NİZÂMÎ GENCEVÎ’NİN “HAMSE”SİNDE TANRI İNANCI VE PEYGAMBER SEVGİSİ

Yıl 2022, Cilt: 36 Sayı: 4, 1711 - 1723, 30.12.2022

Murad Aghayev

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1171896

Öz

Klasik dönem şiir yapıtlarının kendisine has özellikleri vardır. Belli üslup üzere kaleme alınan bu yapıtlar sahip oldukları iç ve dış bütünsellikleri ile önceki ve sonraki dönem şiir yapıtlarından ayrılmaktadır. Klasik dönem edebiyat örnekleri Allah’ın ve Hz. Peygamber’in övgüsü ile başlamakta ve eserin ithaf edildiği padişahın methi ile devam etmektedir. Klasik eserlerde özellikle Allah inancı büyük önem taşımaktadır. Aynı zamanda Peygamber sevgisi de klasik edebiyat örneklerinin vaz geçilmezidir. “Hz. Peygamber’in Miracı”, “Hz. Muhammed İçin Güzelleme” gibi başlıklar klasik Azerbaycan şiirinde çokça rastlanan Peygamber sevgisinin işlendiği bölümlerdendir. Bu bölümlerde şairler kendi düşünce dünyalarını ortaya koymuşlardır. Onlar, naklî, felsefî ve mantıkî delillere dayanarak Allah inancının diğer inançlardan üstün olduğunu ve Hz. Muhammed’in son peygamber olduğu üzerinde durmuşlardır. Klasik Azerbaycan edebiyatının en büyük temsilcilerinden biri hiç kuşkusuz Nizâmî Gencevî’dir. O, sadece Azerbaycan edebiyatının değil, aynı zamanda dünya edebiyatının büyük klasiklerindendir. Nizâmî Gencevî’yi diğer Türk şairlerinden farklı kılan özelliklerinden biri de ilk defa Azerbaycan-Türk edebiyatında “Hamse” (beşlik anlamına gelmektedir) yazmış olmasıdır. Aynı zamanda “Hamse”, Allah inancı ve Peygamber sevgisi açısından büyük önem kesb etmektedir. Bu çalışmada Nizâmî Gencevî’nin “Hamse”si pek çok açıdan değerlendirilecek, onun Tanrı ve peygamber sevgisini beyan eden orijinal fikirleri tespit edilerek araştırmaya tabi tutulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Nizâmî Gencevî, Hamse, Tanrı inancı, Hz. Muhammed

BELIEF IN GOD AND LOVE OF THE PROPHET IN NIZAMI GENCEVI'S "KHAMSA"

Öz

Poetry works of the classical period have their own characteristics. These works, which were written in a certain style, differ from the previous and later period poetry works with their internal and external integrity. Classical period literature examples of Allah and at begins with the praise of the Prophet and continues with the praise of the sultan to whom the work is dedicated. In classical works, especially belief in Allah is of great importance. At the same time, the love of the Prophet is an indispensable part of classical literature. “Miraj of the Prophet”, the Prophet titles such as “Glamor for Muhammad” are parts of the love of the Prophet, which is very common in classical Azerbaijani poetry. In these sections, the poets revealed their worlds of thought. They believe that belief in Allah is superior to other beliefs based on narrative, philosophical and logical evidence and that they emphasized that Mohammad was the last prophet. One of the greatest representatives of classical Azerbaijani literature is undoubtedly Nizami Ganjavi. He is one of the great classics of not only Azerbaijani literature, but also world literature. One of the features that distinguishes Nizami Ganjavi from other Turkish poets is that he wrote “Hamse” (meaning quintet) in Azerbaijani-Turkish literature for the first time. At the same time, “Hamsa” is of great importance in terms of belief in Allah and the love of the Prophet. In this study, Nizami Ganjavi's “Hamsa” will be evaluated in many ways, his original ideas declaring his love for God and the prophet will be determined and subjected to research.

