BAKARA SURESİNDEKİ GEÇEN BAZI TEŞBİH VE İSTİÂRE ÖRNEKLERİ

Yıl 2022, Cilt: 36 Sayı: 4, 2032 - 2053, 30.12.2022

Raıd Durdu Kara Mustafa Yüksel Çelik

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1197349

Öz

Kur’ân-ı Kerim, indirilişinden günümüze kadar, mucize bir kitap olarak, bilim, tarih, dil, belâgat ve başka yönleriyle varlığını korumuştur. Sayılanlar arasında belâgat yönü en önemli olanıdır. Çünkü her sûrede, hatta bütün dilsel yapılarında ona eşlik etmekte ve yüce Allah’ın sözlerini duyan herkes tarafından onun ihtişamı hissedilmektedir. Belâgat ilmine ise, üç kısma ayrılır: Meânî ilmi, beyân ilmi ve bedî ilmi. Bu çalışmada belâgat ilminin tanımı ele alınmış, daha sonra onun ortaya çıkışı ve gelişimi hakkında tarihsel bir genel bakış yapılmıştır. Daha sonra teşbih sanatının tanımı, kavramı ve rükünleri tanımlanarak ve teşbihden bazı örnekler verilerek anlatılmaya geçilmiştir. Daha sonra istiâre sanatının tanımı, kavramı, rükünleri ve bazı kısımları tanımlanarak ve istiâreden bazı örnekler verilerek anlatılmaya geçilmiştir. Bu çalışmanın önemi, belâgat sürecinin farklı dönemleri üzerinden kurallarını belirlemede belâgat âlimlerinin görüşlerine dayalı olarak özetle genel bir fikir vermesidir. Beyân ilminin gelişiminin tarihini takip eden kişi, ilk özellikleri netleşmeye başladığından, Sekkâkı'nın tarafından tamamlanmasına ve olgunlaşmasına kadar onun âlimlerinin çabalarının boyutunu izler. Bu çalışma, Bakara Suresi'nden bazı Kur’ân örneklerini inceleyerek, teşbih ve istiâre arasındaki farklara ve her birinin ayırt edici özelliklerine ışık tutmaya çalışmıştır. Bu farklılıkların amaçlanan anlama ve istenilen ilâhî maksatlara ne kattığını açıklığa kavuşturduğu ve beyân ilminde içerdikleri edebî hazineleri ortaya çıkarmıştır. Bize özellikle Kur’ân-ı Kerim-i anlamak için yeni fikirler gösterirlar, böylece örnekler gerçekten büyüleyici bir şekilde istenen gayesi ve kastedilen anlamları ifade etmiştir.

Anahtar Kelimeler

Belâgat, Beyân, Îcâz, Teşbih, İstiâre

Destekleyen Kurum

kayseri erciyed üniversitesi

Teşekkür

Dr. Öğr. Üyesi Yüksel ÇELİK'e , Kayseri Erciyes Üniversitesi ilahiyat fakültesi kütüphanesinde yer alan kitaplar ve bölümümde yer alan Doç. Dr. Metin PARILDI'nın yardımları için teşekkür ederim.

