Pesticide residue analyses and researches carried out in Turkey

Yıl 2016, Cilt: 32 Sayı: 1, 72 - 80, 01.02.2016

OSMAN Tiryaki

Öz

Pesticide residue studies in Turkey were reviewed in this article. Articles and projects were categorized as; routine pesticide residue analyses, residue analysis of supervised field experiment/projects samples and residues in processed agricultural product. The parameters such as method validation, matrix effect and uncertainty in residue analysis are important keywords of articles since 2000. Thus, this work included the articles or project in the field of quality assurance and quality control parameters in our country. Accreditaion, which brought about these parameters, was also included in this article. Totally 76 articles were reviewed; 26 of them were review articles and 50 of them were original research articles.

Anahtar Kelimeler

Routine residue analyses, pesticide residue researches, residues in processed product, accreditation

Türkiye’de yapılan pestisit kalıntı analiz ve çalışmaları

Öz

Bu makalede Türkiye’de yapılan pestisit kalıntı çalışmaları derlenmiştir. Makale ve projeler; rutin pestisit kalıntı analizleri, orijinal tarla/laboratuvar denemesi ve proje örneklerinin kalıntı analizleri ve işlenmiş tarımsal ürünlerde kalıntılar şeklinde gruplandırılmıştır. 2000’li yılların başından itibaren uluslararası literatürde, metot validasyonu, örnek matrisi etkisi ve ölçüm belirsizliği gibi kalite parametrelerine sıkça rastlanmaktadır. Bu eserde de söz konusu kalite güvencesi ve kontrolü parametreleri konusunda ülkemizde yapılan çalışmalara ve bu parametrelerin laboratuvarda uygulanma zorunluluğundan ortaya çıkan akrediatsyon konusuna da yer verilmiştir. Çalışmamızda 26 adet derleme makalesi, 50 adet de orijinal çalışma incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Rutin kalıntı analizleri, pestisit kalıntı araştırmaları, işlenmiş ürünlerde kalıntı, akreditasyon

