RA‘D SURESINDE EL-MÜHASSINÂTU‘L-BEDΑIYYE EL-MANEVIYYE GÜZELLIĞI

Yıl 2025, Cilt: 39 Sayı: 1, 127 - 151, 25.03.2025

Raıd Karamustafa

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1559600

Öz

Bedîʿ ilmi, ifadenin sadece zahiri güzelliğini göstermek için eklenen dış boya ve süslemeden ibaret olmayıp, aynı zamanda anlamsal ve estetik bir görevi de üstlenmektedir. Bedîʿ ilmi tarihsel süreçte temelleri İbnu’l-Mu‘tez ve es-Sekkâkî gibi bir takım âlimlerin eliyle atılıp olgunlaşana kadar çağlar boyunca âlimlerin çabalarının ürünüdür. Bu çalışmada, öncelikle Raʿd Suresi tanıtılmış, ardından bedîʿ ilmi tanımlanarak ve kavram dilsel ve terminolojik olarak açıklanmıştır, daha sonra bu ilmin ortaya çıkışı ve gelişimine hakkında tarihsel süreç ele alınmıştır, son olarak ise bedîʿ ilmi ile ilgili bazı sanatlara dair bilgi verilmiştir. Bu sanatlar: “tıbak”, “mukabele”, “iltifat”, “tecâhül-i ârif”, “mübelağa”, “müra'atü'n-nazir”, “nefyü’ş-şey’ bi-îcâbih”, “taksim” ve “istihdam”sanatlarıdır. Bunlar Raʿd Suresi'nden örnekler verilerek analiz edilmiştir. Bu çalışmanın önemi, bedîʿ ilminin izlediği yol ve “el-mühassinâtu‘l-bedî‘iyye el-maneviyye” kavramının temelleri atılıncaya kadar geçen dönemler ve gelişimi hakkında genel bir fikir vermesidir. Raʿd Suresi'nde adı geçen bu seçilmiş güzelleştiricileri sanatlara dair Kur’ân'daki bazı örneklerin analizi yoluyla hazırlanan bu çalışma, bu sanatların içerdikleri harika edebî hazinelere ve sanata kattıkları çekici, güzellik ve zarif tada ışık tutmaya çalışmıştır. Ayrıca kastedilen anlam ve bu anlamlarda aranan ilahi maksatlar üzerine, bunların güzelleştiricisinin tesadüfi olmanın ötesinde özel olduğu da ortaya konulmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Sanatlar, Bedîʿ, Raʿd, Mühassinât, Maneviyye

Destekleyen Kurum

ERÜ, SBE, İlahiyat Fakültesi, TEMEL İSLAM BİLİMLERİ BÖLÜMÜ / ARAP DİLİ VE BELAGATI ANABİLİM DALI.

Teşekkür

Sevgili babam Muhammed'e, sevgili annem Mine'ye ve kardeşim Münteha'ya en içten teşekkürlerimi ve sevgilerimi sunuyorum. İlim yolculuğumda temel motivasyonum sizler oldunuz. Yüce Allah sizi korusun ve ömrünüzü uzatsın.

THE MAGİC OF THE AL-MUHASSİNAT-İ AL-BADİYYE AL-MA'NAWİYYAH İN SURAT AL-RA’D

Öz

The science of badi does not only consist of external paint and decoration added to show the apparent beauty of the expression, but also undertakes a semantic and aesthetic function. The science of badi is the product of the efforts of scholars throughout the ages, whose foundations were laid by some scholars such as Ibn al-Mu’tazz and al-Sakaki in the historical process, until it matured. In this study, firstly, Surat al-Ra’d is introduced, then the science of badi is defined and the concept is explained linguistically and terminologically, then the historical process of the emergence and development of this science is discussed, and finally, information is given about some arts related to the science of badi. These arts: “tibak”, “mukabala”, “iltifat”, “tejahul-i arif”, “mubalagha”, “mura'atu'n-nazir”, “nafyu’shay’ bi-ijabih”, “taksim” ve “istihdam” arts. These were analyzed by giving examples from the Surat al-Ra’d. The importance of this study is that it gives a general idea about the path followed by the science of badi and its development until the foundations of the concept of "al-muhassinat-i al-badiyye al-ma'nawiyyah" were laid. This study, prepared through the analysis of some examples in the Quran regarding these selected beautifying arts mentioned in the Surat al-Ra’d, has tried to shed light on the wonderful literary treasures these arts contain and the attractive, beauty and elegant taste they add to art. In addition, based on the intended meaning and the divine purposes sought in these meanings, it has been tried to reveal that their beautifier is special beyond being coincidental.

