Askeri Devrim ve Türk Modernleşmesine Etkisi

Yıl 2019, , 263 - 280, 24.12.2019

Vural Başaran , Remzi Demir

https://doi.org/10.32704/erdem.656935

Öz

Avrupa’da
kabaca XV. yüzyıldan XVIII. yüzyıla kadar geçen sürede askeri sahada
gerçekleşen değişimleri Askeri Devrim tezleri ile açıklamaya çalışan
araştırmacılar, bu dönemde gerçekleşen birtakım teknolojik, bilimsel, idari ve
iktisadi gelişmeleri de söz konusu bu askeri yeniliklerle
irtibatlandırmaktadırlar. Michael Roberts 1560-1660 tarihleri arasında Avrupa
askeriyesinde görülen bir takım değişiklikleri Askeri Devrim olarak
tanımlamıştır. Onun araştırmalarından sonra birçok tarihçi de bu konu hakkında
kapsamlı araştırmalar yapmaya başlamıştır. Son yıllarda Osmanlı askeri tarihine
olan ilginin giderek artması sonucunda Askeri Devrim’in hem Osmanlılara tesiri
hem de Osmanlıların bu devrime katkıları ortaya konulmaya çalışılmıştır. Çalışmamızda
bu araştırmalara da değinilmiştir.

Avrupalı
ve Rus rakipleri ile hem coğrafi yakınlığı hem çıkar ilişkileri bulunan
Osmanlıların bu askeri yeniliklerden etkilenmemesi olanak- sızdı. Eğer
Avrupa’da askeri bir devrim gerçekleşmişse Osmanlılar da bu devrimi bazı
yönlerden yakalamışlardı. XVII. yüzyılın son çeyreğinden başlayarak kaybedilen
savaşlar ve topraklar askeri teknik ve teknolojilerin yanı sıra Askeri
Devrim’in irtibatlı olduğu bilimsel-teknolojik, idari, iktisadi ve kurumsal
yapıların da Batı’dan Osmanlılara doğru aktarılması mecburiyetini doğurmuştur.
Bu gelişmeler XVIII. yüzyılın ortalarına gelindiğinde Osmanlı kültür hayatının
ikili bir yapıya kavuşmasına neden olmuştur. Geleneksel eğitim kurumları olan
medreselerde bilgi üretme faaliyetlerine devam eden ulema sınıfı eski gücünü
kaybetmeye başlamıştır. Bunun karşısında çoğu askeri ve sivil bürokrat olan
mütefenninler topluluğu güçlenmiştir. XVIII. yüzyılın son çeyreğinde bu yeni grubun
üyeleri Avrupalı tarzda eğitim veren askeri okullar kurmaya başlamıştır. Daha
sonra bunları sivil okullar takip etmiştir. Bu kurumlarda Avrupa’da gelişmekte
olan yeni bilimler ve sanatlar okutulmaya başlanmıştır. Balistik, iktisat, mülkiye,
inşaat, gemi yapımı ve matematik gibi disiplinler bu okullarda okutulan başlıca
dersler olmuştur. Yukarıda verdiğimiz gelişmeler sonucunda Osmanlı-Türk modernleşmesinin
temelleri inşa edilmiştir. Yeni bilimler ve teknoloji ile beraber askeri kurumlar
da Askeri Devrim’in doğal bir sonucu olarak XVIII. yüzyıl sonlarında Osmanlı
mütefenninlerini diğer bilginler karşısında ayrıcalıklı bir konuma getirmiş,
hatta bu bilginler diğer epistemik toplulukları yavaşça yönetimden uzaklaştırarak
XX. yüzyılda tarih sahnesinden dışarı itmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Askeri devrim, Türk modernleşmesi, askeri okullar, Michael Roberts, Benjamin Robins

Military Revolution and Its Effect on Turkish Modernization

Öz

ABSTRACT

Some
researchers tried to explain the changes that occur in military developments
approximately from the 15th century to the 18th century with Military
Revolution thesis. They linked some of the developments in technology,
administration, science and economy to the military developments. Michael
Roberts described a number of changes in the European military affairs between
1560 and 1660 as the Military Revolution. After his research, many historians
began to do extensive research on this subject. As a result of the increasing interest
in Ottoman military history in recent years, the effect of the Military
Revolution on the Ottomans and the contributions of the Ottomans to this
revolution were tried to be put forward.

Ottomans
were affected by these military developments because they had both geographical
connection and mutual interest relationships with its European and Russian rivals.
If a military revolution took place in Europe, the Ottomans tracked it down in some
ways. The Otto- mans started to lose wars and territories in the last quarter
of the 17th century. As a result of these developments, Ottomans had to
transfer the military technologies and tactics along with scientific, administrative,
economic and institutional structures from Europeans. These de- velopments
caused the Ottoman cultural life to have a dual structure in the middle of the 18th
century. The ulema class, which continues to produce knowledge in the madrasas,
traditional educational institutions, has started to lose its previous power. On
the other hand the new scientist group called mütefennin started to gain
strenght. They were mostly military and civilian bureaucrats. In the last quarter
of the 18th century, members of this new group began to establish European-style
military schools. Then they were followed by civilian schools. New sciences and
arts developing in Europe have started to be used here. Disciplines such as
ballistics, economics, management, civil engineering, ship building and
mathematics have been the main subjects taught in these schools to come. This led
to the construction of the foundations of Ottoman-Turkish modernization. As a
natural consequence of the Military Revolution, Ottoman epistemic group named “mütefennin”
introduced the new sciences and the technologies to Ottomans and they founded
the new military and civil institutions. The Ottoman “mütefennins”started to get
the privileged position over other scholars like ulema in the late 18th century
and pushed other epistemic communities out of the stage of history in the 20th century.