Kaynakça

• Otacı, C.ve Güvener, A., Hexachlorbenzenle ilaçlanmış tohumluk buğdaylarda hexachlorbenzen tayini. Bit. Kor. Bül., 1 (2): 26-29, 1959.
• Durmuşoğlu, E.,Çelik, C., Türkiye’de pestisit kalıntıları üzerinde yapılan çalışmalar. Türk. Entomol. Derg. 25(1):65-80,2001.
• Delen, N., Durmuşoğlu, E., Güncan, A., Güngör, N., I. 21. Delen, N, Türkiye’de tarım ilacı sorunu ve bu sorunun kaynakları. Dünden Yarına Entegre Mücadele Çalıştayı. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi Çanakkale, 2014. Ocak, Ankara, Cilt 2. 629-248, 2005.
• Durmuşoğlu, E., Tiryaki, O. ve Canhilal, R., Türkiye de pestisit kullanımı, kalıntı ve dayanıklılık sorunları. TMMOB-Ziraat Mühendisleri Odası, Türkiye Ziraat Mühendisliği 7. Teknik Kongresi,, 11-15 Ocak 2010, Ankara, Bildiriler Kitabi 2: 589-607, 2010.
• Tiryaki, O., Baysoyu, D., The Use of Radiotracer Techniques for QA/QC Principles in Pesticide Residue Analysis. Ankara Universitesi Ziraat Fakültesi, Tarım Bilimleri Dergisi 13 (2):108-113, 2007.
• ISO/IEC, International Organization For Standardization, ISO/IEC 17025:2005. General requirements for the competence of testing and calibration laboratories, Geneva, 2005.
• Tiryaki, O., Pestisit kalıntı analizlerinde kalite kontrol (QC) ve kalite güvencesi (QA). Nobel Yayın Nu:1635, Nobel Yayınları, Yardımcı Kitap, Ankara,2011.
• Tiryaki, O. ve Temur, C., Pestisit kalıntı analizlerinde kalite sistemleri: ISO 17025 ve OECD-GLP. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 28(4):270279, 2012.
• Tiryaki, O., Pestisit Kalıntıları, Analitik Kalite Güvence ve Gıda Güvenliği. ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Amfisi, Konferanas, 26 Kasım, Saat: 10.00, ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Amfisi, Çanakkale, 2013
• Buğrahan, E.,. Pestisit Kalintilarinin Önemi ve Türkiyedeki Pestisit Kalinti Çalişmalari. Lisans mezuniyet ezi, ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü, Çanakkale, 2016
• Karakaya, M., Poyraz,N.,. Gıda kirlenmesinde pestisitler ve korunma yolları. Ekoloji Çevre Derg. 1.4:11-15, 1992.
• Yücel, U., Ilim, M., Gözek, K., Helling, C. S. ve Sarikaya, Y.,. Chlorpyrifos degradation in Turkish soil. J. Environ. Sci. Health, B34 (1), 75–95, 1999.
• Dağ, S. S., Aykaç, V. T., Gündüz, A., Kantarcı, M. ve Şişman, N., Türkiye de tarım ilaçları endüstrisi ve geleceği. TMMOB-Ziraat Mühendisleri Odasi, V. Türkiye Ziraat Mühendisliği Teknik Kongresi, 2. Cilt, 17-21 Ocak, Sayfa 933-958, Milli Kütüphane, Ankara, 2000.
• Karaca, İ., Ay, R. ve Karaca, G., Pestisitlerin çevre ve insan sağlığı üzerindeki etkileri. Hasad, Bitkisel Üretim, 21(245): 86-89, 2005.
• Turabi, M. S., Bitki Koruma Ürünlerinin Ruhsatlandırılması. Tarım İlaçları Kongre ve Sergisi, TMMOB Zir. Müh Odası ve TMMOB Kimya Müh Odası, Bildiriler Kitabı, 25-26 Ekim, s:50-61,2007.
• Delen, N, Fungisitler. Nobel Yayın No: 1360, Ankara,2008.
• Tiryaki, O. ve Temur, C. The fate of pesticide in the environment. Journal of Biological and Environmental Sciences,4(10), 29-38, 2010.
• Tiryaki, O, Canhilal, R. ve Horuz, S, Tarım ilaçları kullanımı ve riskleri. Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 26 (2): 154-169, 2010.