Anahtar Kelimeler

Nizami Ganjavi, Khamsa, Belief in god, Mohammed

Kaynakça

• Ahmedov. S. (2006). Azerbaycan tarihinde yüz şahsiyet. Ayna Matbu Evi.
• Ahundov, M. M. (1909). Şeyh Nizami. Hesenzade Matbaası.
• Arslan, M. (2007). Türk Edebiyatı’nda hamse. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 5(9), 305-322.
• Aşurbeyli. S. (2006). Şirvanşahlar devleti (VI.-XVI. asırlar). Avrasiya Press.
• Ayan. H. (1981). “Hamse” Türk dili ve edebiyatı. Dergah Yayınları 4, 89-90.
• Bağırov, E. (2022). Nizami muasırlarından Asîreddîn Ahsîketî. Hikmet İlmi Araştırmalar Toplusu (20), 108-114.
• Bünyadov. Z. (2007). Azerbaycan Atabeyleri Devleti (1136-1225-ci yıllar). Şark-Garb Neşriyatı.
• Edilli, Ş. (2014). Azerbaycan şiirinde forma meseleleri. İlim ve Tahsil.
• Eloğlu-Soytürk, H. Ş. (2006). Divan-i Nizami (Genceli) Türkçe (Azerbaycanca) [kasideler-gazeller]. Nurlar.
• Fârâbî, M. M. (2001). El-Medînetü’l-Fâdıla li’l-Fârâbî. Nushatu Mısr.
• Gencevi, N. (2004(1)). Sırlar hazinesi. Lider Neşriyatı.
• Gencevi, N. (2004(2)). Hüsrev ü Şîrîn. Lider Neşriyatı.
• Gencevi, N. (2004(3)). Leylâ vü Mecnûn. Lider Neşriyatı.
• Gencevi, N. (2004(4)). Yedi güzel. Lider Neşriyatı.
• Gencevi, N. (2004(5)). İsgendername (Şerefname). Lider Neşriyatı.
• Gencevi, N. (2004(6)). İsgendername (İgbalname). Lider Neşriyatı.
• Guliyev, İ. (2012), Nizami ve Zerdüştlük. İlim ve Tahsil.
• Hacı, S. (2006). Hazret-i Nizami Gencevi’nin yaradıcılığında peygamberlik anlayışı ve Hazret-i Muhammed (s.a.s) I. Grifli Neşr.
• Hacı, S. (2008). Hazret-i Nizami Gencevi’nin yaradıcılığında peygamberlik anlayışı ve Hazret-i Muhammed (s.a.s) II. Grifli Neşr.
• Hamîdullah, M., & Avcı, C. (2012). Uhud. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 42, 54-57.
• Hanbel, A. (1995). Müsned. Nşr. Şuayb el-Arnaût v. dğr. Dâru’l-Kütübi’l-‘İlmiyye.
• Hebibbeyli, İ. (2019). Azerbaycan edebiyatı: Dönemselleşdirme konsepsiyası ve inkişaf merhaleleri. İlim.
• Hebibbeyli, İ., & İbrahimov, S. (2018). Orta asırlar Vahid şark edebi prosesi. Leman Neşriyat Poligrafiya Merkezi.
• Heysemî, N. (1412). Mecmau’z-zevâid ve menbau’l-fevâid. el-Mektebetu’ş-Şâmile.
• İbrahimova, M. & Misirova, G. (2012). Nizami Gencevi bibliyografisi. Zerdab LTD.
• İnalcık, H. (2016), Şair ve patron. Doğu-Batı Yayınları.
• Kayhan. H. (2018). Azerbaycan Atabeyliği’nin kuruluşu ve Atabey İldeniz”. Türkiyat Mecmuası. 28(1), 45-65.
• Köçerli, F. (1978). Azerbaycan edebiyatı. Elm Neşriyatı.
• Lennox, J. J. (2013). Aramızda kalsın Tanrı var. Çağaloğlu.
• Memmedova, A. (2021). Nizami Gencevi - 880. Azerbaycan Milli Kütüphanesi.
• Memmedova, Ü. (2021). Azerbaycan edebiyatı. Azerbaycan Cumhuriyeti Eğitim Bakanlığı.
• Necef, E. (2010). Selçuklu devletleri ve Atabeyleri tarihi (Oğuzların ortaya çıkışından XIV. asıra kadar). Kanun Neşriyatı.
• Necef, E. (2018), Orta asırlar Azerbaycanında tahsil anlayışı, strukturu, metodolojisi ve tedris vasıtaları (X.-XVI. asırlar). Azerbaycan Mektebi, 2(683), 107-123.
• Refili. M. (1939). Nizami: hayat ve yaradıcılığı. Azerbaycan Sovyet Yazarlar Birliği Neşriyatı.
• Şevkânî, M. A. (1998). Fethu’l-kadîr el-câmî‘ beyne fenneyi’r-rivâye ve’d-dirâye min ‘ilmi’t-tefsîr. Dâri İbn Kesîr.
• Taberî, E. C. (2001). Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur’ân. thk. Abdullâh b. Abdulmuhsin et-Türkî. Dâru’l-hicr.
• Yazıcı, T. & Kurnaz, C. (1997). Hamse. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. TDV Yayınları.
• Zemahşerî, E. K. (1998). el-Keşşâf ‘an hakâikı gavâmizi’t-tenzîl ve ‘uyûni’l-ekâvîl fî vücûhi’t-te’vîl. Thk. Adil Ahmed Abdulmevcud, Ali Muhammed Muavvaz. Mektebetü’l-‘abidkân.
• Мustafayev, D. (1967). Mir İdey Nizami i Sovretennost (Tekst). İzd. A.N. Azerb. S.S.R.