İÇ BORÇLANMANIN EKONOMİK VE SOSYAL ETKİLERİ: 1980 SONRASI TÜRKİYE DENEYİMİ

Yıl 2009, Sayı: 34, 285 - 313, 18.05.2015

Yüksel Bayraktar

Öz

Kamu borçlanmasının bir iktisat politikası aracı olarak kullanılmaya başlanması ya da mali disiplinin sağlanamaması sonucu borçlanma yoluna gidilmesi, kamu borcunun artmasına neden olmuştur. Kamu borcunun artması ise, iktisadi değişkenleri olumsuz etkilemiştir. Bu süreci Türkiye için gözlemlemek mümkündür. Türkiye ekonomisinde özellikle 1980’li yıllardan sonra artan mali açıkların iç borçlanma ile finanse edilmesi, iç borç stokunun artmasına yol açmıştır. Artan iç borç stoku ise, ekonomik ve sosyal problemleri beraberinde getirmiştir. Bu çerçevede bu çalışmanın amacı 1980 sonrası dönemde Türkiye’de iç borcun ekonomik ve sosyal yükünü ele almaktır. Bunun için borçlanma politikasının Merkez Bankası kaynakları, fiyatlar genel düzeyi, faiz oranları, özel kesim yatırımları, para ve sermaye piyasaları ve sosyal konular üzerinde meydana getirdiği etkiler incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