• Tiryaki, O. ve Temur, C, Tarım ilaçları ve gıda güvenliği (Pesticides and food safety). Uluslararası Katılımlı 1. Ulusal Ali Numan Kıraç Tarım Kongresi. Osmangazi Üniversitesi, Kongre ve Kültür Merkezi. 27-30 Nisan 2011 Eskişehir, Bildiriler 2 pp. 1031-1042, 2011.
• Yücel, Ü, Pestisit Nedir? Etkileri Nelerdir? Ankara Nükleer Araştırma ve Eğitim Merkezi, Nükleer Kimya Bölümü, http://www.rehberim.net/forum/soru-cevap-575/ 269633-pestisit-nedir-etkileri-nelerdir.html Eri:16.02.2012
• Delen, N, Türkiye’de tarım ilacı sorunu ve bu sorunun kaynakları. Dünden Yarına Entegre Mücadele Çalıştayı. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Ziraat Fakültesi Çanakkale, 2014.
• Delen, N.,Tiryaki, O., Türkseven, S. ve Temur, C, Türkiye’de pestisit kullanımı, kalıntı ve dayanıklılık sorunları. TMMOB-Ziraat Mühendisleri Odası, Türkiye Ziraat Mühendisliği 8. Teknik Kongresi,12-16 Ocak, Ankara. Bildiriler Kitabi 2:758-778, 2015.
• Tiryaki, O, Tarım İlaçları Kullanımına Farklı Bakışlar. Kayseri Ticaret Borsası Dergisi, 7 :34-37, 2015.
• Yarsan, E, Pestisitlerin insan ve hayvan saglığına olumsuz etkileri, Ordu’da Gıda Güvenliği, 9(25): 2-8, 2015.
• Tarım İlaçları Kongre ve Sergisi, TMMOB Kimya Mühendisleri Odası ve Ziraat Mühendisleri Odası, Bildiriler Kitabı, 25-26 Ekim 2007, Ankara, 2007
• Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, İlaç-Alet Hizmetleri Dairesi Başkanlığı Kayıtları, TC Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Koruma Kontrol Genel Müdürlüğü, 2009.
• Gıdalarda Katkı-Kalıntı ve Bulaşanların İzlenmesi Bölüm: Gıdalarda zirai ilaç kalıntı düzeylerinintespiti. Uludağ Üniversitesi Basımevi, Bursa, 9-27, 1996.
• Özgün, O., Boncuk, H., Sarıgül, A., Atamer, P., Yüksel, L., Salcı, B. ve Şenöz, B., Meyve sularında bazı pestisit kalıntıları üzerine araştırmalar TAGEM İl Kontrol Laboratuvar Müdürlüğü, Ankara. Genel Yay. No: 35, Özel Yay. No: 31, 25 s, 1997.
• Güngör, T., Urkun, T., Er, E., Gıdalarda katkı kalıntı ve bulaşanların izlenmesi. Bursa Gıda Kontrol Araştırma Enstitüsü Yayını, Bursa, 2002.
• Tarımsal ürünlerimizde kullanılan ilaçların kalıntılarının araştırılması KKGM Projesi. TC. Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü (Yayınlanmamış veriler),2004.
• http://www.izmirtarim.gov.tr/bitki/kalinti/kalinti.asp Erişim:06.09.2009.
• Tağa, Ö., Ege ve akdeniz bölgelerinde yetişen narenciye ürünlerindeki pestisit kalinti düzeylerinin belirlenmesi. YL tezi, NKÜ Fen Bilimleri Enstitüsü Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı, Tekirdağ, 2007.
• Burçak, A. A., Abay C. F., Cönger E., Duru, A. U., Polat, Ö., Kaya, M., Şenöz, B., Tatlı, Ö., Tarımsal Ürünlerde Ülkesel Maksimum Kalıntı Limitlerinin Araştırılması Projesi. Gelişme Raporu. Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürlüğü, Ankara 20 sayfa, 2008.
• T.C. Gıda, Tarım Ve Hayvancılık Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel Müdürlüğü Bitki Sağlığı Araştırmaları Daire Başkanlığı - İlaç, Alet ve Toksikoloji Araştırmaları Program Değerlendirme Toplantı Gündemleri : 2010 Yılı (22-27 Mart 2010 Kemer/ Antalya) , 2011 Yılı (28 Şubat - 4 Mart 2011 Kemer/ Antalya), 2012 Yılı (27 Şubat – 01 Mart 2012/ Antalya), 2013 yılı (18-20 Mart 2013 / Antalya) , 2015 Yılı (2-4 Mart 2015/ Antalya) ve 2016 yılı (8-11 Şubat 2016/Antalya).
