Kızılkaya (Sevinçli / Aksaray) ignimbiritinin jeolojisi ve yapıtaşı olarak kullanılabilirliğinin araştırılması

Yıl 2014, Cilt: 30 Sayı: 1, 1 - 8, 01.02.2014

Mustafa Yıldız Ahmet Yıldız Asuman Kahya Sevgi Gürcan

Öz

Bu çalışma, Sevinçli (Aksaray) Kasabası yakın çevresinde yer alan Kızılkaya ignimbiritinin jeolojisi, mineralojisi - petrografisi ve yapıtaşı olarak kullanılabilirliğinin belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Bu amaçla, kızılkaya ignimbiritinin jeolojisi tanıml anmış, polarizan mikroskop yardımıyla örneklerin mineralojik - petrografik özellikleri belirlenmiştir. Bunun yanısıra, Sevinçli yöresindeki Kızılkaya ignimbiritlerinin fiziko - mekanik özelliklerin belirlenmesi amacıyla fiziksel ve mekanik testler yapılmıştır. Alt Pliyosen yaşlı Kızılkaya ignimbiritleri asidik bileşimli piroklastik akma ürünü kaynaklaşmış tüf özelliğindedir. Petrografik çalışmalara göre; vitrik tüf olarak tanımlanan birim vitrofirik porfirik dokuludur. Kuvars ve plajiyoklas mineralleri fenokris talleri teşkil eder. İnce taneli biyotit, hornblend ve çok az piroksen mikrokristalleri volkan camı içerisinde dağılmış halde gözlenir. Hamurda cam kıymıkları çok yaygındır.Yapılan deneysel çalışmalar sonucunda; Sevinçli ignimbiritlerinin tek eksenli basın ç dayanımı 9,81 MPa, eğilme dayanımı 4,06 MPa, don sonrası basınç dayanımı 9,11 MPa, yoğunluk 2,58 g/cm 3 olarak bulunmuştur. Kızılkaya ignimbiritinin jeolojisi, mineralojik - petrografik incelemesi, fiziksel ve mekanik özellikleri dikkate alındığında yapı ma lzemesi olarak kullanımının iç mekanlar için uygun olduğu sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

İgnimbirit, fiziksel-mekanik özellikler

Geology of Kızılkaya (Sevinçli / Aksaray) ignimbrite and investigation of the usage as building stone

Öz

Aim of this study is to determine geologic, mineralogic - petrografhic features and investigation of the usage building stone of the Kızılkaya ignimbrite outcropping around the Sevinçli (Aksaray) Town. For this purpose the geology of Kızılkaya ignimbrite wer e defined and mineralogic - petrographic properties were determined the polarising microscope. In addition, in order to determine the physico - mechanical properties, physical and mechanical testes were carried out from Kızılkaya ignimbrite. Lower Pliocene Kız ılkaya ignimbrite is acidic composition, welded tuff characteristic pyroclastic flow unit. The Unit is defined as vitric tuff and vitrophyric porphyric texture based on petrographic study. Ouartz and plagioclase are phenocrysts. Fine grained biotite, ho rnblend and very little pyroxsene minerals appears to be dispersed in volcanic glass. Volcanic glass shards are very common in matrix. As a experimental works, uniaxial compressive strength 9.81 MPa, flexural strength 4.06 MPa, compressive strength after frost 9.11 MPa, density 2.58 g/cm 3 was found. Considering the geology, mineralogical - petrographical examination, and the physico - mechanical properties of Kızılkaya ignimbrite, as a building material was found to be suitable for interior works in flooring

