Sisyphos’un Kadınları: Türk Sinemasında Beslemeler

Yıl 2022, , 449 - 476, 31.01.2022

Şeyma Balcı

https://doi.org/10.17680/erciyesiletisim.997806

Cited By: 1

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’ndan itibaren varlık gösteren daha çok evlatlık, beslemelik olarak adlandırılan ve çoğunluğu kadınlardan oluşan sömürüye açık uygulama, köleliğin biçim değiştirmiş hâlidir. Ne Osmanlı İmparatorluğu ne de Cumhuriyet Türkiye’si bu sömürü düzenini denetler. Beslemeler, hem roman hem de filmlerde kendini gösterir. Sinema söz konusu olduğunda patetik hikâyelerin merkezinde genellikle köyden kente getirilen, alt sınıf yoksul aileleri tarafından para ile küçük yaşta satılan beslemeler, her zaman “öteki”dir. Bir adım ilerisi beslemeler medar-ı suçtur. Köylü ve pis olarak görülen beslemelerin eve geldikleri an “bitli” oldukları gerekçesiyle saçları kesilir, üstlerindeki kıyafetler yakılır. İsimleri de değiştirilen beslemelerin ev işleri hiç bitmez. Ev işinin “görünmez emeği” gibi sabahtan akşama kadar çalışan beslemeler, bu işten herhangi bir ücret almaz. Cinsellikleri ev emeği gibi her zaman sömürüye açık olan beslemelerin kötü son yaşaması kaçınılmazdır. Bu son genellikle de tecavüz olur. Türk sinemasında beslemeler Aşkın Saati Gelince (Nejat Saydam, 1961), Kanlı Nigâr (Ülkü Erakalın, 1968), Kınalı Yapıncak (Orhan Aksoy, 1969), Kopuk (Vedat Türkali, 1972), Açlık (Bilge Olgaç, 1974), Cihan Yandı Kanlı Nigâr (Memduh Ün, 1981), Fazilet (İrfan Tözüm, 1990), Asılacak Kadın (Başar Sabuncu, 1990), Kız Kardeşler (Emin Alper, 2019) filmlerinde varlık kazanır. Türk sinemasında beslemelerin nasıl temsil edildiğini irdelemeyi amaçlayan bu çalışmada saptanan özellikler doğrultusunda içerik analizi yöntemi kullanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Besleme Filmleri, Besleme, Temsil, İçerik Analizi, Patetik

Sisyphos’s Women: Beslemes in Turkish Cinema

Öz

Introduced during the era of the Ottoman Empire, the convention mostly named as having an adopted child or a besleme at home was a system open to exploitation and actually a transformed form of slavery. Neither Ottoman Empire nor Republican Turkey employed a control over this system of exploitation. Beslemes show up both in literary novels and films. In cinema a besleme is mostly sold by her lower-class family at a young age and taken from the village to the city, where she is always “the other”. Also, beslemes are the source of crime. It is inevitable for a besleme to come to a catastrophic end, as her sexuality is always open to exploitation. Beslemes appear in a number of films in Turkish cinema, namely as Aşkın Saati Gelince (Nejat Saydam, 1961), Kanlı Nigâr (Ülkü Erakalın, 1968), Kınalı Yapıncak (Orhan Aksoy, 1969), Kopuk (Vedat Türkali, 1972), Açlık (Bilge Olgaç, 1974), Cihan Yandı Kanlı Nigâr (MemduhÜn, 1981), Fazilet (İrfan Tözüm, 1990), Asılacak Kadın (Başar Sabuncu, 1990), and Kız Kardeşler (Emin Alper, 2019). This study aims to examine the way the beslemes are represented in Turkish Cinema and the method employed herein is the content analysis method in accordance with the characteristics found.

