DÖNÜŞÜM SÜRECİNİN TARİHİ KENT MERKEZLERİ ÜZERİNE ETKİLERİ: Isparta Örneğinde Bir İnceleme

Yıl 2011, Cilt: 27 Sayı: 2, 185 - 199, 01.04.2011

Sıdıka Çetin

Öz

Kentsel yapıdaki fiziksel değişim ve bunun şehir biçimlenişine yansıması çok geniş zaman dilimlerinde gerçekleşmektedir. Kentin mekansal ve işlevsel yapı değişimine ilişkin çalışmalar açısından tarihi kent merkezleri, eşsiz veriler içerir. Bu alanlar, yüzyıllara dayanan deneyimlerin bir sonucu olarak ortaya çıktıkları için, kentin birikim düzeyi en fazla olan kesimleridir. Bu araştırma iki soruya cevap aramaktadır: (1) Isparta’da yaşanan dönüşüm süreci gerçekten de ülkenin geneli ile uyumlu bir çizgide mi devam etmiştir? Ve (2) Isparta ölçeğinde bir kentin tarihi ticaret merkezinden elde edilen bilgiler, bir veri tabanı oluşturmaya elverişli midir? Araştırma Isparta üzerine yazılmış tarihi kaynaklara, gözlemlere ve bir ölçüde varsayımsal saptamalara dayandırılmaktadır. 17. yüzyıldan günümüze uzanan geniş zaman diliminde gerçekleşen fiziksel yapıdaki değişme süreci; ekonomik, sosyal ve idari sistemdeki dönüşümlere bağlı olarak, üç ayrı dönem halinde incelenmektedir. Her dönem alan sınırlarının tespiti için, alanın ana bileşenleri olan binaların konumları, işlevleri, birbirleri ve yakın çevreyle olan ilişkilerinin analiz edilmesi gerekmiştir. Bunlar, alan içinde var olan akslarda hangi tür yapı ve işlevlerin yoğunlaştığını anlamaya dönük değerlendirmeler açısından önemlidir. Ancak burada bahsi geçen binaların yapıldıkları döneme ilişkin mimari ifade tercihleri incelenmemiştir. Bu araştırma ile Isparta tarihi kent merkezinde, belirlenen tarihsel süreçte, ortaya çıkan mekansal dönüşümler ve bunların kent biçimlenişine yansıması anlaşılabilecektir. Bu sayede çalışmanın bir sonraki aşamasını oluşturacak olan ve kentin coğrafi alanını tanımlayan diğer şehirler üzerine yapılacak benzer araştırmalar arasında karşılaştırmalı çözümlemeler yapma olanağı sağlayacak veriler elde edilebilecektir.

Anahtar Kelimeler

Isparta, tarihi ticari kent merkezi, fiziksel ve yapısal dönüşüm, değişim

The effects of transformation on historical urban centers: An analysis of the Isparta case

Öz

The physical transformations in the urban structure and its subsequent reflections on the configuration of the city are processes that take place across a considerable amount of time period. The historical urban centers provide invaluable data for studies regarding the spatial and functional structure changes in the city. Since these spaces have been constituted by centuries of experience, they are the parts of the city where urban accumulation is the greatest. This research seeks to answer two questions: (1) Has the process of transformation in Isparta carried on in tandem with the rest of the country? And (2) Are the data attained from a city’s historical commerce center, one that is on the scale of Isparta, productive to set up a dataset? The research is predicated on historical sources on Isparta, observations, and putative findings. The physical transformation period that takes place in a lengthy time period dating back to the 17th century is analyzed in three distinct phases, related to the transformations of economic, social and administrative systems. In order to determine the contours of each field, the analysis of buildings as the main constitutive element of the fields was necessary, which involved the analysis of their location, the interaction among such buildings as well as their close neighborhood. The latter are significant in assessments that try to capture the types of structures and functions which have become concentrated within the axes of the fields. Nevertheless, the preferences of architectural expression pertaining to the time period have not been investigated. With this study, the spatial transformations and their reflections on the urban configuration in the historical urban center of Isparta, within the specified historical period, will be comprehended. Consequently, data that will enable a comparative analysis among similar studies on other cities that are fundamental in defining the geographical terrain of Isparta will be attained, which is considered as the next step for this research.