Anahtar Kelimeler

Ignimbrite, physicalmechanical properties

Kaynakça

• Seymen, İ., Kaman (Kırşehir) dolayında Kırşehir Masifinin stratigrafisi ve metamorfizması: TJK Bülteni, 24/2, 101-108. 1981 a.
• Seymen, İ., Kaman (Kırşehir) dolayında Kırşehir Masifinin metamorfizması, Türkiye Jeol. Kur. 35. Bilimsel ve Teknik Kurultayı „İç Anadolu‟nun Jeolojisi Sempozyumu‟, 12-15. 1981 b.
• Göncüoğlu, M.C., Erler, A., Toprak, V., Olgun, E., Yalınız, K., Kuşçu, İ., Köksal, S., Dirik, K., Orta Anadolu Masifinin Orta Bölümünün Jeolojisi, Bölüm-3, Orta Kızılırmak Tersiyer Baseninin Jeolojik Evrimi: TPAO Rapor no:3313, 104s. Yayınlanmamış, 1993.
• Göncüoğlu, M.C., Toprak, V., Kuşçu, İ., Erler, A., Olgun, E., Orta Anadolu Masifinin Batı Bölümünün Jeolojisi, Bölüm-1, Güney Kesim: TPAO Rapor no:2909, 140s. Yayınlanmamış, 1991.
• Göncüoğlu, M.C., Toprak, V., Kuşçu, İ., Erler, A., Olgun, E., Rojay, B., Orta Anadolu Masifinin Batı Bölümünün Jeolojisi, Bölüm-2, Orta Kesim: TPAO Rapor no:3155, 76s. Yayınlanmamış, 1992.
• Erkan, Y., Orta Anadolu Masifinin Kuzeydoğusunda (Akdağmadeni-Yozgat) Etkili Metamorfizmanın İncelenmesi. TJK Bült., 23, 213- 218s, 1980b. Olan Bölgesel
• Erler, A., Akıman, O., Unan, C., Dalkılıç, F., Dalkılıç, B., Geven, A., Önen, P., Kaman (Kırşehir) ve Yozgat yörelerinde Kırşehir Masifi magmatik kayaçlarının Petrolojisi ve Jeokimyası, Tübitak Proje no: Tbag-677, 119s. Yayınlanmamış, 1989.
• Erler, A., Akıman, O., Unan, C., Dalkılıç, F., Dalkılıç, B., Geven, A., Önen, P., Kaman (Kırşehir) ve Yozgat yörelerinde Kırşehir Masifi magmatik kayaçlarının Petrolojisi ve Jeokimyası, Tubitak, Doğa, Tr. J. Of Eng and Env. Sc., 15, 76-100, 1991.
• Yıldız, M., Akdağmadeni (Yozgat) Doğusunda yer alan metamorfik birimlerin jeolojik petrolojik incelemesi, Ankara Üniv. Fen Bil. Enst.,Doktora Tezi, 192s. Yayınlanmamış,1998.
• Türeli, K., Geology, Petrography and Geochemistry of Ekecikdağ Plütonic Rocks (Aksaray region, Central Anatolia) Doktora Tezi, ODTÜ, 194s, 1991.
• Boztuğ, D., S-I-A Type Intrusive Associations: Geodynamic Significance of Synchronism Between Metamorphism and Magmatism Central Anatolia, Turkey. Society, Publications, 173, 407-424, 2000. London, Special
• Güleç, N., Rb-Sr Isotope Data From the Ağaçören Granitoid (East of Tuzgölü), Geochronological and Genetical Implications. Turkısh Journal of Earth Sciences, 3, 39-43
• Kadıoğlu, Y.K., Güleç, N., 1993, Granitoyidler içinde anklavların kökeni ve Türkiyeden örnekler, Türkiye Jeoloji Bülteni, Cilt 8, 113-118s,. 1994.
• Kadıoğlu, Y.K., Güleç, N. ,Ağaçören (Aksaray) İntrüzif Takımının Petrolojisi, 20. Yıl Sempozyumu Bildiri Özleri, 35s, 1995.
• B., Yıldız, M., Mamasun (Aksaray)
• gabroyidlerinin petrojenetik karakteristiği, KSU
• Müh. Bilimleri Dergisi, 15 (1), 28-42, 2012.
• Görür, N., Oktay, F.Y., Seymen, İ. ve Şengör, A.M.C., Paleotectonic Evaluation of the Tuz Gölü Basin Complex, Central Turkey, Sedimentary Record of a Neo-Tethyan Closure. On Dixon, J.E. and Robertson, A.H.F (Ed). The Geologycal Evoluation of the Eastern Mediterranean, Blackwell Sci. Pub., Oxford, s.467-482, England, 1984.