Anahtar Kelimeler

Arts, Badi, Ra’d, al-Muhassinat, al-Ma'nawiyyah

سحر الـمـحسنات البديعية الـمعنوية في سورة الرعد

Öz

إن وظيفة علم البديع لا تقتصر فقط على الطلاء الخارجي والزينة التي تضاف إلى الكلام لتبيين حسنه الظاهري بل له وظيفة دلالية وجمالية. فعلم البديع هو ثـمرة جهود علمائه وعلى مر العصور، وذلك منذ أن بدأت تتوضح أولى معَالـمه حتى اكتمالها ونضجها على يد عدد من البلاغيين كأمثال ابن الـمعتز والسكاكي. بدأت هذه الدراسة أولاً بالتعريف بسورة الرعد، ومن ثم التعريف بعلم البديع وتوضيح مفهومه لغوياً واصطلاحياً، ومن ثم عرض لَـمْحَة تاريـخية عن نشوئه وتطوره، وأخيراً تم تقديم معلومات عن بعض الفنون الـمتعلقة بعلم البديع وهي «الطباق» و«الـمقابلة» و«الالتفات» و«تجاهل العارف» و«الـمبالغة» و«مراعاة النظير» و«نفي الشيء بإيجابه» و«التقسيم» و«الاستخدام» وذلك من خلال تقديم الأمثلة عليها من سورة الرعد وتحليلها. أهمية هذه الدراسة أنـها تقدِّم فكرة عامة -بإيجاز- عن مسيرة علم البديع وعن تطور مفهوم مـحسناته البديعية الـمعنوية. حاولت هذه الدراسة من تـحليلها لبعض الأمثلة القرآنية لفنون هذه الـمحسنات البديعية الـمذكورة من سورة الرعد أن تسلط الضوء عن ما تـحويه من كنوز أدبية بديعية وما تضفيه من سحر وجمال وذوق رفيع على الـمعنى. وبالإضافة إلى ذلك، حاولت أن تكشف أن تـحسينها يتجاوز كونه عرضياً بل ذاتياً، بـما أضافته على الـمعنى الـمقصود والغايات الإلـهية الـمرجوة منها.

Anahtar Kelimeler

الفنون, البديع, الرعد, الـمحسنات, الـمعنوية

Teşekkür

أتقدم بخالص الشكر والحب إلى والدي العزيز محمد وأمي العزيزة منى بليد وأختي الغالية منتهى لقد كنتم الدافع الرئيسي لي في رحلتي العلمية. أسال الله عز وجل أن يحفظكم ويطيل في عمركم.