İç Borçlanma, Borçlanma Politikası, Borç Yükü, İktisat Politikası

Kaynakça

• ACARTÜRK, Ertu rul; (1999), “Türkiye’de ç Borç Kısır Döngüsü Kırılabilir mi?”, Yönetim ve Ekonomi Dergisi, Sayı: 5, ss. 1-11.
• AKTAN, Co kun Can, “Borçlanma Yetkisinin Sınırlandırılması ve Ekonomik Anayasa canaktan-arastirmalari/anayasal-iktisat/aktan-borclanma-yetkisi.pdf.
• http://www.canaktan.org/canaktan_personal/
• ALESINA Alberto ve Guido TABELL N ; (1996), “Tarihsel Bakı Açısından Normatif ve Pozitif Enflasyon ve Kamu Borcu Teorileri”, (Çev. Jale Yalınpala), ktisat Ara tırmaları Dergisi, Cilt: I, Sayı: 2, ss. 15-24.
• ALK N, Emre; (1999), “Türkiye’de Milli Savunma ve Kamu Harcamalarının Bütçe Açı ı, ç Borçlanma ve Enflasyona Etkisi”, Yeni Türkiye, Türk Ekonomisi Özel Sayısı I, Sayı: 27, Yıl: 5, Mayıs-Haziran, ss. 340-343.
• ALPAN, Fulya, (2000), “Türkiye’de ç Borçlanma ve Para Arzının Finans Pi- yasasındaki Kısa ve Uzun Dönemli Beklentiler Üstündeki Etkisinin Band Spektrum Yöntemi le Çözümlenmesi”, Banka-Mali ve Eko- nomik Yorumlar, Sayı: 12, Yıl: 37, ss. 63-77.
• ALTAY, N. O uzhan; (2000), “Türkiye’de ktisadi Dönü ümlerin Sosyo- Ekonomik Sonuçları Üzerine Bir Deneme”, Dokuz Eylül Üniversite- si ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 15, Sayı: 2, ss. 49-68.
• ALTIOK, Pınar; (1993), “24 Ocak 1980 Ekonomik Kararları’ndan Sonra Uygu- lanan Vergi Politikasının, Özel Sektörün Yatırım, Tasarruf ve Harca- maları Üzerindeki Etkileri”, ktisat Dergisi, ubat-Mart, Sayı: 335- 336, ss. 17-21.
• ARTAN, Seyfettin ve Metin BERBER; (2004), “Kamu Kesimi Büyüklü ü ve Ekonomik Büyüme li kisi: Çoklu Ko-Entegrasyon Analizi”, Cum- huriyet Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 2, ss. 13-29.
• AYDIN, M. Faruk; (2002), “Türkiye’de Kamu Kesimi ç Borçlanmasının Ban- kacılık Sektörü Bilançolarına ve Risklerine Olan Etkileri”, Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası Ara tırma Genel Müdürlü ü Ça- lı ma Tebli i, No: 13, ss. 1-17.
• AYDO AN, Esenay; (2004), “1980’den Günümüze Türkiye’de Enflasyon Se- rüveni”, Yönetim ve Ekonomi, Cilt: 11, Sayı: 1, ss. 91-110.
• BA D GEN, Muhlis ve Erdal ABDULHAK MO ULLARI; (2005), “Borç Servisi ile Kamu Gelir ve Harcamaları Arasındaki li kinin Ampirik Bir Analizi: Türkiye Örne i”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: 60, Sayı: 2, ss. 29-48.
• BARI IK, Salih ve Ferdi KES KO LU; (2006), “Türkiye'de Bütçe Açıklarının Temel Makro Ekonomik De i kenler Üzerine Etkisi (1987-2003 VAR, Etki-Tepki Analizi, Varyans Ayrı tırması)”, Ankara Üniversi- tesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Cilt: 61, Sayı: 4, ss. 59-82.
• BAYDUR, C. Mehmet Selahattin BEKMEZ ve Esat BAKIMLI; (2004), “ ç Borçlanma Faizlerindeki Risk Primi le Enflasyon Belirsizli i Arasın- daki li ki”, Mu la Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakülte- si, Working Paper, No: 2004/03, ss. 1-27.
• BULUT, Cihan; (2002), Kamu Açıkları- Enflasyon, Faiz Oranı ve Döviz Kuru li kileri, stanbul: DER Yayınları, Yayın No: 340.
• BÜLBÜL, Duran; (2003). “Devlet Borçlanmasının Sosyal ve Ekonomik Etkile- ri”, Ekonomik Yakla ım, Cilt: 14, Sayı: 44-46, ss. 121-139.
• C HANG R, Mehmet; (2005), “Finansal Krizlerin Banka Birle melerine Etkile- ri: Kasım 2000 ve ubat 2001 Krizleri Çevresinde Kronolojik Bir Yakla ım”, Atatürk Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakül- tesi Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 1, ss. 99-111.
• C LLOV, Haluk; (1989) “ ktisadi ve Mali Kronik”, ktisat ve Maliye, Cilt: XXXVI, Sayı: 5, ss. 179-184.
• C VAN, Mehmet ve Murad KAYACAN; (2002), “Türkiye Ekonomisinin Fi- nansman Dengesinin Sermaye Piyasası Açısından ncelenmesi (1990- 2002)”, ktisat letme ve Finans, Yıl: 17, ss. 87-103.
• ÇAKMAK, Umut; (2007), “Kriz Modelleri Çevresinde Türkiye 2001 Finansal Krizinin De erlendirilmesi”, Gazi Üniversitesi ktisadi ve dari Bi- limler Fakültesi Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 1, ss. 81-101.