بعض أمثلة التشبيه والاستعارة الواردة في سورة البقرة

Öz

القرآن الكريم منذ أنْ أُنزلَ وإلى وقتنا الحاضر بقي الكتاب الـمُعجز وبـمختلف الوجوه العلميّة والتّاريـخية واللّغوية والبلاغيّة وغيره، أمّا البلاغيّة منها فهي تبقى الوجه الأصيل؛ لأنـها ترافقه في كل سوره بل وفي كل تراكيبه اللّغوية ويشعر بروعتها كل من يسمع كلام الله تعالى. أمّا علم البلاغة فينقسم إلى ثلاثة أقسام: علم الـمعاني وعلم البيان وعلم البديع. ولقد تناولت هذه الدراسة تعريف علم البيان ومن ثم تقديم لَـمْحَة تاريخية عن نشوئه وتطوره، ومن ثم الانتقال للحديث عن فنِّ التّشبيه بتعريفه وتحديد مفهومه وأركانه وتقديم بعض الأمثلة عليه، ومن ثم الانتقال للحديث عن الاستعارة بتعريفها وتحديد مفهومها وأركانها وشرح بعض أقسامها وتقديـم بعض الأمثلة عليها. أهمية هذه الدراسة أنها تقدِّم فكرةً عامةً -بإيجاز- عن مسيرة تطور علم البيان وفنيه التشبيه والاستعارة في عصورها الـمتلاحقة حتّى تقعيد قواعدها، فالـمُتتبّع لتاريخ تطور علم البيان يرصد مدى جهود علمائه منذ أنْ بدأت تتوضح أولى معَالـِمَه حتّى اكتمالها ونُضْجِها على يد السّكّاكي. ولقد حاولت هذه الدّراسة عرض وتـحليل بعض الأمثلة القرآنية للتشبيه والاستعارة من سورة البقرة، من خلال عرض خصائصهما الـمميزة لكل منهما، وفي نـهاية الدّراسة تم تسليط الضّوء على أهم الفروق بين التّشبيه والاستعارة حيث بيّنت هذه الفروق ما تُضيفه على الـمعنى الـمقصود والغايات الإلـهية الـمرجوّة منها، وكشفت ما تـحويه من كنوز أدبية في علم البيان، تُظْهِر لنا وبـخاصة أفكاراً جديدة لفهم القرآن الكريـم، فكانت الأمثلة فعلاً تعبّر بشكلٍ ساحرٍ عن الغاية الـمرجوّة والـمعاني الـمقصودة.

Anahtar Kelimeler

البلاغة, البيان, الإعجاز, التشبيه, الاستعارة

SOME EXAMPLES OF TASHBIH AND ISTIARA IN SURAT AL-BAQARAH

Öz

The Holy Qur’an, since it was revealed to our present time, has remained the miraculous book with its various scientific, historical, linguistic, rhetorical and other aspects. As for the rhetorical part of it, it remains the original aspect. As it accompanies him in every surah, and even in all its linguistic structures, and everyone who hears the words of Great Allh feels its magnificence. As for the science of rhetoric, it is divided into three sections: the science of al-Maani, the science of al-Bayan and the science of al-Badi. This study dealt with the definition of the science of al-Bayan, then provided a historical overview of its emergence and development, then shed light on to the science of al-Tashbih by defining it, identifying its concept and its elements, and presenting some examples of it, then talking about al-İstiara by defining it, identifying its concept and elements, explaining some of its divisions, and providing some examples of it. The importance of this study is that it presents a general idea briefly about the march of the development of the science of al-Bayan and its art of Tashbih and Istiara in its successive eras until the establishment of its rules. The follower of the history of the development of the science of the al-Bayan monitors the extent of the efforts of its scholars since its first features began to be clarified until its completion and maturity by al-Sakaki. This study attempted to present and analyze some Quranic examples of Tashbih and Istiara from Surat Al-Baqara, by presenting their distinctive properties for each of them. At the end of the study, the most important differences between Tashbih and Istiara were highlighted, as these differences showed what they add to the intended meaning and the desired divine purposes, and revealed the literary treasures they contain in the science of al-Bayan, showed particularly novel ideas for understanding the Holy Qur’an. The examples really did magically express the desired goal and the intended meanings.