Kaynakça

• Alevî, Y. b. H. (2003), et-Tırâzü’l-mütezammin li-esrâri’l-belâga, el-Mektebetü'l-'Asriyye.
• Âlûsî, Ş. M. (1995), Rûhu’l-meʿânî fî tefsîri’l-Kurʾâni’l-ʿazîm ve’s-sebʿi’l-mesânî, thk. Ali Abdulbârî 'Atiyye, Dâru’l- Kutubi’l-İlmiyye.
• 'Askerî, E. H. (1999). es-Sınâ'ateyn, thk. Ali Muhammed el-Becevi -Muhammed Ebu'l-Fadl İbrâhîm. el- Mektebetü'l-'Asriyye.
• Atîk, A. (1982). 'İlmu'l-bedî‘. Dâru'n-Nahda el-'Arabiyye.
• Dayf, Ş. (1965). el-Belâga tetavvür ve târîh, (9. Baskı). Daru'l-Maarif.
• Ebû Hayyân, M. B. Y. E. (1993). el-Bahrü’l-muhît, thk. Âdil Ahmed Abdülmevcûd- Ali Muhammed Muʻavvad , (1.baskı), 1-9 Cilt. Dârü’l-Kütübi’l-'İlmiyye.
• Ebû Sülmâ, Z. (1944), Divanu züheyr b. ebû sülmâ, Dârü'l-Kütübi'l-Mısriyye.
• Ebüssuûd, M. İ. (2010), İrşâdü'l-akli's-selîm ilâ mezâya'l-kitâbi'l-kerîm, Dâru İhyâi't-Turâsi'l-'Arabî.
• el-Begavî, M. H. (1997), Meʿâlimü’t-tenzîl, thk. Muhammed Abdullah en-Nimr ve Diğerleri, Dâru Taybe.
• el-Beyzâvî, N. (1998), Envârü’t-tenzîl ve esrârü’t-teʾvîl, Muhammed Abdurrahman Maraşlı. Dâru İhyâi Türâsi'l- Arabî.
• el-Câhiz, A. B. B. (2003). el-Beyân ve't-tebyîn, (1. Baskı), Dâru ve Mektebetü'l-Hilâl.
• el-Cevherî, İ. B. H. (2009). es-Sıhâh, thk. Muhammed Muhammed Tâmir -Enes Muhammed eş-Şâmî-Zekeriyyâ Câbir Ahmed. Dârü'l-Hadîs.
• el-Cürcânî, A. (1991). Esrârü’l-belâga, thk. Mahmûd b. Muhammed Şâkir. Dâr el-Medeni.
• el-Cürcânî, A. (1992). Delâʾilü’l-iʿcâz, thk. Mahmûd b. Muhammed Şâkir, (3.baskı). Dâr el-Medeni.
• el-Cürcânî, S. Ş. (2007). Hâşiye ʿale’l-mutavvel, thk. Reşîd ʿAradî. Dârü’l-Kütübi’l-'İlmiyye.
• el-Ezherî, M. b. A. (2001). Tehzîbü’l-lüğa, thk. Muhammed Avaz Mur'ıb, Dar-u İhya'it-Turas'il-Arabi.
• el-Ferâhîdî, H. A. (1989). Kitâbü’l-ʿayn, thk. Mehdî Mahzûmî-İbrâhim es-Sâmerrâî, Daru ve Mektebetu'l-Hilal.
• el-Ferrâ, Y. b. Z. (1955). Meʿâni’l-Kurʾân, Ahmed Yûsuf Necâtî, Dârü'l-Kütübi'l-Mısriyye.
• el-Hafâcî, İ. S. (1982). Sırrü’l-fesâha, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• el-Halebî, Ş. M. (1980). Hüsnü't-tevessül ilâ sına'ati't-terassül. Thk. Ekrem Osman Yûsuf, Darü'r-Reşid.
• el-Hamevî, T. İ. H. (2004), Hizânetü’l-edeb ve gâyetü’l-ereb, thk. İsâm şikeyo, Daru ve Mektebetu'l-Hilal.
• el-Hâtimî, M. B. M. (1979), Hilyetü’l-muhâdara fî sınâʿati’ş-şiʿr, thk. Ca‘fer el-Kettânî, Darü'r-Reşid.
• el-İsfahânî, A. E. F. (2009), el-Egânî, thk. Ihsan Abbas, Dar Sadır.
• el-Kâtib, İ. V. (1969). el-Burhân fî vucühi'l-beyân, thk. Henefi Muhammed Şeref, Mektebetü eş-Şebab.
• el-Kayravânî, İ. R. (1981). el-ʿUmde fî mehâsini’ş-şiʿr ve âdâbih, thk. Muhammed Muhyiddin Abdülhamid, (5. Baskı), cilt: 1-2. Dâru'l-Cîl.
• el-Kazvînî, H. (1985). el-Îdâh fî‘ulûmi’l-belâga, thk. Muhammed b. Abdilmün el-Hafâcî, Dâru’l-Kitabi’l-Lübnani.