• Aksu, P., Meyve ve sebzelerdeki pestisit kalıntılarının tayininde Gaz Kromatografisi/Kütle Spektrometresi (GC/MS) ile Çoklu kalıntı analiz yönteminin geliştirilmesi, E.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Müh. A.B.D., Doktora Tezi, (yayınlanmamış), 389 s. İzmir, 2007.
• Yiğit, N., Öktem, A. B. ve Yentür, G., Bazı meyve ve sebzelerde pestisit kalıntılarının analizinde yüksek basınçlı sıvı kromatografisi (HPLC) ile çoklu kalıntı analiz metodunun geliştirilmesi Bitki Koruma Bülteni, 52(4):375-394, 2012.
• Cönger, E., Aksu, P., Yiğit, N., Dokumacı, S., Baloğlu, Z. ve Burçak, A. A., Bazı pestisitlerin sebzelerdeki kalıntı davranışlarının belirlenmesi üzerine çalışmalar. Bitki Koruma Bülteni, 52(3):273-288, 2012
• Burçak, A. A., Duru, A. U., Kaya, M., Çönger, E., Tatlı, Ö., Gölge, Ö. ve Dokumacı, S., Biber ve hıyarda bazı pestisitlerin ülkesel maksimum kalıntı limitlerinin belirlenmesi. V. Bitki Koruma Kongresi Bildiri Özetleri, 3-5 Şubat, Antalya. s. 15, 2014.
• Turgut, C., Örnek, H.,· Teresa, J. C., Determination of pesticide residues in Turkey’s table grapes: the effect of integrated pest management, organic farming, and conventional farming. Environ Monit Assess 173:315– 323, 2011
• Güncan, A., Durmuşoğlu, E., Mustafakemalpaşa (Bursa)’da yetiştirilen sanayi domatesinde bazı organik fosforlu insektisit kalıntıları üzerinde araştırmalar. Türk. Entomol.Derg., 27(3):223-230, 2003.
• Tatlı, Ö., Ege Bölgesine özgü bazı yaş meyve, sebze vekurutulmuş gıda ürünlerinde pestisit kalıntı düzeylerinin tespiti. YL tezi, ÇÜ. Fen Bilimleri Enstitüsü – Toprak ABD (Basılmamış), Adana, 2006.
• Ersoy, N., Tatlı, Ö., Özcan, S., Evcil, E., Coşkun, L. Ş., Erdoğan, E., Konya’da Halkın Tüketimine Sunulan Bazı Yumuşak Çekirdekli Meyve Türlerinde Pestisit Kalıntı Düzeyleri . Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 25 (1): 84-89, 2011.
• Ersoy, N., Tatlı, Ö., Özcan, S., Evcil, E., Coşkun, L.Ş., Erdoğan, E., LC-MS/MS ve GC-MS’ le Bazı Sebze Türlerinde Pestisit Kalıntılarının Tespiti. Selçuk Tarım ve Gıda Bilimleri Dergisi 25 (3): 79-85, 2011.
• Duru, A.U., Örnek, H., Burçak, A.A., İzmir İli’nde satışa sunulan bazı meyve ve sebzelerde pestisit kalıntılarının araştırılması. I. Bitki Koruma Ürünleri ve Makinaları Kongresi, Bitki Koruma Ürünleri (Cilt I, Pestisitler)., Bildiriler Kitabı: 59-69, 2-5 Nisan 2013. Antalya, 2013.
• Gözek, K., Halitligil, M. B., Yücel, Ü., Tiryaki, O., İlim, M. ve Aysal, P., Gıda Maddelerinde Pestisit Kalıntılarının Araştırılması, UAEA-TUR/5/015, DPT-92K120130, TAEK, Sonuç raporu, s 42, 1996.
• Tiryaki, O., Maden, S. ve Tuncbilek, A. S., 14C-residues of trifluralin in a soil and melon. Bull. of Environ. Contamination and Toxicology, 59 (5), 750-756, 1997.
• Yücel, Ü., M. İlim and N. Aslan, 14C-carbaryl residues in hazelnut. J. Environ. Sci. Health, B. 41, 5,: 585-593, 2006.
• Aslan, N., Analysis of pesticide residues in cherries from Afyonkarahisar, Turkey. Fresenius Environmental Bulletin;2011, 20(8): 2002-2006.
• Tiryaki, O., Aysal, P., Bound pesticide residues in soil and plant and their determination. The Turkish Journal of Nuclear Sciences, 26 (2), December, 43-60, 1999.
