ISLAMOPHOBİC EXPERİENCES OF ISLAMİC RELİGİOUS INSTRUCTORS: THE CASE OF GERMANY

Yıl 2025, Cilt: 39 Sayı: 1, 96 - 126, 25.03.2025

Mustafa Temel , Hakan Aydın

https://doi.org/10.48070/erciyesakademi.1600836

Öz

In today's world, where anti-Islam sentiments characterized by racism, prejudice, hate speech, discrimination, and exclusion are increasing, especially in Western countries, the accurate transmission and awareness of Islamic knowledge carry particular importance. From this perspective, Islamic educational activities in Western countries can contribute to the introduction of Islam, the fulfillment of the basic religious needs of Muslims, and the representative and unifying roles of teachers/imams as conveyors of Islamic knowledge. In this context, the study focuses on the experiences of Islamic religious instructors regarding religious education and anti-Islam sentiment, centering on the role of religious educators in Europe. While there are numerous studies on the Islamophobic attitudes and actions faced by Muslim immigrants living in Europe, the lack of studies examining the issues of discrimination, exclusion, and hate speech encountered by religious educators within the framework of their rights and freedoms to provide religious education is noteworthy. Therefore, this study approaches Islamophobia through the lens of religious education, informed by the historical process that offers a unique perspective on the subject.
The study aims to determine the perspective on Islamic religious education and identify the problems faced by individuals with Islamic references during the religious education process, as well as the Islamophobic attitudes they are subjected to. In line with this objective, the positioning of Islamic education and religious instructors in Germany—a country with a significant Muslim population and extensive experience in providing Islamic education—was explored through narrative research to identify the Islamophobic attitudes they encounter. In this context, as a result of the interviews conducted between May 1 and June 20, 2024 with 33 participants who are active only in the field of Islamic education, it was determined that Islamic education activities face many political/social problems in Germany, and teachers/imams are exposed to Islamophobic attitudes and negative approaches.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Islamic Education, Islamophobia, Anti-Islam, Islam in Germany

İSLAM DİNİ ÖĞRETİCİLERİNİN İSLAMOFOBİK TECRÜBELERİ: ALMANYA ÖRNEĞİ

Öz

Özellikle Batı ülkelerinde ırkçılık, ön yargı, nefret söylemi, ayrımcılık ve dışlama gibi eylemlerle belirgin olan İslam karşıtlığının arttığı günümüzde, İslami bilgilerin doğru aktarımı ve bilinirliği ayrı bir önem taşımaktadır. Bu açıdan bakıldığında Batı ülkelerindeki İslami eğitim faaliyetleri, aynı zamanda İslam’ın tanıtılmasına, Müslümanların temel dini gereksinimlerini yerine getirmesine, dini öğretimde bulunan öğretmenlerin/imamların İslami bilgileri aktaran kişiler olarak, temsil etme ve birleştirici işlev göstermesine katkı sağlayabilecek bir niteliktedir. Bu bağlamda, çalışmada Avrupa’daki din öğreticilerinin bu işlevini merkeze alarak, İslam din öğreticilerinin din eğitimi/İslam karşıtlığı ile ilgili tecrübelerine odaklanılmaktadır. Avrupa’da yaşayan Müslüman göçmenlerin maruz kaldıkları İslamofobik tutum ve eylemlere ilişkin pek çok çalışma olsa da, dini eğitim verebilme hak ve özgürlükleri çerçevesinde, din öğreticilerinin karşılaştıkları ayrımcılık, dışlama ve nefret söylemi gibi meseleleri sorgulayan çalışmaların yokluğu dikkat çekicidir. Dolayısıyla konuyla ilgili tarihsel sürecin kendisine sunduğu perspektifle, bu çalışmada İslamofobi’ye din eğitimi meselesi üzerinden yaklaşılmaktadır.
Çalışmada, İslam dini eğitimine bakış açısının belirlenmesi, İslami referanslı kişilerin dini eğitim sürecinde yaşadıkları sorunların ve maruz kaldıkları İslamofobik tutumların tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda Avrupa’da oldukça fazla Müslüman nüfusa ve İslami eğitim verme konusunda uzun bir deneyime sahip Almanya’da, İslami eğitimin ve din öğreticilerinin konumlandırılma biçimleri, karşılaştıkları İslamofobik tutumlar anlatı araştırması ile belirlenmeye çalışılmıştır. Bu bağlamda, sadece İslami eğitim alanında faaliyet gösteren 33 katılımcıyla 1 Mayıs-20 Haziran 2024 tarihleri arasında yapılan görüşme sonucunda, İslami eğitim faaliyetlerinin Almanya’da siyasal/toplumsal pek çok sorunla karşılaştığı, öğretmenlerin/imamların ise İslamofobik tutumlara ve negatif yaklaşımlara maruz kaldıkları tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, İslami Eğitim, İslamofobi, İslam Karşıtlığı, Almanya’da İslam.