• ÇAKMAN, Kemal; (1996), “Türkiye’nin Kamu Maliyesi Sorunu”, Ekonomik Yakla ım, Cilt: 7, Sayı: 20, ss. 5-36.
• ÇA KURLU, Eren; (2003), “1980 Sonrası Dönemde Merkez Bankasından Kaynak Kullanımının Makro Ekonomik Etkilerinin Analizi”, Gazi Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 3, ss. 189-208.
• ÇA KURLU, Eren; (2003), “1980 Sonrası Dönemde Merkez Bankasından Kaynak Kullanımının Makro Ekonomik Etkilerinin Analizi”, Gazi Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 3, ss. 189-208.
• ÇET N, Ahmet; (2005), “Kamu Borçlarının Makroekonomik Etkileri: Ampirik Bir Analiz”, Atatürk Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakül- tesi Dergisi, Cilt: 19, Sayı: 1, ss. 67-79.
• DEM R, Meral Vurucu; (2004), 4749 Sayılı Kamu Finansman ve Borç Yöne- timinin Düzenlenmesi Hakkında Kanunun Getirdi i Yenilikler, Önceki Mevzuat le Kar ıla tırılması, Devlet Bütçe Uzmanlı ı Ra- poru, Ankara: Maliye Bakanlı ı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdür- lü ü.
• DEM R, Murat ve Er an SEVER; (2005), “Kamu Harcamalarının Gayri Safi Yurt çi Hasıla ve Faiz Oranları Üzerindeki Etkileri”, Selçuk Üniver- sitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksek Okulu Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 1-2, ss. 145-170.
• DEM R, Osman; (2003), “Türkiye Ekonomisinin Temel Bir Sorunu: Yüksek Kamu Açıklarının Uzun Süre Devam Etmesi”, Atatürk Üniversitesi
• ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 17, Sayı: 1-2, ss. 75-89.
• DÖNEK, Ekrem; (1999), “Türkiye’de Bankacılık Sektörü ve ç Borçlanma Politikası”, ktisat letme ve Finans, Yıl: 14, Say: 165, Aralık, ss. 38-57.
• DÖNEK, Ekrem; (2000), “Türkiye’de ç Borçlanma Araçlarının Yapısal Anali- zi”, ktisat letme ve Finans, ss. 53-68.
• DURAN, Mahmut; (1994), “Kamu Finansman Açıklarının Optimal Finansma- nı”, Kamu Kesimi Finansman Açıkları”, X. Türkiye Maliye Sem- pozyumu, Kemer/Antalya, ss. 435-453.
• EJDER, Haydar Lütfü; (2002), “Kamu Açıkları le Enflasyon Arasındaki li ki- nin Analizi ve De erlendirilmesi”, Gazi Üniversitesi ktisadi ve da- ri Bilimler Fakültesi Dergisi, Sayı: 3, ss. 189-208.
• EMSEN, Ö. Selçuk, Hayati AKSU ve Selim BA AR; (2001), “Türkiye’de Büt- çe Açıkları ve Enflasyon li kileri”, Atatürk Üniversitesi ktisadi ve
• dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 16, Sayı: 3-4, ss. 17-26.
• ERDEM, Metin; (1996), Devlet Borçları, Bursa: Ekin Kitabevi.
• ERDO AN, Demet; “Bankalar Ekonomizi Tehdit Ediyor”, http://finance. groups. yahoo.com/group/ Bankaciyiz-Biz/message/2059
• EROL, Ahmet; (2004), “Borçlanmanın Ekonomik Etkileri”, Finans-Politik & Ekonomik Yorumlar, ubat, ss. 65-86.
• EVG N, Tülay; (1994), “90’lı Yıllarda Bütçe ve Bütçe Açı ının Finansmanı”, Ekonomik Yakla ım, Cilt: 5 Sayı: 13, ss. 19-46.
• EVG N, Tülay; (1996), “Dı Borçlanma ve Dı Borçlarımızda Yapılan Düzen- lemeler”, Ekonomik Yakla ım, Cilt: 7, Kı , ss. 15-33.
• GÖK, Abdülkerim; (2003), “Türkiye’de ç Borçlanmanın Ekonomik Etkileri”, Marmara Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi 120. Kurulu Yılı Özel Sayısı, Cilt:XVIII, Sayı:1, ss. 119-138.
• GREENSPAN, Alan; (1995), “Bir Defa Daha Bütçe Açıkları Üzerine”, (Çev. Gonca Kılınç), Bankacılar Dergisi, Sayı: 15, ss. 62-64.
• GÜNAYDIN, hsan; (2004), “Bütçe Açıkları Enflasyonist midir? Türkiye Üze- rine Bir nceleme”, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Ensti- tüsü Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 1, ss. 158-181.
• GÜNAYDIN, hsan; (2001), “Türkiye’de Kamu Kesimi Açıkları ve Enflas- yon”, ktisat letme ve Finans, Yıl: 16, ss. 62-77.
• KALAYCI, eref, Levent AYTEM Z ve Ye im HALHAL; (2004), “ ç Borç, Faiz, Enflasyon ve Üretim Etkile imleri: Türkiye Örne i”, ktisat - letme ve Finans, Yıl: 19, ss. 80-87.
• KALÇA, Adem; (1996), “Kayıtdı ı Ekonominin Özel Sektörü Dı lama Etkisi”,
• ktisat Ara tırmaları Dergisi, Cilt: I, Sayı: 2, ss. 85-108.