• Tiryaki, O. ve Aysal, P., Applicability of TLC in multiresidue methods for the determination of pesticides in wheat grain. Bull.of Environ. Contam. Toxicol., 75(6), 1143-1149 , 2005.
• Tiryaki, O., Aysal, P., ve Seçer, E., Applicability of TLC in pesticide residue analysis using bioassay with fungi spores. The Journal of Turkish Phytopathology 32 (2), 7179 , 2003,
• Tiryaki, O., Aysal, P., ve Özyardımcı, B., TLC analysis of some pesticide residues using enzyme inhibition techniques. The Journal of Turkish Phytopathology 32 (3), 123-133 , 2003.
• Yildirim, İ., Özcan, H., Determination of pesticide residues in water and soil resources of Troia (Troy) Fresenius Environmental Bulletin, FEB, 16:63-70, 2007. Dergisi 22(4):71-80, Basım yılı: Ekim 2009, 2007
• Tunçbilek, A. Ş., Tiryaki, O. ve Gedikli, S., Determination of organochlorine pesticide residues in drinking water in Kayseri, Turkey. Fresenius Environmental Bulletin, FEB, 19(7):1283-1289, 2010
• Abay, C., Karahan, U. Ö., Miran, B., Saner, G., Olhan, E., Kenanoğlu, B. Z., Türkekul, B., Günden, C., Bayraktar, Ö. V.,Maksimum kalıntı limitlerinin belirlenmesi çalışmalarında kullanılmak üzere Türkiye’de yetiştirilen tarımsal ürünlerin majör ve minör olarak sınıflandırılması. 1. Bitki Koruma Ürünleri ve Makineleri Kongresi, 2 – 5 Nisan 2013, Antalya. Cilt 1, s. 71 – 85, 2013
• Burçak, A. A., Duru, A. U., Kaya, M., Çönger, E., Tatlı, Ö., Gölge, Ö. ve Dokumacı, S., Establishment of national maximum residue limits of pesticides used in grapes. lOBC-WPRS Bulletin, 91: 557-558, 2013a
• Burçak, A. A., Duru, A. U., Kaya, M., Çönger, E., Tatlı, Ö., Gölge, Ö. ve Dokumacı, S., Establishment of national maximum residues limits of some pesticides used in tomato Crop. 8. MGRP International Symposium of Pesticides in Food and the Environment in Mediterranean Countries, Sept., 12-14, 2013. Book of Abstracts. 58p, 2013b.
• Azar, İ. ve Kıvan, M., Bursa’da pazardan alınan limonlarda bazı insektisit kalıntılarının belirlenmesi. Türkiye III. Bitki Koruma Kongresi Bildirileri, 15-18 Temmuz 2009, Van. s.16, 2009.
• Karakoç, Ö., Nakboğlu, N., Ditiyokarbamat pestisitleri ve tayin yöntemleri. BAÜ FBE Derg.12(1):112-135, 2010.
• Tiryaki, O., Method validation for the analysis of pesticide residues in grain by this-layer chromotography. Accredition and Quality Assurence, 11: 506-514, 2006.
• Tiryaki, O. ve Baysoyu, D., Estimation of of sample processing uncertainty for chlorpyrifos residue in cucumber. Accreditation and Quality Assurance (ACQUAL), 10(10):550-553, 2006.
• Tiryaki, O., Baysoyu, D., Seçer, E. ve Aydın, G., Testing the stability of pesticides during sample processing for the chlorpyrifos and malathion residue analysis in cucumber, including matrix effects. Bull. of Environ. Contam. Toxicol. 80 (1): 38-43, 2008.
• Tiryaki, O. ve Baysoyu, D., Estimation of efficiencies and uncertainties of the extraction and cleanup steps of the pesticide residue determination in cucumber using 14Ccarbaryl. ACQUAL, 13(2):91-99, 2008.
• Tiryaki, O., Seçer, E., Aydın, G., Baysoyu, D., Uncertainty measurement of sample processing of tomato by using 14Cchlorpyrifos for pesticide residue analysis Fresenius Environmental Bulletin, FEB., 18(5a):770-775, 2009.
