GENERAL CHARACTERISTICS OF TURKISH THOUGHT AND BREAKING POINTS IN ITS HISTORICAL DEVELOPMENT PROCESS

Yıl 2024, Cilt: 38 Sayı: 3, 623 - 637, 30.09.2024

Şeymanur Karabulut , Salih Yalın

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1411374

Öz

Today, the information on the world of thought of the Turks living in many geographies from the east of China to Turkestan, from Siberia to the Balkans has not yet reached the desired level despite numerous studies. Among the reasons for this situation, it can be shown that the field of study is quite diverse and the world of thought of a nation like Turks, which has lived in very old and different geographies, is being investigated. The research on Turkish history and Turkish civilization, which started in the last periods of the Ottoman Empire, gained momentum after the republic and started to give its first examples. The aim of the study is to pioneer the understanding of Turkish Thought, which has spread to many geographies and has a deep-rooted history, and to talk about the features that affect the thought. The study examines the course of Turkish thought in the first period and the course of Turkish thought until the establishment of the republic. In the article, nomadism, which is the main reason for the tolerant structure and polyphony of Turkish Thought, is emphasized. Again, information on the origin of the idea of world domination, one of the important topics of Turkish thought, is given. The reflections of functionalism, realism and rational intuitionism, which are the main principles of Turkish thought, on Turkish thought are analyzed. The elements that influenced Turkish Thought and enabled the thought to be divided into periods were the things that the thought was directed towards. Human interest has changed the course of thought. Mythology developed as a result of the close relationship established with nature in early thought. In the Islamic period, Sufism and state philosophies developed under the influence of contact with a universal religion and a strong state order. In the modern period, since thought was concerned with the continuation of existence, interest was shown in the technique and science of another civilization and ideas were produced in these fields.

Anahtar Kelimeler

Turkish thought, Nomadism, Word domination

TÜRK DÜŞÜNCESİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ VE TARİHİ GELİŞİM SÜRECİNDEKİ KIRILMA NOKTALARI

Öz

Bugün Çin’in doğusundan Türkistan’a, Sibirya içlerinden Balkanlara kadar birçok coğrafya da yaşayan Türklerin düşünce dünyasına ait bilgiler, yapılan çok sayıda çalışmaya rağmen henüz istenilen doyuruculuğa ulaşamamıştır. Bu durumun sebepleri arasında, incelenen alanın oldukça çeşitli olmasının yanında Türkler gibi çok eski ve farklı coğrafyalarda yaşamış bir milletin düşünce dünyasının araştırılıyor olması gösterilebilir. Osmanlı’nın son dönemlerinde başlanan Türk tarihi ve Türk medeniyeti araştırmaları cumhuriyetten sonra hız kazanarak ilk örneklerini vermeye başlamıştır. Çalışmanın amacı birçok coğrafyaya yayılmış ve köklü bir geçmişe sahip olan Türk düşüncesinin ana hatlarıyla anlaşılmasına öncülük etmek ve düşünceyi etkileyen özelliklerinden bahsetmektir. Çalışma ilk dönem Türk düşüncesi ve cumhuriyetin kurulmasına kadar geçen zamanda yaşanan Türk düşüncesinin seyrini incelemektedir. Çalışmada doküman incelemesi yapılarak nitel yöntem ile Türk Düşüncesinin özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır. Makalenin içerisinde Türk Düşüncesinin hoşgörülü yapısının ve çok sesliliğinin ana sebebi olan göçebelik üzerinde durulmuş, cihan hakimiyeti düşüncesinin kökenine ait bilgiler verilmiştir. Türk düşüncesinin ana ilkeleri olan işlevsellik, gerçekçilik ve akli sezgiciliğin Türk düşüncesine yansımaları incelenmiştir. Türklerin düşüncesini etkileyerek düşünceyi dönemlere ayıran unsurlar, düşüncenin yöneldiği hususlardır. İnsanın ilgi alanı düşüncenin de seyrini değiştirmiştir. İlk dönem düşüncesinde doğa ile kurulan sıkı ilişki sonucu mitoloji gelişim göstermiştir. İslami dönemde ise evrensel bir din ile temas etmenin ve güçlü bir devlet düzeninin etkisiyle tasavvuf ve devlet felsefeleri gelişmiştir. Modern dönemde düşünce, varlığın devamı endişesi taşıdığından başka bir medeniyetin tekniğine ve bilimine ilgi gösterilmiş ve bu alanlarda fikirler üretilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Türk düşüncesi, Göçebelik, Cihan hakimiyeti

Etik Beyan

Bu makale, etik kurul izni gerektiren bir çalışma grubunda yer almamaktadır.