Anahtar Kelimeler

Rhetoric, Bayan, Ejaz, Tashbih, Istiara

Kaynakça

• Abbâs, F. H. (2007). el-Belâga Fünunuha ve Efnanuha –'İlmü’l-Beyân ve’l-Bedî'. Dâru’l- Furkân.
• el-'Askalânî, İ. H. (1959). Fethu'l-Bârî Şerhü Sahîhi'l-Buhârî, thk. Muhammed Fuâd Abdülbâki, 1-13 cilt. Dâru'l Ma'rife.
• Askerî, E. H. (1999). es-Sınâ'ateyn, thk. Ali Muhammed el-Becevi - Muhammed Ebu'l-Fadl İbrâhîm. el-Mektebetü'l-'Asriyye.
• Atîk, A. (1982). 'İlmu'l-Beyân. Dâru'n-Nahda el-'Arabiyye.
• el-Buhârî, M. B. İ. (2001). el-Câmi'u’s-Sahîh, thk. Muhammed Zuheyr b. Nâsir, 1-9 Cilt. Dâru Tavki’n-Necât.
• el-Câhiz, A. B. B. (2003). Kitâbü'l-Hayavân, (1. Baskı), 1-7 cilt. Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• el-Cevherî, İ. B. H. (2009). es-Sıhâh, thk. Muhammed Muhammed Tâmir -Enes Muhammed eş-Şâmî-Zekeriyyâ Câbir Ahmed. Dârü'l-Hadîs.
• el-Cevzi, C. E. (2001). Zâdu’l-Müyesser fî 'İlmi’t-Tefsîr, (1. Baskı), 1-4 cilt. Dârü'l-Kitabi'l-'Arabi.
• el-Cürcânî, A. (1991). Esrârü’l-belâga, thk. Mahmûd b. Muhammed Şâkir. Dâr el-Medeni.
• el-Cürcânî, A. (1992). Delâʾilü’l-iʿcâz, thk. Mahmûd b. Muhammed Şâkir, (3.baskı). Dâr el-Medeni.
• el-Cürcânî, S. Ş. (2004). Mu'cemu'l-Taʿrîfât, thk. Muhammed Sıddîk el-Minşâvî. Dâruʼl-Fadîle.
• el-Cürcânî, S. Ş. (2007). Hâşiye ʿale’l-Mutavvel, thk. Reşîd ʿAradî. Dârü’l-Kütübi’l-'İlmiyye.
• Dayf, Ş. (1965). el-Belâga: Tetavvür ve Târîh, (9. Baskı). Daru'l-Maarif.
• Desûki, M. b. A. (2007). Hâşiye ʿalâ Şerhi’t-Telhîs, thk. Abdulhamid Hindâvî, cilt: 1-4. el-Mektebetu'l-'Asriyye.
• Ebu Hamde, M. A. (1983). min Esâlibi’l-Beyân fi'l Kur’âni'l-Kerîm, (2.baskı). Mektebetu'r-Risâleti'l-Hadîse.
• Ebû Hayyân, M. B. Y. E. (1993). el-Bahrü’l-muhît, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd- Ali Muhammed. Muʻavvad- , (1.baskı), 1-9 Cilt. Dârü’l-Kütübi’l-'İlmiyye.
• Ebû Mûsâ, M. M. (1988). el-Belâgatu'l-Kur'âniyye fi Tefsiri'z-Zemahşeri ve Eserehâ fi'd-Dirâsati'l-Belâgiyye. (2.baskı). Mektebetü Vehbe.
• Emin, B. Ş. (1982). el-Belâgatu’l-’Arabiyye fî Sevbihâ’l-Cedîd, (1. Baskı). Dâru’l-'İlim li’l-Melâyîn.
• Feyyûd, B. A. (2015). 'İlmu’l-Beyân, (4. Baskı). Muessetu’l-Muhtar.
• Halîfe, H. (1943). Keşfu’z-Zunûn ʿan Esâmi'l-Kutub ve'l-Funûn, cilt: 1-2. Dâru İhyâi't-Turâsi'l-'Arabî.
• Hâşimî, E. A. (1999). Cevâhiru'l-Belâga fi'l-Ma'ânî ve'l-Beyân ve'l-Bedî'. el-Mektebetu'l-'Asriyye.
• İbn 'Âşûr, M. T. (1984). et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, 1-9 Cilt. ed-Dâu'l-Tûnisiyye.
• İbn 'Atıyye, E. A. (2001). el-Muharrerü’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz, thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî, Muhammed, 1-6 cilt. Dâru’l-Kutubi’l-'İlmiyye.