Anahtar Kelimeler

Besleme Films, Besleme, Representation, Content Analysis, Pathetic

Kaynakça

• Acar-Savran, G., & Demiryontan, N. T. (2008). Kadının görünmeyen emeği. İstanbul: Yordam Kitap.
• Akgündüz, A. (1997). İslam hukukunda kölelik-cariyelik müessesesi ve Osmanlı’da harem. İstanbul: OSAV Yayınları.
• Akın, R. (2003). Milli mücadele döneminde yetimlere bütçeden ayrılan pay. E. G. Naskali, & A. Koç içinde, Savaş çocukları öksüzler ve yetimler (s. 119-121). İstanbul: Umut Kağıtçılık.
• Aksu, B. (2014). Kadınların sınıfı ücretli ev emeği ve kadın öznelliğinin inşası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Araz, Y. (2013). 16. yüzyıldan 19. yüzyıl başlarına Osmanlı toplumunda çocuk olmak . İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Atnur, İ. E. (2005). Türkiye’de Ermeni kadınları ve çocukları meselesi (1915-1923). Ankara: Babil Yayıncılık.
• Aytekin, H. (2006). 1914-1924 yılları arasında korunmaya muhtaç çocuklar ve eğitimleri (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Balcı, Ş. (2019). 2000’ler Türk sinemasında aidiyetsiz kent İstanbul. Erciyes İletişim Dergisi, 6 (1), 713-742.
• Besleme. (2021, Mart 15). Türk Dil Kurumu: https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı
• Besleme. (2021, Nisan 20). Türk Dil Kurumu: https://sozluk.gov.tr/ adresinden alındı
• Bora, A. (2014). Kadınların sınıfı ücretli ev emeği ve kadın öznelliğinin inşası. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Buğra, A. (2013). Kapitalizm, yoksulluk ve Türkiye’de sosyal politika. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Camus, A. (1988). Sisyphos söyleni, Çev: Tahsin Yücel. İstanbul: Adam Yayınları.
• Cantek, F. (2001). Fakir/haneler: yoksulluğun ‘ev hali’. Toplum ve Bilim 89, 102-131.
• Chatman, S. (2008). Öykü ve söylem filmde ve kurmacada anlatı yapısı, Çev. Özgür Yaren. Ankara: De Ki Basım Yayım.
• Çavuşoğlu, T. (2005). Sosyal hizmetlerin yakın tarihinden sayfalar 1917-1983. Ankara: SABEV Yayınları. .
• Davidoff, L. (2021). Feminist tarihyazımında sınıf ve cinsiyet, Çev. Zerrin Ateşer & Selda Somuncuoğlu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Emiroğlu, S. (2012). Türkçe sözlükteki akrabalık adlarının tasnifi. Turkish Studies,7(4) , 1691-1710. .
• Erdem, Y. H. (2004). Osmanlı’da köleliğin sonu (1800-1909), Çev. Bahar Tırnakcı. İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Erder, S. (2011). İstanbul’a bir kent kondu. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Esen, N. (1991). Türk romanında aile kurumu (1870-1970). Ankara: Başbakanlık Aile Araştırmaları Kurumu.
• Geray, H. (2006). Toplumsal araştırmalarda nicel ve nitel yöntemlere giriş. Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Gökçe, B. (1971). Memleketimizde cumhuriyet devrinde kimsesiz çocuklar sorunu ile ilgili tutumun sosyolojik mukayeseli tahlil ve izahı. Ankara: Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Gönüllü ya da mecbur: besleme gitmek . (2019, Eylül 14). birgun: https://www.birgun.net/haber/gonullu-ya-da-mecbur-besleme-gitmek-268516 adresinden alındı
• Graves, R. (2010). Yunan mitleri tanrılar, kahramanlar, söylenceler. (U. Akpur, Çev.) İstanbul: Say Yayınları.
• Gündoğan, N., & Gündoğan, K. (2012). Dersim’in kayıp kızları “tertele çeneku”. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Gürbilek, N. (2008). Mağdurun dili. İstanbul: Metis Yayınları.
• Gürer, A. Ş., & Bay, A. (2013). Osmanlı toplumunda beslemelik kurumu. Ankara: Birleşik Dağıtım Kitabevi.
• Kalaycıoğlu, S., & Rittersberger-Tılıç, H. (2001). Evlerimizdeki Gündelikçi Kadınlar. İstanbul: Su.
• Karakışla, Y. S. (1999). Kadın dergilerinde (1869-1927) Osmanlı hanımları ve hizmetçi kadınlar. Toplumsal Tarih, 63, 15-24.
• Karakışla, Y. S. (1999). Savaş yetimleri ve kimsesiz çocuklar: ‘Ermeni’ mi, ‘Türk’ mü? Toplumsal Tarih, 69,, 46-55.
• Karakışla, Y. S. (2004). Müslüman Osmanlı evlerinde avrupalı mürebbiyeler (1901). Toplumsal Tarih, 126, , 98-100.
