Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet İdeolojisini Edebî Düzlemde Okumak: Dikmen Yıldızı Örneği

Yıl 2017, , 25 - 37, 18.12.2017

Evşen Çerkeşli

https://doi.org/10.32704/erdem.536802

Öz

Bir toplumu derinden etkileyen savaşların o toplumun edebiyatında
kendine yer bulması kaçınılmazdır. Aynı durum Kurtuluş Savaşı için de
geçerlidir. Osmanlı Devleti’nin 1919-1923 yılları arasında Anadolu’da
farklı devletlerle olan mücadelesi, ardından kurulmaya çalışılan rejimle
bu yeni yönetimin ve idari kadroların yapılanma sürecindeki kendilerini meşrulaştırma ve resmî tarih oluşturma çabaları Türk edebiyatında
pek çok romana, oyuna konu olmuş, hatta bunların bir kısmı doğrudan
Atatürk tarafından ısmarlama olarak yazdırılmıştır. Çünkü toplumsal
kırılmaların kalıcı olması yalnızca cephede kazanılan bir savaş değildir.
Hâkim ideolojiyi halkın zihninde somutlaştırıp tabana doğru nüfuz
edebilmek için edebiyatın gücünden yararlanılır. Aka Gündüz, başta
Dikmen Yıldızı olmak üzere pek çok eserinde resmî ideolojiye hizmet
eden üslubu benimser. Genel olarak bu dönem ürünlerinde belli kadın
erkek tiplerinden bahsetmek mümkündür. Erkekler korkusuz ve vatan
aşkı uğruna bireysel aşkı hiçe sayan nitelikteyken kadınlar güçlerinin
yettiğince onlara destek olmaya çalışan hemşirelerdir. Dikmen Yıldızı’ndaysa bu imajlar daha da kuvvetlenir. Yıldız; bizatihi savaşan, nişanlısının şehadetine dahi ağlamayan bir kadındır. Başka bir deyişle resmî
ideoloji tarafından kadına atfedilen her türlü temsil unsuru, Yıldız’da
vücut bulur. Bu çalışmada Osmanlı kötücülüğü ve cumhuriyet olumlaması altında söylevvârî bir üslupla yazılan Dikmen Yıldızı aracılığıyla
ideoloji ve edebiyat ilişkisi sosyolojik eleştiri yardımıyla incelenecektir. 

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet ideolojisi, Kurtuluş Savaşı, roman, tip, sosyolojik eleştiri

Kaynakça

• Akın, Yiğit (2004). “Gürbüz ve Yavuz Evlatlar” Erken Cumhuriyet’te Beden Terbiyesi ve Spor, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Akün, Ömer Faruk (1994). “Divan Edebiyatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.9, s.389-427.
• Akyüz, Kenan (1995). Modern Türk Edebiyatının Ana Çizgileri, İstanbul: İnkılap Kitabevi.
• Balabanlılar, Mürşit (2003). Türk Romanında Kurtuluş Savaşı, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Çeri, Bahriye (1996). Türk Romanında Kadın, 1923-1938 Dönemi, İstanbul: Simurg Yayınları.
• Duff, David (2000). Modern Genre Theory, Singapore: Longman.
• Gündüz, Aka (2012). Dikmen Yıldızı, İstanbul: Toker Yayınları.
• Irzık, Sibel ve Parla, Jale (2004). Kadınlar Dile Düşünce: Edebiyat ve Toplumsal Cinsiyet, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kurdakul, Şükran (1994). Çağdaş Türk Edebiyatı 3, Cumhuriyet Dönemi 1, Şiir, İstanbul: Evrensel Basım Yayın.
• Mengi, Mine (1999). Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Ankara: Akçağ Yayınları.
• Moran, Berna (2016). Edebiyat Kuramları ve Eleştiri, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Okay, Orhan (2009). Batılılaşma Devri Türk Edebiyatı, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Tekin, Mehmet (2001). Roman Sanatı, İstanbul: Ötüken Neşriyat.