Etik Beyan

Erciyes Üniversitesi Sosyal ve Beşeri Bilimler Etik Kurulu’nun 25.07.2023 tarihli toplantı kararı ile etik kurul izni alınmıştır.

Destekleyen Kurum

Bu çalışma, TÜBİTAK 2219-Yurt Dışı Doktora Sonrası Araştırma Burs Programının desteğiyle gerçekleştirilen projeden üretilmiştir.

Teşekkür

Bu çalışma, TÜBİTAK 2219-Yurt Dışı Doktora Sonrası Araştırma Burs Programının desteğiyle gerçekleştirilen projeden üretilmiştir.

Kaynakça

• Anadolu Ajansı. (2024, 8 Ağustos). Almanya'da 2022'de 35 camiye tehdit ya da saldırı yapıldı. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/almanyada-2022de-35-camiye-tehdit-ya-da-saldiri-yapildi/2904868.
• Anger, T. (2010). Zur rechtlichen legitimation des Islamischen religionsunterrichts. B. Ucar and D. Bergmann. Islamischer Religionsunterricht in Deutschland (ss. 43-51). V&R unipress Universitätsverlag Osnabrück.
• Altıntaş, Ö. F. (2024). Almanya’nın İslam politikası: Alman İslam konferansına dair bir inceleme. Turkish Journal of Diaspora Studies, 4(1), 68 - 99.
• Aşıkoğlu, N. Y. (1990). Federal Almanya’da İslam din eğitimi. İslami Araştırmalar.
• Aydın, H. (2017, 17 Temmuz). Avrupa okullarında İslam din dersleri. https://perspektif.eu/2017/12/01/avrupa-
• okullarinda-islam-din-dersleri/
• Bahçekapılı, M. (2011). Avrupa'da İslam din eğitimi modelleri. Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, (21), 21-64.
• Başkurt, İ. (1995). Federal Almanya’da din eğitimi. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi, 109-138.
• Büyüköztürk, Ş., Çakmak, E. K., Akgün, Ö. E., Karadeniz, Ş., & Demirel, F. (2020). Bilimsel araştırma yöntemleri. Pegem Akademi
• Ceylan, R. (2011). Landeskundliche schulungen Türkischer Imame durch die Konrad-Adenauer-Stiftung: ein positives resümee. M. Borchard, & R. C. (Hg.), Imame und Frauen in Moscheen im Integrationsprozess (ss. 31- 38). V&R unipress Universitätsverlag Osnabrück.
• Ceylan, H. H. (2021). Almanya’da ırkçılığın dışa vurumu: Camilere yönelik saldırılar. https://gocvakfi.org/wp- content/uploads/2021/06/Sayi-16-Almanyada-Irkc%CC%A7ilig%CC%86in-Dis%CC%A7a-Vurumu-Camilere- Yo%CC%88nelik-Saldirilar.pdf
• Creswell, J. W. (2007). Qualitative inquiry and research design: Choosing among five approaches. Sage Publications.
• Creswell, J. W. (2012). Educational research. Pearson.
• Daun, H., & Arjmand, R. (2005). Education in Europe and Muslim demands for competitive and moral education. Review of Education, (51), 403-426.
• Elliott, J. (2005). Using narrative in social research. SAGE Publications.
• Funke, C., & Halle, N. (2020). Bestandserhebung zur ausbildung religiösen personals islamischer gemeinden. Geschäftsstelle der Deutschen Islam Konferenz Bundesamt für Migration und Flüchtlinge.
• Halm, D., Sauer, M., Schmidt, J., & Stichs, A. (2012). Almanya'da İslami camiada yaşam. Bundesamt für Migration und Flüchtlinge. Stiftung Zentrum für Türkeistudien und Integrationsforschung sowie Deutsche Islam Konferenz.
• İlgaz, S. (2023). Avrupa'da göçmen karşıtı tutum ve İslamofobi. Uluslararası Kriz ve Siyaset Araştırmaları Dergisi, 7(1), 140 - 166.
• İnal, K. (2023). Bir göç toplumu olarak Almanya’da İslam din eğitimi Habermas’ın postsekülerist entegrasyon çözümü. International Journal of Human Mobility, 3(1), 14 - 49.