• KARAGÖL, Erdal; (2005), “Türkiye’nin Dı Borçları Özel Yatırımları Uzun Dönemde Olumsuz Yönde Etkiliyor mu?”, ktisat letme ve Finans, Yıl: 20, Sayı: 228, ss. 125-131.
• KESB Ç, C. Yenal ve Esat BAKIMLI; (2004), “Hazine Borçlanmalarının Özel Kesime Aktarılabilecek Fonlar Üzerindeki Etkisi: Türkiye çin Bir Analiz”, Finans-Politik & Ekonomik Yorumlar, Sayı: 486, Yıl: 41, ss. 34-54.
• KESB Ç, Cüneyt Yenal; (1998), “1980 Sonrası Dönemde Kamu Kesiminin Özel Kesimi Dı lama Etkisi: Bir Model Analizi”, Dokuz Eylül Üni- versitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 13, Sayı: 11, ss. 147-161.
• ÖNDER, zzettin ve Hülya K RMANO LU; (1994), “Kamu Açıklarının Ta- nımlanması, Ölçümü ve Etkileri”, Kamu Kesimi Finansman Açıkla- rı, X. Türkiye Maliye Sempozyumu, Kemer/Antalya, ss. 33-59
• ÖNER, Engin; (1993), “Geli mekte Olan Ülkelerde Temel Sorunlar, ktisadi Etkileri ve Türkiye De erlendirmesi”, Atatürk Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 1-2, ss. 139-152.
• ÖZSOYLU, Ahmet Fazıl; Ekim 1991, “ ç Borçların Ki isel Gelir Da ılımı Üzerine Etkileri”, ktisat Dergisi, Sayı: 319, ss. 19-21.
• SARAÇO LU, Bedriye; (1998), “Mali Açıkların Türkiye Ekonomisi Üzerin- deki Rolü ve Enflasyonla Mücadelede Etkili Politikaların Seçimi”, ODTÜ Geli me Dergisi, Cilt: 25, Sayı: 2, ss. 329-359.
• SARAÇO LU, Bedriye; (1999), “Türkiye’de Kamu Açıkları ve Enflasyon”,
• ktisat letme ve Finans, Ocak, ss. 49-61.
• SEVER, Er an ve Zekeriya MIZRAK; (2007), “Döviz Kuru, Enflasyon ve Faiz Oranı Arasındaki li kiler: Türkiye Uygulaması”, Selçuk Üniversitesi
• BF Sosyal ve Ekonomik Ara tırmalar Dergisi, Sayı: 13, Yıl: 7, ss. 265-283.
• SÖNMEZ, Sinan; (1994), “Bütçe Açı ının Finansmanı ve Enflasyon”, ODTÜ Geli me Dergisi, 21 (4), ss. 579-603.
• SÖNMEZ, Sinan; (1998), “Türkiye’de Kamu (Açı ının) Finansmanı Ve Enf- lasyon Vergisi”, ODTÜ Geli me Dergisi, Cilt: 25, Sayı: 2, ss. 361- 377.
• ENER, Abdülatif;, (1999), “Kamu Açıkları, Borçlanma ve Bütçe”, Yeni Tür
• kiye –Türkiye Ekonomisi Özel Sayısı I, Sayı: 27, Yıl: 5, Mayıs
• Haziran, ss. 297-304.
• M EK, Muammer; (2003), “Kamu Harcamalarının Özel Yatırımlara Etkileri,
• 2001”, Cumhuriyet Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler
• Fakültesi Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 2, ss. 1-17.
• TABAN, Sami ve Akif KARA; (2006), “Türkiye’de Kamu Kesimi ç Borçlan- masının Özel Yatırım Harcamaları Üzerindeki Etkisi”, Eski ehir Osmangazi Üniversitesi BF Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 2, ss. 11-26.
• TOPRAK, Metin; (1993), “1980 Sonrası Ekonomide Yapısal De i im ve Fi- nansal Derinle me”, ktisat letme ve Finans, Sayı: 83, ss. 18-32.
• TUNA, Yusuf; (1999), “Türkiye’de Kamu Kesimi Açıkları”, Yeni Türkiye, Türkiye Ekonomisi Özel Sayısı I, Sayı: 27, Yıl: 5, Mayıs-Haziran, ss. 315-322.
• ULUENG N, Burç; (1995), “Bütçe Açı ı, Parasal Büyüme, Enflasyon, Döviz Kuru ve Üretim Arasındaki Nedensellik li kileri: Türkiye Üzerine Bir Uygulama”, ODTÜ Geli me Dergisi, Cilt: 22, Sayı: 1, ss. 101- 116.
• ULUSOY, Ahmet; (2004), Devlet Borçlanması, 2. Baskı, Trabzon: Celepler Matbaacılık.
• UYGUR, Ercan; (2001), “1980’lerde Para-Mali Açık- Enflasyon Tartı ması ve Türkiye”, ktisat letme ve Finans, Yıl: 16, Sayı: 189, Aralık, ss. 9- 23.
• ÜNSAL, Hilmi; (2003), “Türkiye’de Finansal Serbestle me Sürecinde ç Borç- lanma ve Sermaye Piyasası Üzerindeki Etkileri”, Gazi Üniversitesi k- tisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt: 5, Sayı: 3, ss. 191-205.
• YAVUZ, Nilgün Çil; (2001), “Türkiye’de Kamu Yatırım Harcamalarının Özel Sektör Yatırım Harcamalarını Dı lama Etkisi Üzerine Ekonometrik Bir Analiz (1900-I / 2000-IV)”, Kamu- Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 2, ss. 49-66.
• YILDIRIM, Erhan; (1999), “Türkiye’de ktisadi Dalgalanmalar ve ktisat Politika- ları”, Türk- Yıllı ı 1999-2, Türk- Ara tırma Merkezi, ss. 314-362.