• el-Kazvînî, H. (2009). Telhîsü’l-miftâh, thk. Abdulhamid Hindâvî, (1.Baskı). Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• el-Kirmânî, Ş. (2004). et-Tahkik fî şerhi’l-fevâʾidi’l-gıyâsiyye, thk. Ali el-ufi, Mektebetü'l-Ulum ve'l-Hikem.
• el-Kurtubî, M. B. A. (1964). el-Câmi‘ li-ahkâmi’l-Kur’ân, thk. Ahmed el-Berdunî ve İbrahim Atfîş, (2. Baskı), 1-20 Cilt. Dâru'l-Kutubi’l-Mısriyye.
• el-Mağribî, İ. Y. (2006). Mevahibu'l-fattah, thk. Abdulhamid Hindâvî, el-Mektebetü'l-'Asriyye.
• el-Mu‘cemü’l-vasît, Arap dil kurumu (Mecmau’l-lugati’l-Arabiyye), Mektebetu'ş-Şuruk.
• el-Mutellemis, C. Z. (1970). Divanu'l-mutellemis ez-zebi‘, thk. Hasan Kamil es‐Sayrafî, Mahadu'l-Mahtûtâtü'l- Arabiyye.
• er-Râzî, F. (2000). Mefâtîhu’l-gayb, cilt: 1-32, (3. Baskı). Darü'l İhyai't Turasi'l-Arabi.
• er-Râzî, F. (2004). Nihâyetü’l-îcâz fî dirâyeti’l-iʿcâz, thk. Nasrullah Hacımüftüoğlu, (1.Baskı). Dar Sadır.
• er-Rummânî, A. B. Î. (1984). Risaletu' l-Hudud, thk. İbrâhim es-Sâmerrâî. Darül-Fikr.
• es-Sekkâkî, Y. (2000). Miftâhu’l-ulûm, thk. Abdulhamid Hindâvî, (1.Baskı). Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• es-Süyûtî, C. (1986). el-İtkân. fî ulûmi'l-Kur'ân, thk. Muhammed ebü'l-Fazl İbrâhim, el-Hey'etü'l-Mısriyyeti'l-Amme li'l-Kitab.
• es-Süyûtî, C. (1986). Tenâsüku’d-dürer fî tenâsübi’s-süver, thk. Abdülkadir Ahmed Atâ, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• es-Süyûtî, C. (2012). ʿUküdü’l-cümân fi’l-meʿânî ve’l-beyân, thk. Abdülhamid Duha.
• eş-Şâzilî, S. B. K. (2003). fî Zılâli’l-Kurʾân, Dârü'ş-Şuruk.
• et-Taberî, M. B. C. (1994). Câmiʿu’l-beyân ʿan teʾvîli âyi’l-Kurʾân, thk. Beşşar Avvad Ma'ruf, Müesestü'r-risâle.
• et-Tâî, İ. M. (1991). el-Elfâzü'l-muhtelife fi'l-meʿâni'l-müʾtelife, thk. Muhammed Hasan Avvâd, Darü'l-Cil.
• et-Teftâzânî, S. M. Ö. (2013). el-Mutavvel şerhu telhisi miftâhi’l-῾ulûm, (2. Baskı), thk. Abdulhamid Hindavî. Dâru’l- Kutubi’l-‘İlmiyye.
• ez-Zemahşerî, M. (1987). el-Keşşâf, (3. Baskı). Daru'l-Kitabil-Arabi.
• ez-Zemahşerî, M. (1998). Esesu'l-belağa, thk. Muhammed Bâsil Uyûn es-Sûd, (1.Baskı), 1-2 Cilt. Daru’l-Maarife.
• ez-Zerkeşî, B. (1957). el-Burhân fî ʿulûmi’l-kurʾân, thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhim, (1. Baskı), cilt: 1-4. Dâru'- Turâs.
• ez-Ziriklî, H. (2002). el-A‘lâm, 15.bsk, Dârul-İlim Lilmalayin.
• Feyyûd, B. A. (2015). 'İlmu’l-bedî, (4. Baskı). Muessetu’l-Muhtar.
• Fîrûzâbâdî, M. B. Y. (2008). el-Kâmûsü’l-muhît, thk. Enes Muhammed Eş-Şami, Zekeriya Cebir Ahmet.
• Halîfe, H. (1943). Keşfu’z-Zunûn ʿan Esâmi'l-Kutub ve'l-Funûn, cilt: 1-2. Dâru İhyâi't-Turâsi'l-'Arabî.
• Hâşimî, E. A. (1999). Cevâhiru'l-belâga fi'l-ma'ânî ve'l-beyân ve'l-bedî'. el-Mektebetu'l-'Asriyye.
• Humaydi, H. K. (2015). 'İlmu’l-bedî‘, 1. Baskı, el-Verrâk.
• İbn Arabşah, Ş. (2001). el-Etval Şerhu telhisi miftâhi'l-'ulûm, thk. Abdulhamid Hindâvî, (1.Baskı). Dâru’l-Kutubi’l- İlmiyye.