• İbn Ca‘fer, K. (1885). Nakdü’ş-şiʿr, (1.baskı). Matba'atu'l-Cevâib.
• İbn Haldûn, A. (2001). Tarihu İbn Haldûn, thk. Halil Şehade -Süheyl Zekkar, 1-7 cilt. Dârü'l-Fikr.
• İbn Kesîr, İ. İ. (2000). Tefsîrü’l-Kurʾâni’l-ʿAzîm, (1.baskı). Dâru İbn Hazm.
• İbn Manzûr, M. (1993). Lisânu’l-’Arab, (3.baskı), 1-15 Cilt. Dâr Sâdir.
• İbnu’l-Mu‘tez, A. (1990). el-Bedî', (1.baskı). Dâru'l-Cîl.
• İbnü’l-Esir, Z. (1960). el-Meselü’s-Sâʾir fî Edebî’l-Kâtib ve’ş-Şâʿir, thk. Ahmet el-Hûfî - Bedevî Tabâne, 1-4 Cilt. Dâru Nahdati Mısr.
• 'İmâdî, E. M. (1971). İrşâdü’l-'Akli’s-Selîm ilâ Mezâya’l-Kitâbi’l-Kerîm, thk. Abdulkadir Ahmet Ata, 1-4 Cilt. Mektebeti'l-Riyad.
• el-Kayravânî, İ. Reşîk. (1981). el-ʿUmde fî meḥâsini’ş-şiʿr ve âdâbih, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, (5. Baskı), cilt: 1-2. Dâru'l-Cîl.
• Kazvînî, H. (1985). el-Îżâh, thk. Muhammed Abdulmun'im el-Hafâcî, cilt: 1-2. Dâru'l-Kitâbi'l-Benânî.
• el-Kurtubî, M. B. A. (1964). el-Câmi‘ li-Ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Ahmed el-Berdunî ve İbrahim Atfîş, (2. Baskı), 1-20 Cilt. Dâru'l-Kutubi’l-Mısriyye.
• Lâşin, A. (1998). el-Beyân fi Dav'i Esâlibi’l-Kur'ân. Dâru'l-Fikri'l-'Arabî.
• el-Merâgî, A. M. (2002). 'Ulûmu'l-Belâga, (4. Baskı). Dâru’l-Kutubi’l-'İlmiyye.
• Meydânî, A. H. H. (1996). el-Belâgatu'l- 'Arabiyye, (1. Baskı), 1-2 Cilt. Dârul Kalem.
• el-Müberred, M. b. Y. (1997). el-Kâmil fi’l-Edeb fi’l-Luġa ve’l-Edeb, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim, cilt: 1-4. Dâru'l-Fikri'l-'Arabi.
• er-Radi, Ş. (1984). Telhîsu'l-Beyân fî Mecâzâti'l-Kurʾân, thk. Ali Mahmud Mukelled. Dâru Mektebeti'l-Hayât.
• er-Râzî, F. (2000). Mefâtîhu’l-gayb, cilt: 1-32, (3. Baskı). Darü'l İhyai't Turasi'l Arabi.
• er-Râzî, F. (2004). Nihâyetü’l-îcâz fî dirâyeti’l-iʿcâz, thk. Nasrullah Hacımüftüoğlu, (1. Baskı). Dar Sadır.
• es-Sekkâkî, Y. (2000). Miftâḥu’l-Ulûm, thk. Abdulhamid Hindâvî, (1. Baskı). Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Şâdi, M. İ. (1995). Esâlibu’l-Kur’ân ve's-Sûratu’l-Beyâniyye. Dâru Vâlî el-İslâmiyye.
• eş-Şevkânî, M. b. A. (2007). Fethu’l-Kadîr, thk. Yûsuf el-Guş, (4. Baskı). Daru'l-Marifa.
• et-Taftazanî, S. M. Ö. (2013). el-Mutavvel Şerhu Telhisi Miftâhi’l-῾Ulûm, (2. Baskı), thk. Abdulhamid Hindavî. Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye.
• ez-Zemahşerî, M. (1998). Esesu'l-Belağa, thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd, (1. Baskı), 1-2 Cilt. Daru’l- Maarife.
• ez-Zemahşerî, M. (2009). el-Keşşâf (3. Baskı). Daru’l- Maarife.
• ez-Zerkeşî, B. (1957). el-Burhân fî ʿUlûmi’l-Kurʾân, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim, (1. Baskı), cilt: 1-4. Dâru'-Turâs.