden etkilenerek tasarlanılmıştır. İmparatorun Kassel tipindeki portrelerinde kısa ve hacimli saç perçemleri alnın sağ kısmında çatal motifi oluştururken, ana tipteki portrelerinde ise alın merkezinde oluşturduğu görülmektedir. Kassel tipinde yontulan ve buluntu yeri de bilinmeyen erkek başındaki Hellenistik etkiler ile yontulan mermerin kalitesi de irdelenen eserin üretim yeri hakkında da ipuçları vermektedir.

Anahtar Kelimeler

İznik Müzesi, Portre, Erkek başı, Saç stili, Claudius dönemi

Teşekkür

İznik Müze Müdürlüğü ve değerli çalışanlarına teşekkür ederim.

AN PORTRAIT HEAD FROM IZNIK MUSEUM

Öz

When the head hair style of the portrait, which is preserved in Iznik Museum and has not been published until today, is examined, it is seen that the voluminous and short hair forelocks on the forehead form a bifurcation motif on the right part of the forehead. The ends of the hair tresses, which are combed to the left one after another from this bifurcation motif, are also wavy. This hairstyle is also unique to the period of Julio-Claudian Dynasty. The hairstyle of this dynasty, which started from 27 BC and continued until 68 AD, has been preserved up to IVth type portraits of Nero. Along with the bifurcation motif, the hair forelock, which was shaped with hair tresses that are mutually repetitive, also known as pliers mouth in the process until the Nero portraits, is one of the important stylistic characteristics in defining this dynasty period. The man head, which can be directly suggested as a dynasty due to its hairstyle, has been reduced to private due to the realistic transfer of the characteristic features of the person portrayed, and a proposal for the Claudius period has been made; because, it is known that the characteristic features of the people who were portrayed in this dynasty apart from the Claudius period were idealized and transferred. The emperor, who came to the throne at the age of 51, stayed away from idealism in his portraits to keep his bond with the public strong and to prove that he was from the public. While the hair style in Iznik piece was unique to this dynasty, the realistic transfer of the characteristic features made it possible to date the piece to the period of Claudius, one of the emperors of the Julio-Claudian Dynasty. The hairstyle on the man head, dated to the Claudian period, was also designed by being influenced by the Kassel type portraits of the emperor. While short and voluminous hair forelocks form a fork motif on the right part of the forehead in the Kassel type portraits of the emperor, in the portraits of the main type, it is seen that they form in the center of the forehead. The Hellenistic influences on man head sculpted in the Kassel type and the place of which is unknown, and the quality of the sculpted marble also give clues about the place of production of the piece.

Anahtar Kelimeler

Iznik Museum, Portrait, Man head, Hair style, Claudian period

Kaynakça

• Bergmann, M., & Zanker, P. (1981). ‘Damnatio Memoriae’ Umgearbeitete Nero und Domitiansporträts. zur ikonographie der Flavischen kaiser und des Nerva. Jahrbuch des Deutschen Archäologoschen Instituts, 96, 317-412.
• Boschung, D. (1989). Die bildnisse des Caligula. Gebr. Mann.
• Boschung, D. (1993a). Die bildnisse des Augustus. Gebr. Mann.
• Boschung, D. (1993b). Die bildnistypen der iulius-claudischen kaiserfamilie. Ein kritischer forschungsbericht. JRA, 6, 39-79.
• Delbrück, R. (1912). Antike porträts. Marcus&Weber.
• Erkoç, S. (2012). Anadolu’da Iulius-Claudiuslar dönemi portre sanatı (Yayımlanmamış doktora tezi). Akdeniz Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fittschen, K. (1977). Katalog der antiken skulpturen in schloß Erbach, AF III. Gebr. Mann.
• Fittschen, K., & Zanker, P. (1985). Katalog der römischen porträts in den Capitolinischen Museen und den anderen kommunalen Sammlungen der stadt Rom: Band I-Text. Mainz am Rhein.
• Fittschen, K., & Zanker, P. (1985). Katalog der römischen porträts in den Capitolinischen Museen und den anderen kommunalen Sammlungen der stadt Rom: Band I-Tafeln. Mainz am Rhein.
• Giuliano, A. (1957). Catalogo dei Ritratti Romani del Museo Profano Lateranense. Cittá del Vaticano.
• Heintze, H. v. (1961). Römische porträt-plastik aus sieben jahrhunderten. H. E. Günther.
• Hertel, D. (1982). Caligula-bildnisse vom typus fasanerie in Spaien. MM, 23, 258-295.
• Hiesinger, U. W. (1975). The portraits of Nero. AJA, 79, 113-124.
• İnan, J., & Rosenbaum, E. A. (1966). Roman and early Byzantine portrait sculpture in Asia Minor. Oxford University Press.
• İnan, J., & Rosenbaum, E. A. (1979). Römische und frühbyzantinische porträtplastik aus der Türkei-text. Philipp von Zabern, Mainz am Rhein.
• İnan, J., & Rosenbaum, E. A. (1979). Römische und frühbyzantinische porträtplastik aus der Türkei-tafeln. Philipp von Zabern, Mainz am Rhein.
• Kreikenbom, D. (1992). Griechische und Römische kolossalporträts bis zum späten ersten jahrhundert nach Christus. Walter de Gruyter.
• Massner, A. K. (1994). Zum stilwandel im kaiserporträt claudischer zeit. İçinde V. M. Strocka (Ed.). Die regierungszeit des kaisers Claudius (41 – 54 n. Chr.) umbruch oder episode (ss. 159-176). Philipp von Zabern.
• Özgan, R. (2013a). Roma portre sanatı I. Ege Yayınları.
• Özgan, R. (2013b). Roma portre sanatı II. Ege Yayınları.
• Özgan, R. (2015). Roma portre sanatı III. Ege Yayınları.
• Pollini, J. (2005). A new marble head of Tiberius. Portrait typology and ideology. Antk, 48, 55-71.
• Poulsen, V. (1951). Nero, Britannicus and others. ActaArch, 22, 119-135.
• Poulsen, V. (1973). Les portraits Romains: République et dynastie julienne volume I. Glyptotheque Ny Carlsberg.
• Rose, C. B. (1997). Dynastic commemoration and imperial portraiture in the Julio-Claudian period. Cambridge University.
• Schmaltz, B. (1986). Zum Augustus-bildnis typus Primaporta. RM, 93, 211-243.
• Stavridis, A. (1985). Römische porträts von kindern und jugendlichen in Griechenland. RM, 92, 334-336.
• Vermeule, C. (1968). Roman imperial art in Greece and Asia Minor. Harvard.