• Karatay, A. (2017). Türkiye’de koruyucu aile: kökenleri, gelişimi ve bugünü. Üsküdar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 5, , 389-427.
• Karay, R. H. (2009). Bu, bizim hayatımız. İstanbul: İnkılap Kitapevi.
• Kurt, A. (1992). Tanzimat döneminde koruyucu aile müesseseleri. Sosyo-Kültürel değişme sürecinde Türk ailesi 2 (s. 555-556). içinde Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu.
• Lonsway, A. K., & Fitzgerald, L. F. (1994). Rape Myths: In Review. Psychology of Women Quarterly 18, , 133-164.
• Maksudyan, N. (2008). Foster-Daughter or servant, charity or abuse: Beslemes in the late Ottman. Journal of Historical Socioloy, 21 (4), 488-512.
• Neuman, W. L. (2008). Toplumsal Araştırma Yöntemleri Nitel ve Nicel Yaklaşımlar. (S. Özge, Çev.) İstanbul: Yayın Odası.
• Neyzi, A. (1983). Hüseyin paşa çıkmazı no. 4. İstanbul: Karacan Yayınları.
• Neyzi, A. (1985). Evlatlık bir kızın gizli güncesi “pafe”. İstanbul: Evrim Bilimsel Eğitim Araçları.
• Nuhoğlu, H. Y. (1993). Darüleytam. İslam Ansiklopedisi 8 içinde (s. 521). İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı.
• Olpak, M. (2013). Osmanlı İmparatorluğu’nda köle, Türkiye Cumhuriyeti’nde evlatlık: Afro-Türkler. Ankara Üniversitesi SBF Dergisi, 65(1), 123-141.
• Ortaylı, İ. (2001). Osmanlı toplumunda aile. İstanbul: Pan Yayıncılık.
• Özbay, F. (1999). Türkiye’de evlatlık kurumu: köle mi, evlat mı? İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları.
• Özbay, F. (2003). 1911-1922 yıllarında Anadolu’nun kimsesiz kız çocukları. E. G. Naskali, & A. Koç içinde, Savaş çocukları öksüzler ve yetimler (s. 105-118). İstanbul: Umut Kağıtçılık.
• Özbay, F. (2012). Evlerde el kızları cariyeler, evlatlıklar, gelinler. L. Davidoff, & A. Durakbaşa (Dü.) içinde, Feminist tarihyazımında sınıf ve cinsiyet (Z. Ateşer, & S.
• Somuncuoğlu, Çev., s. 13-48). İstanbul: İletişim Yayınları.
• Özdemir, H., Çiçek, K. T., Çalık, R., & Halaçoğlu, Y. (2004). Ermeniler: sürgün ve göç. . Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Özgüç, A. (1997). Türk fimleri sözlüğü (Cilt Bir). İstanbul: Sesam.
• Özgüç, A. (1997). Türk fimleri sözlüğü (Cilt İki). İstanbul: Sesam.
• Öztek, Ç. (2002). Türk romanında efendiler ve hizmetçiler. Toplum ve Bilim, 92,, 204-216.
• Özyeğin, G. (2005). Başkalarının kiri: kapıcılar, gündelikçiler ve kadınlık halleri. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Parlatır, İ. (1987). Tanzimat edebiyatında kölelik. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Parlatır, İ. (2006). Besleme. Osmanlı Türkçesi sözlüğü (s. 185). içinde Ankara: Yarı Yayınevi.
• Projansky, S. (2001). Watching rape: film and television in postfeminist culture. New York: New York University Press.
• Ryan, M., & Kellner, D. (2010). Politik kamera çağdaş Hollywood sinemasının ideolojisi ve politikası, Çev. Elif Özsayar. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Scott, J. C. (1995). Tahakküm ve direniş sanatları gizli senaryolar, Çev. Alev Türker,. İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
• Şafak, N. (2013). Darüleytamda çocuk olmak: on çocuk on portre. FSM İlmi Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 2, 261-283.
• Şen, Ö. (1994). 19. yüzyılda Osmanlı Devleti’ndeki köle ticaretinde Kafkasya göçmenlerinin rolü. Dünü ve Bugünüyle Toplum ve Ekonomi, 6, 171-192.
• Şen, Ö. (2007). Osmanlı’da köle olmak esaretten özgürlüğe geçiş süreci. İstanbul: Kapı Yayınları.
• Şener, S. (1990). Tiyatro eserlerimizde kadın imajı. DTCF Dergisi, 33(1-2), 467-475.
• Toledano, E. R. (1994). Osmanlı’da köle ticareti (1840-1890), Çev. Y. Hakan Erdem. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Toledano, E. R. (2010). Suskun ve yokmuşçasına İslam Ortadoğusu’nda kölelik bağları, Çev. Y. Hakan Erdem. İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• tsa.org.tr. (2021, Nisan 20). Türk Sineması Araştırmaları. Türk Sineması Araştırmaları: www.tsa.org.tr adresinden alındı
• Türkmen, B. (2015). Sosyal hizmet tarihi. İzmir: Kendi Basım.