• İnam, A. (2023). Almanya’da dinler arası diyalog: Görünüş ve gerçek. Cihannüma Sosyal Bilimler Akademi Dergisi, 2(1), 9-32.
• Koç, A. & Küçük, B. (2021). Almanya'da din öğretiminin hukuki temelleri ve İslam din dersleri. Journal of Religious Culture. 1-38.
• Körs, A., Haddai, L., Wagner, C., & Akbaba, Y. (2023). Islamischer religionsunterricht (ıru) in Deutschland im spannungsfeld von religion, bildung, politik und gesellschaft. Zeitschrift für Religion, Gesellschaft und Politik. 7: 367–393
• Kurnaz, A. (2019). Almanya'da İslam din eğitiminde dil sorunu. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Merriam, S. B. (2009). Qualitative research. Jossey-Bass.
• Mete, A. (2024). Kişisel görüşme. Köln.
• Neuman, W. L. (2006). Toplumsal araştırma yöntemleri I. Yayın Odası.
• Nielsen, J. S., & Otterbeck, J. (2016). Muslims in Western Europe. Edinburg University Press.
• Özdil, A. Ö. (2011). Islamische theologie und religionspädagogik in Europa. W. Kohlhammer GmbH.
• Öztürk, E. (2015). Almanya’daki göçmen Türk gençlerinin din eğitimi problemleri. (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sarıkaya, Y. & Aygün, A. (2016). Islamische religionspädagogik. Waxxman.
• Sejdini, Z. (2016). Islamische theologie und religionspädagogik in bewegung neue ansätze in Europa. Transcript Verlag.
• Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı (SETA). (2018). Medyada İslamofobi. https://www.setav.org/avrupa-arastirmalari/medyada-islamofobi-eir2018. Erişim Tarihi: 18 Ekim 2024.
• Siyaset, Ekonomi ve Toplum Araştırmaları Vakfı (SETA). (2019). Medyada İslamofobi. https://www.setav.org/avrupa-islamofobi-raporu/medyada-islamofobi-eir2019. Erişim Tarihi: 18 Ekim 2024.
• Stein, M. & Zimmer, V. (2022). Die Rolle des islamischen religionsunterrichts in der prävention İslamistischer radikalisierung – ergebnisse einer dokumentenanalyse der modulbeschreibungen der studiengänge der Islamischen theologie. ZepRa – Zeitschrift für praxisorientierte (De-) Radikalisierungsforschung. 1/1. 36-73.
• Suiçmez, M. (2024). Zwischen modellprojekt und schulfach: Islamunterricht in Deutschland. 27.8.2024. https://www.islamiq.de/2024/08/03/zwischen-modellprojekt-und-schulfach-islamunterricht-in-deutschland/
• Takım, A. (2016). Die verortung der Islamischen theologie und religionspädagogik in der europäischen Islamforschung. Y. Sarıkaya, & A. Aygün, Islamische religionspädagogik (ss. 13-38). Waxmann Verlag GmbH.
• Tanis, K. (2021). Muslimisches leben in Deutschland (2020). Bundesamt für Migration und Flüchtlinge Forschungszentrum Migration, Integration und Asyl. Nürnberg.
• Temel, M. & Koçak, Ö. (2020). İslam karşıtı söylemlerin Avrupa medyasındaki izleri. Medya ve Din Araştırmaları Dergisi, 3(2), 181-196.
• The Runnymede Trust Report. (1997). Islamophobia: A challenge for us all.
• Tosun, C. (1992). F. Almanya'da yaşayan Türklerin din eğitimlerinde caminin yeri ve din görevlilerinin yeterlilikleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uçar, B., & Sarıkaya, Y. (2009). Der Islamische religionsunterricht in Deutschland: aktuelle debatten projekte und reaktionen. H. E. Aslan. Islamische Erziehung in Europa (ss. 87-108). Böhlau Verlag Ges.m.b.H. und Co.KG.