Kaynakça

• Ahmetbeyoğlu, A. (2020). Eski Türk devletlerinde meclis ve hakimiyetin sınırları. Milli Mecmûa, (2020), 6-13.
• Akar, A. (2020). Yeni uygarlık şafağında bir bilgelik kitabı. Söğüt, (4), 60-65.
• Akçura, Y. (2020). Üç tarz-ı siyaset. Kırmızı Kedi Yayınları.
• Ayhan, H. (2018). Türklerde din. İçinde C. Öztürk (Ed.), Türk tarihi ve kültürü (ss. 317-332). Pegem Akademi.
• Bayraktar, L. (2014). Türk düşüncesine dair. Bizim Külliye, (60), 60-63.
• Bayraktar, L. (2021). Bergson felsefesi ve Türk düşüncesine yansımaları: Dergah Mecmua örneği. Millî Mecmûa, 3(23), 141-163.
• Çubukçu, İ. (1987). Türk İslam kültürü üzerine araştırmalar ve görüşler. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Florov, İ. (1991). Bilimler akademisi felsefe sözlüğü (Çev. A. Çalışlar). Cem Yayınevi.
• Gencer, B. (2017). Usulden esasa Türk düşüncesi. Muhafazakâr Düşünce, 1(51), 137-200.
• Göka, E. (2015). Türklerin psikolojisi. Timaş Yayınları.
• Gökalp, Z. (1976). Türk medeniyeti tarihi. Kültür Bakanlığı Yayınları.
• Gökalp, Z. (2019). Türk töresi. Karbon Kitaplar.
• Gökalp, Z. (2020). Türkleşmek, İslamlaşmak, muasırlaşmak. Ötüken Yayınları.
• Görgün, T. (2020). Osmanlı düşüncesi nasıl anlaşılabilir? - Osmanlı Düşüncesi’nin araştırılmasında karşılaşılan bazı zorluklar üzerine. Millî Mecmûa, 2(17), 6-20.
• Güngör, E. (1996). Kültür değişmesi ve milliyetçilik. Ötüken Yayınları.
• Güngör, H. (2002). Eski Türklerde din ve düşünce. İçinde Türkler ansiklopedisi (ss. 261-265). Yeni Türkiye Yayınları.
• Hanioğlu, Ş. (2012). Türkçülük. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (ss. 551-554). Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Kafesoğlu, İ. (1998). Türk milli kültürü. Ötüken Yayıncılık.
• Maraş, İ. (2018). Türk düşüncesi. İçinde B. Çetinkaya (Ed.), Türk düşünce tarihi el kitabı (ss. 13-32). Grafiker Yayınları.
• Mardin, Ş. (2021). Türk modernleşmesi makaleler 4. İletişim Yayınları.
• Orakçı, C. (2020). Ölmez klasiğimiz Kutadgu Bilig: Yaşar Çağbayır ile Kudadgu Bilig üzerine. Söğüt, (4), 36-49.
• Oral, E. (2018). Osmanlı İmparatorluğu. İçinde C. Öztürk (Ed.), Türk tarihi ve kültürü (s. 107-137). Pegem Akademi.
• Ortaylı, İ. (1999). İmparatorluğun en uzun yılı. İletişim Yayınları.
• Salman, H. (2018). Türk adı, Türklerin anayurdu ve göçler. İçinde C. Öztürk (Ed.), Türk tarihi ve kültürü (ss. 3-8). Pegem Akademi.
• Taş, İ. (2020). Kutadgu Bilig: Türkçenin kudreti. Milli Mecmûa, (4), 50-53.
• Ülken, H. (2016). Türk tefekkürü tarihi. Yapı Kredi Yayınları.
• Ülken, H. (2019). Türkiye’de çağdaş düşünce tarihi. Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Yitik, A. İ. (2017). Doğu dinleri. İSAM Yayınları.
• Yurtoğlu, B. (2020). Katip Çelebi: Horlanan aklın 17. yüzyıldaki feryadı. Millî Mecmûa, 2(17), 189-198.