• İbn 'Âşûr, M. T. (1984). et-Tahrîr ve’t-tenvîr, 1-9 Cilt. ed-Dâu'l-Tûnisiyye.
• İbn 'Atıyye, E. A. (2001). el-Muharrerü’l-vecîz fî tefsîri’l-kitâbi’l-ʿazîz, thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî, Muhammed, 1-6 cilt. Dâru’l-Kutubi’l-'İlmiyye.
• İbn Ca‘fer, K. (1885). Nakdü’ş-şiʿr, (1.baskı). Matba'atu'l-Cevâib.
• İbn Ebü’l-İsba‘, Z. A. (1957). Bedîʿu’l-Kurʾân, thk. Hifnî Muhammed Şeref, Dâru-Nehzati-Mısr.
• İbn Ebü’l-İsba‘, Z. A. (1963), Tahrîrü’t-tahbîr (fî sınâʿati’ş-şiʿr ve’n-nesr ve beyâni iʿcâzi’l-Kurʾân), thk. Hifnî Muhammed Şeref, Dâru İhyâi't-Turâsi'l-İslâmî.
• İbn el-Müsennâ, M. E. U. (1962). Mecâzü’l-Kurʾân, thk. Fuat Sezgin, Mektebetü'l-Hancî.
• İbn Fâris, A. (1979). Muʿcemü mekâyîsi’l-luga, thk. Abdüsselâm Muhammed Hârûn, Darül-Fikr.
• İbn Fâris, A. (1986). Mücmelü’l-luga, thk. Zürih Abdülmuhsin Sultan, Müessesetü'r-Risale.
• İbn Haldûn, A. (2001). Tarihu ibn haldûn, thk. Halil Şehade -Süheyl Zekkar, 1-7 cilt. Dârü'l-Fikr.
• İbn Kesîr, İ. İ. (2000). Tefsîrü’l-kurʾâni’l-ʿazîm, (1.baskı). Dâru İbn Hazm.
• İbn Kuteybe, A. D. (2014). Teʾvîlü müşkili’l-kurʾân, thk. İbrahim Şemseddin, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• İbn Ma‘sûm, A. M. (1969). Envârü’r-rebîʿ fî envâʿi’l-bedîʿ, thk. Şâkir Hâdî Şükr, Mektebetü'l-irfân.
• İbn Manzûr, M. (1993). Lisânu’l-’arab, (3.baskı), 1-15 Cilt. Dâr Sâdir.
• İbn Münkız, Ü. (1960). el-Bedîʿ fî naḳdi’ş-şiʿr, thk. Ahmed Ahmed Bedevî–Hâmid Abdülmecîd, Vezaretu'l-sekafe.
• İbnu’l-Mu‘tez, A. (1990). el-Bedî', (1.baskı). Dâru'l-Cîl.
• İbnü’l-Esîr, H. (2009). Cevheru'l-kenz, thk. Muhammed Zağlûl Sellâm, Dâru'l-Maârif.
• İbnü’l-Esîr, Z. (1956). el-Câmiʿu’l-kebîr fî sınâʿati’l-manzûm mine’l-kelâm ve’l-mensûr, thk. Mustafa Cevâd, Matbaatü'l-Mecmai'l-İlmi.
• İbnü’l-Esîr, Z. (1960). el-Meselü’s-sâʾir fî edebî’l-kâtib ve’ş-şâʿir, thk. Ahmet el-Hûfî - Bedevî Tabâne, 1-4 Cilt. Dâru Nahdati Mısr.
• İbnü’n-Nakib, C. M. (1995). Mukaddimetü tefsîri İbni’n-nakib fîʿilmi’l-beyân ve’l-meʿânî ve’l-bedîʿ, thk. Zekeriya Semid Ali, Mektebetü'l-Hancî.
• İbnü’n-Nâzım, B. M, (2001). el-Misbâh fi’htisâri’l-miftâh, thk. Abdulhamid Hindâvî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye.
• Metlub, A. (2006). Mu'cemü'l-mustalahati'l-belagiyye, ed-Darü'l-Arabiyye li'l-Matbuat.
• Musa, A. İ. (1969). es-Sıbğ el-bedî, Dâru'l-Kitâbi'l-Arabî.
• Nüveyrî, A. B. A. (2002). Nihayetü'l-ereb fi ma'rifeti ensabi'l-arab, Dârü'l-Kütübi'l-Kavmiyye.
• Râgıb el-İsfahânî, H. B. M. (1992). Müfredâtü elfâzi’l-Kurʾân (el-müfredât fî ğarîbi’l-Kurʾân), thk. Safvân 'Adnân Dâvûdî, Dâru'l-Kalem.
• Sübkî, B. (2003).ʿArûsü’l-efrâh fî şerhi telhîsi’l-miftâh, thk. Abdulhamid Hindâvî, el-Mektebetül Asriyye.
• Tebrîzî, H. (1994). el-Kâfî fi’l-ʿarûż ve’l-kavâfî, thk. Hassânî Hasan Abdullah. Mektebetü'l-Hancî.