• Uçar, B. (2010). Islamische religionspädagogik und Islamischer religionsunterricht in Deutschland: organisatorische rahmenbedingungen und didaktische perspektiven. Recht der Jugend und des Bildungswesens. 58. 1, S. 17-29
• Uçar, B. (2023, 23 Mart). Entwicklung Islamischen religionsunterrichts "skandalös". https://www.migazin.de/2023/08/08/theologe-ucar-entwicklung-islamischen-religionsunterrichts- skandaloes.
• www.bundesregierung.de. (2024, 27 Temmuz). Artikel 7. https://www.bundesregierung.de/breg de/themen/75- jahre-grundgesetz/artikel-7-gg-2267600#:~:text= (1)%20Das%20gesamte%20Schulwesen%20steht,der%20bekenntnisfreien%20Schulen%20ordentliches%20Lehrfa ch.
• www.euro-islam.info. (2024, 2 Nisan). Islamic education in Europe. www.euro-islam.info: https://www.euro- islam.info/key-issues/education/.
• www.gocvakfı.org. (2024, 8 Haziran). Almanya’da bitmeyen bir tartışma: İslam din dersi, https://gocvakfi.org/almanyada-bitmeyen-bir-tartisma-islam-din-dersi/.
• www.islamiq.de. (2024, 17 Temmuz). Eltern und lehrer fordern sofortigen stopp der umstrittenen IRU-Studie in NRW, https://www.islamiq.de/2024/04/30/eltern-und-lehrer-fordern-sofortigen-stopp-der-umstrittenen-iru- studie-in-nrw/.
• www.ruhrbarone.de. (2024, 10 Temmuz). 37,3 Prozent aller angehenden İslamischen religionslehrer sehen Juden als ihre feinde, https://www.ruhrbarone.de/373-prozent-aller-angehende-islamischen-religionslehrer-sehen- juden-als-ihre-feinde/232584/.
• www.perspektif.eu. (2024, 18 Haziran). Cami saldırıları. https://perspektif.eu/category/islamofobi- gozlemevi/cami-saldirilari/.
• www.pewresearch.org. (2024, 20 Haziran). The global religious landscape. https://www.pewresearch.org/: https://www.pewresearch.org/religion/2012/12/18/global-religious-landscape-muslim/.
• www.de.statista.com. (2024, 11 Ağustos). Anzahl der Muslime in Europa und weltweit im Jahr 2010 und prognose bis 2050, https://de.statista.com/statistik/daten/studie/1116360/umfrage/anzahl-der-muslime-in-europa- und-weltweit/
• www.statista.com. (2024, 9 Ağustos). Projected proportion of Muslims in selected European countries from 2016 to 2050, by scenario. https://www.statista.com/: https://www.statista.com/statistics/871324/projected- proportion-of-muslims-in-select-european-countries/.
• www.welt.de. (2024, 10 Ağustos). Der aufgegebene kampf um junge Muslime, https://www.welt.de/regionales/nrw/article251221080/Islam-in-der-Schule-Der-aufgegebene-Kampf-um- junge-Muslime.html.
• www.welt.de. (2024, 1 Ağustos). Lehrerverband will Islamunterricht unter staatlicher aufsicht einführen, https://www.welt.de/politik/deutschland/article251599350/Deutscher-Lehrerverband-will-Islamunterricht- unter-staatlicher-Aufsicht-einfuehren.html.
• Yazgan, Ş. (2022). Almanya`daki okullarda İslam din dersinden öğretmenlerin beklentileri: Baden-Württemberg örneği. Ondokuz Mayıs Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (52). 107-132.
• Zengin, H. K. (2007). Almanya'da İslam din öğretim modelleri. (Yayımlanmamış doktora tezi). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.