• Dellaloğlu, A.A., Ankara ili Tuzgölü arasındaki Neotetisin Kuzey Kolunun Evrimi (Haymana- Tuzgölü Basenlerinin Stratigrafisi ve Jeotektonik Evrimi). Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Doktora Tezi, 348s. Adana,1997.
• Atabey, E., Tarhan, N., Akarsu, B. veTaşkıran A., Şereflikoçhisar Panlı (Ankara)-Acıpınar (Niğde) yöresinin jeolojisi. MTA Raporu, Derleme No. 8155 (Yayınlanmamış), 1987.
• Oktay, F.Y., Savcılıbüyükoba (Kaman) çevresinde Orta Anadolu Masifi tortul örtüsünün jeolojisi ve sedimantolojisi: İTÜ Maden Fak., Doçentlik Tezi. 175s,1981.
• Yıldız, A., Tuzgölü Havzası Doğusu(Altınkaya- Asmayaylası yöresi) Asmaboğazı ve Karapınar yaylası formasyonlarının biyostratigrafisi, Haymana- Tuzgölü-Ulukışla Basenler Uygulamalı Çalışma (Workshop). T.P.J.D. özel sayı:5, s185-203, 2000.
• Uçar, L., Hanobası-Karapınar (KB Aksaray) alanının stratigrafik incelemesi, Geosound (Yerbilimleri), Sayı:52, Sayfa 185-212, 2008.
• Beekman, P.H., The Pliocene and Quaternary volcananism in the Hasandağ-Melendizdağ region: Bulletin MTA, 66, 90-105, 1966.
• Batum, İ., Petrografhische und Geochemisce Undersunchungenin den Vulkangeibeten Göllüdağ and Acıgöl (Zentraloratolie, Turkei) Doktora Tezi, Albert-Luawinas Üniv. Friburg, Almanya, 102s, 1975.
• Besang, C., Eckhardt, F.J., Harre, W.,Kreuzer, H. Ve Müller, P., Radiometrische Altersbestimmungen an Neogenen Eruptivgesteinen der Türkei: Geol. Jb., B- 25, 3-36, 1977.
• Ercan, T., Fujitani, T., Matsuda J.I., Tokel, S., Notsu, K., Ul, T., Can, B., Selvi, Y., Yıldırım, T., Fişekçi, A., Ölmez, M. Ve Akbaşlı, A., Hasandağı-Karacadağ (Orta Anadolu) dolaylarındaki Senozoyik yaşlı volkanizmanın kökeni ve evrimi: Jeomorfoloji Dergisi, 18, 39-54, 1990.
• Ercan, T., Tokel, S., Matsuda, J., Ul, T., Notsu, K. Ve Fujitani, T., Hasandağı-Karacadağ (Orta Anadolu) Kuvaterner volkanizmasına ilişkin yeni jeokimyasal, izotopik ve radyometrik veriler: TJK Bülteni, 7, 8-21, 1992.
• Ayhan, A. Ve Papak, İ., Aksaray-Taşpınar- Altunhisar-Çiftlik-Delihebil Jeolojisi, MTA Raporu, 1988. (Niğde) Civarının
• Schumacher, R., Keller, J. Ve Bayhan, H.,
• characteristicsof Depositional
• Cappadocia, Central Anatolia, Turkey, in: M.Y.
• Savaşçın and A.H. Eronat (eds), Proceedings of the
• International Earth Science Congresson Aegean
• Regions (IESCA 1990), 2, 435-449, 1990. in
• Toprak, V., Vent distributionand its relation to regional tectonics: Journal of Volcanologyand Geothermal Research, 85, 1-4, 55-67, 1998.
• Lee Pennec, J.L., Bourdier, J.L., Froger, J.L., Temel, A., Camus, G. Ve Gourgaud, A., Neogene ignimbrites of the Nevşehir plateau (central Turkey): Stratigraphy, distribution and dource contraints, Journal of Volcanology and Geothermal Research, 63, 59-87, 1994.
• Temel, A., Kapadokya eksplosif volkanizmasının petrolojik ve jeokimyasal özellikleri: Doktora Tezi, Hacettepe (yayımlanmamış), 1992. Ankara, 209s
• Innocenti, F., Mazzuoli, G., Pasquare, F., Radicati Di Brozolo, F. Ve Villari, L., The Neogene calcalkaline Geochronological data on Kayseri-Niğde area: Geol. Mag., 112 (4), 349-360, 1975. Central Anatolia:
• Göçmez, G., Aksaray sıcak ve mineralli su kaynaklarının hidrojeoloji incelemesi, Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya, 281s. (yayımlanmamış), 1994.
• Şimşek, Ş., Ihlara (Kapadokya) özel koruma bölgesinin jeolojisi ve bölgede yer alan termal kaynakların araştırması ve korumaya ilişkin öneriler. Aksaray Valiliği, İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü, 1997.
• Afşin, M. Ve Baş, H., Koçpınar (Aksaray) kaynaklarının değerlendirilmesi. Türkiye Jeoloji Bülteni, 39(1), 75-86, 1996. kimyası açısından
• Afşin, M. Ve Baş, H., Bazı önemli soğuk ve sıcak su kaynaklarının hidrokimyasalve izotopik İncelemesi ve kökensel yorumu (Aksaray-Niğde arası). TÜBİTAK-195y-009 (YDABÇAG-120) numaralı proje 64s (yayımlanmamış), 1997.
• Afşin, M., Traverten çökelten sıcak ve mineralli Tuzlusu (Aksaray) kaynaklarının su kimyası ve izotopik Cumhuriyetinin 75. Yılında Fırat Üniversitesinde Jeoloji Eğitiminin 20. Yılı Sempozyumu, Bildiri Özleri, 118 (12-16 Ekim 1998), Elazığ, 1998.
• Sarı, M., Çömlekçiler, F., Kızılkaya ignimbritlerinde görülen süreksizliklerin incelenmesi ve kaya kütlesinin tanımlanması. S.Ü. Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, C:22, S:1-2, 207-216, 2007.
• Yıldız, M., Yeken, T., Onak, A., Aksaray civarının jeolojisi ve Aksaray Belediyesi Bahçelikent Toplu Konut Alanı zemin özelliklerinin jeolojik ve jeoteknik değerlendirmesi, Aksaray Belediyesi, Aksaray, 41s, 2002.
• TS EN 1936. Doğal Taşlar - Deney Metotları - Gerçek Yoğunluk, Görünür Yoğunluk, Toplam ve Açık Gözeneklilik Tayini. Türk Standartları Enstitüsü, 2001.
• TS EN 13755, Doğal Taşlar - Deney Metotları - Atmosfer Basıncında Su Emme Tayin. Türk Standartları Enstitüsü, 2003.
• TS EN 1926. Doğal Taşlar - Deney Metotları - Basınç Dayanım Tayini. Türk Standartları Enstitüsü, 2000.
• TS EN 14579. Doğal Taşlar - Deney Metotları - Ses Hızı İlerlemesinin Tayini. Türk Standartları Enstitüsü, 2006.
• TS EN 13161. Doğal Taşlar - Deney Metodları-Sabit Moment Altında Eğilme Dayanımının Tayini. Türk Standartları Enstitüsü, 2003.
• TS EN 12371, Doğal Taşlar-Deney metotları-Dona Dayanım Tayini Türk Standartları Enstitüsü, 2003.
• T.S.E., “Mermer-Kalsiyum Karbonat Esaslı-Yapı ve Kaplama Taşı Olarak Kullanılan Tadil 1”, TS 10449/T1, Ankara, 2004.
• T.S.E., „Granit-Yapı ve Kaplama Taşı olarak kullanılan Tadil 1‟, TS 6234, Ankara, 2004.
• T.S.E., „Doğal Yapı Taşları‟, TS 2513 ICS 91.100.15, Ankara, 1977.
• T.S.E., “Kaplama Olarak Kullanılan Doğal Taşlar”, TS 1910 UDK 691.215, Ankara, 1977.
• Onargan, T., Köse, H. ve Deliormanlı, A.H., “Mermer”, TMMOB Maden Mühendisleri Odası Yayını, 28-284, Ankara, 2006.
• Tarhan, F., , Mühendislik Jeolojisi Prensipleri, KTÜ Basımevi, Trabzon, 1989.
• Deere, D.U. and Miller, Rp., “Engineering Classification and Index Prosperities for Intact Rock”, Technical Report No: AFNL-TR-65-116 Air Force Weapons Laboratory, New Mexico, USA, 1966.
• Brown, E. T., “Suggested Methods of Rock Testing Characterization International Society for Rock Mechanics, Portugal, s. 53, 1981. and Monitoring”,