Anahtar Kelimeler

Isparta, historical commercial urban center, physical and structural transformati on, change

Kaynakça

• Akdemir, S., XVIII. YüzyÕOÕn ølk YarÕVÕnda Isparta, Isparta Valili÷i øl Kültür ve Turizm Müdürlü÷ü YayÕnlarÕ:2, Isparta, 2008, s.109.
• Aktüre S., 19.YüzyÕl Sonunda Anadolu Kenti Mekansal YapÕ Çözümlemesi, O.D.T.Ü. MimarlÕk Fakültesi BaskÕ Atölyesi, Ankara, 1978.
• Bilgin, ø., Modernleúmenin Ve toplumsal Hareketlili÷in Yörüngesinde Cumhuriyet’in ømarÕ, 75 YÕlda De÷Lúen Kent ve MimarlÕk, Tarih VakfÕ Bilanço’ 98 Dizisi, Tarih VakfÕ YayÕnlarÕ, østanbul, 1998, ss.236-255.
• Böcüzade, ù.S., Kuruluúundan Bu Güne Kadar Isparta Tarihi, Cilt:1-2, Çev.: S. Seren, Serenler YayÕnlarÕ, østanbul, 1983.
• ÇadÕrcÕ, M., Tanzimat Döneminde Anadolu Kentlerinin Sosyal ve Ekonomik YapÕlarÕ, Ankara, 1991.
• Çetin, S.& Haútemo÷lu, H.ù., Cumhuriyetin Isparta’daki Simgesi: østasyon Caddesi, MimarlÕk Dergisi, No.338, s.60-65, 2007.
• Türkiye Cumhuriyeti, D.ø.E. 1995, s.44.
• Demirgil, S., Mazideki Isparta-1, Isparta Belediyesi Kültür YayÕnlarÕ, Isparta, 2007.
• Dosto÷lu, N.T.& Oral, E.Ö.Bir OsmanlÕ Baúkenti Olarak Bursa’nÕn Tanzimat’tan Cumhuriyete Fiziksel De÷Lúim Süreci, OsmanlÕ MimarlÕ÷ÕQÕn 7 YüzyÕOÕ ‘Uluslarüstü Bir Miras’, YEM YayÕnlarÕ, s.221-229, 1999.
• Güllü, Ö., Isparta øktisadiyatÕQÕn Tarihsel Durumuna Bir BakÕú: II / Dikicili÷in, KunduracÕOÕ÷Õn ve KavaflÕ÷Õn Bir AsÕrlÕk Tarihçesi, Ün Dergisi, Cilt:3, SayÕ:36, ùubatMart 1937.
• Isparta øl YÕllÕ÷Õ, Isparta Valili÷i, Isparta, 2003.
• Isparta 1880-1980, Isparta Valili÷i, Isparta, 2001.
• KayalÕ, B., Isparta Kent Merkezinde Bulunan Sivil MimarlÕk Örneklerinin Günümüzdeki DurumlarÕ, Koruma SorunlarÕ ve De÷erlendirme Önerileri, Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta, 2005.
• Karal, E.Z.,OsmanlÕ Tarihi, Ankara, T.T.K. YayÕnlarÕ,
• Seri, Cilt:8, No:16, 1962.
• KatÕrcÕR÷lu, N., Bütün Isparta, Bereket MatbaasÕ, Ankara, 1958.
• ÕrzÕR÷lu, I., Isparta Kenti ømar Planlama ÇalÕúmalarÕnda Sorun Oluúturabilecek KonularÕn AraúWÕUÕlmasÕ, SDÜBAP, Proje No:769, 2006.
• Konya Vilayet Salnamesi, 1883 senesi, s.220.
• Köksal B.A.&ølkin A.R. Türkiye’de øktisadi PolitikanÕn Geliúimi 1923-1973, YapÕ ve Kredi BankasÕ A.ù., Binbirdirek MatbaacÕOÕk BasÕmevi, 1973, s.16.
• Küçükerman Ö., BatÕ Anadolu’daki Türk HalÕFÕOÕk Gelene÷i øçinde øzmir LimanÕ Ve Isparta HalÕ FabrikasÕ, Sümerbank/SümerhalÕ, østanbul, 1990.
• Osmay S., 1923’ten Bu Güne Kent Merkezlerinin Dönüúümü, 75 YÕlda De÷Lúen Kent ve MimarlÕk, Tarih VakfÕ Bilanço’ 98 Dizisi, Tarih VakfÕ YayÕnlarÕ, østanbul, 1998, ss.116-139.
• Sami, ù., Kamusu’l a’lam, TÕpkÕ BasÕm, Cilt.II, Ankara, 1996, s.857-858.
• Süldür, E. Isparta Tarihi, Cilt: I, Üstün Sanat MatbaasÕ, øzmir, 1951.
• Prof. Oelsner, Isparta’ya 1942 A÷ustosundaki Seyahatin Raporu, Ün Dergisi, Cilt: 11, SayÕ:127-128, 1942.
• Tekeli ø., Tanzimat’tan Cumhuriyete Kentsel Dönüúüm, Tanzimat’tan Cumhuriyete Türkiye Ansiklopedisi, 4. Cilt, øletiúim YayÕnlarÕ, østanbul, 1987.
• Türk, A., Kentsel Koruma YaklaúÕmlarÕnda Kentsel Kimli÷in KorunmasÕ: Isparta Örne÷i, Yüksek Lisans Tezi, østanbul Teknik Üniversitesi, Ocak 1995.