• Tiryaki, O., Baysoyu, D., Aydın, G., Seçer, E., Setting system suitability parameters for performance optimization of GC-NPD detection for pesticide residue analysis. G.Ü. Fen Bilmleri Derg. 22(3):149-155, 2009.
• Aysal, P., Lehotay, S. J., Cannavan, A., Validation of an efficient method for the determination of pesticide residues in fruits and vegetables using ethyl acetate for extraction. J Environ Sci Health B. 42(5):481-90, 2007.
• Temur, C., Tiryaki, O., Uzun, O. ve Basaran, M., Adaptation and validation of QuEChERS method for the analysis of trifluralin in wind-eroded soil. J. Environ Sci. and Health. Part B. 47 (9):842-850, 2012.
• Tiryaki, O., Pestisit kalıntı anlizlerinde analitik standartlar, kalibrasyon, tartılı ve tartılı olmayan doğrusal regresyon. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi
• Tiryaki, O., Bitki koruma ürünlerinin kalıntı analizlerinde temel laboratuvar işlemlerinin ölçüm belirsizlikleri, Anadolu Tarım Bilim. Derg., [Anadolu J. Agric. Sci.], 24(2):124-132, 2009a.
• Tiryaki, O., Pestisit kalıntı analizlerinde örnek işleme, ekstraksiyon, cleanup ve kromatografik işlemlerin ölçüm belirsizliği değerlendirmeleri. U. Ü. Ziraat Fakültesi Dergisi, (Journal of Agricultural Faculty of Uludag University), 24(1):55-69. CAB, 2010.
• Tiryaki, O., Pestisit kalıntı analizlerinde örnek matrisi sorunu ve çözüm yolları. Erciyes Üniversitesi Fen B. Enstitüsü Dergisi, 25(1-2):456-478, 2009b
• Turgut, C., Örnek, H.,· Teresa, J. C., Pesticide residues in dried table grapes from the Aegean region of Turkey. Environ Monit Assess 167:143–149, 2010.
• Tiryaki, O., Gözek, K., Yücel, Ü. ve İlim, M., The effect of food processing on 14C-trifluralin residues in carrot. Toxicological and Environmental Chemistry, 53, 227-233, 1996.
• Aysal, P., Gözek, N., Artik, A. ve Tunçbilek, A.S., 14CChlorpyrifos Residues in Tomatoes and Tomato Products. Bull. Environ. Contam. Toxicol. 62:377-382, 1999.
• İlim, M., “Mısır ve Mısır Yağında Pestisit Kalıntısının İzotop İzleme Tekniği ile Araştırılması”, Murat İlim, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, (yayınlanmamış) Ankara, 1995.
• Aysal, P., Tiryaki, O. ve Tunçbilek, A. S., 14CDimethoate residues in tomatoes and tomato products. Bull.of Environ. Contam. Toxicol., 73(2), 351-357, 2004.
• Gözek, K., Yücel, Ü., İlim, M., Aysal, P. ve Tunçbilek, A. Ş., 14C- Dimethoate residues in olive oil during oil processing. Journal of Environmental Science and Health: Part A, 34(3): 413-430, 1999.
• Tunçbilek, A. Ş., Aysal, P., ve Halitgil, M. B., Loss of Label During Processing Cotton Oil Grown with 14CAldicarb Bull. Environ. Contam. Toxicol. 58: 213–218, 1997.
• Köycü, N. D., Özer, N. ve Delen, N., Bağlarda kurşuni küf hastalığı etmeni (Botrytis cinerea Pers. Ex. Fr.)’nin kullanılan fungisitlere karşı duyarlılık düzeyinin belirlenmesi ve kimyasal mücadelesi üzerinde çalışmalar. Türkiye III. Bitki Koruma Kongresi Bildirileri, 15-18 Temmuz, Van. s.150, 2009.
• Uysal Pala, Ç., Bilişli, A., “Fate of Endosulfan and Deltamethrin Residues During Tomato Paste Production”, Journal of Central European Agriculture, 7 (2) 343-348, 2006.
• Tiryaki, O., Bilimsel Yayın Hazırlama Teknikleri, ÇOMÜ Ziraat Fakültesi Dergisi (COMU Journal of Agriculture Faculty), 2 (1): 143–155, 2014.