Anahtar Kelimeler

Military revolution, Türkish modernization, military institutions, Michael Roberts, Benjamin Robins

Kaynakça

• Ágoston, Gabor (2017). Osmanlı’da Ateşli Silahlar ve Askeri Devrim Tartışmaları, Çev. Kahraman Şakul, İstanbul: Türkiye İş Bankası.
• Aydar, Metin (2016). Risâle-i Tedbîr-i ’Umrân-ı Mülkî: Osmanlı Devleti’nde İktisat İlmini Dair Bir Risâle (Yüksek Lisans),Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Tokat.
• Başaran, Vural (2015). ‟Osmanlılar’da Balistik ve Modern Fizik İlişkisi”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, 55(1), s. 69–89.
• Başaran, Vural (2017). Osmanlılarda XVIII. Yüzyılda Balistik Çalışmaları (Doktora Tezi), Ankara Üniversitesi, Ankara.
• Bell, Madison Smart (2005). Lavoisier in the Year One: The Birth of a New Science in an Age of Revolution, New York ; London: Atlas Books.
• Black, Jeremy (1995). A Military revolution? A 1660-1792 Perspective, İçinde, Clifford Rogers (Ed.), The Military Revolution Debate: Readings on the Military Transformation of Early Modern Europe, s. 95–114, Oxford: Westview Press.
• Börekçi, Günhan (2006). ‟A Contrubition to the Military Revolution Debate: The Janissaries Use of Volley Fire During The Long Ottoman— Habsburg War of 1593—1606 and the Problem of Origins”, Acta Orientalia Academiae Scientiarum Hungaricae 59(4), s. 407–438.
• Cuomo, Serafina (1997). ‟Shooting by the Book: Notes on Niccolo Tartaglia’s Nova Scientia”. History of Science 35(2), s. 155–188.
• Demir, Remzi (2018). ‟İki Ayrı Epistemik Cemaat, İki Farklı Epistemik Eğilim”, Bilim ve Ütopya 291.
• Demir, Remzi (2019). Bilginin Efendileri: Üç Epistemik Cemaat. Bilim ve Ütopya 296, s. 60–62.
• Galilei, Galileo (1914). Dialogues concerning two new sciences, Çev. H. Crew & A. de Salvio, New York: Macmillan.
• Göger, Veysel (2017). ‟Askerî Devrim Kuramı ve XVI. Yüzyıl Osmanlı Kale Kuşatmaları”. Dîvân 22(42), s. 67–106.
• Gökbunar, R., Gökbunar, A. R., & Uğur, A. (2010). ‟17. Yüzyılda Osmanlı Devleti ve Batı Avrupa Devletleri’nde Mali Yapı Üzerine Savaşın Etkileri”, Maliye Dergisi (159), s. 71–87.
• Hall, Alfred Rupert (2009). Ballistics in the Seventeenth Century, Cambridge ; New York: Cambridge University Press.
• Hessen, Boris (2010). Newton’un Principia’sının Toplumsal ve Ekonomik Kökenleri , Bekir Balkız & Vefa Saygın Öğütle (Ed.), Çev. Eren Buğlalılar, ‟Bilim Sosyolojisi İncelemeleri”, s. 65–147, Ankara: Doğu Batı.
• İhsanoğlu, E., Şeşen, R., Bekar, M. S., & Gündüz, G. (2004). Osmanlı Askerlik Literatürü Tarihi Cilt 1, İstanbul: IRCICA.
• Kaçar, Mustafa (2008). ‟Tersâne Hendesehânesi’nden Bahriye Mektebi’ne Mühendishâne-i Bahrî-i Hümâyûn”, Osmanlı Bilimi Araştırmaları 9(1), s. 51–77.
• Karal, Enver Ziya (1988). Selim III’ün Hat-tı Hümayunları Nizam-ı Cedit-1789-1807, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Keegan, John (2019). Savaş Sanatı Tarihi, Çev. Selma Koçak, İstanbul: Say.
• Kingra, Mahinder S.(1993). ‟The Trace Italienne and the Military Revolution During the Eighty Years’ War, 1567-1648”, Journal of Military History 57(3), s. 431–446.
• Kılınçoğlu, Deniz T. (2018). İslâm, İktisat, Ordu ve Reform: Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk İktisat Eseri ve Tarihsel Bağlamı, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları.
• Kolçak, Özgür (2012). XVII. Yüzyıl Askeri Gelişimi ve Osmanlılar: 1660- 1664 Osmanlı-Avusturya Savaşları (Doktora Tezi), İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Lynn, John Albert (1996). ‟The Evolution of Army Style in the Modern West, 800-2000”. International History Review 18(3), s. 505–545. https:// doi.org/10.1080/07075332.1996.9640752
• Murphey, Rhoads (2007). Osmanlı’da Ordu ve Savaş 1500-1700, Çev. Tanju Akad, İstanbul: Homer Kitabevi.
• Ortaylı, İlber (2004). ‟Osmanlılarda İlk Telif İktisat Elyazması”, İçinde, Osmanlı İmparatorluğu’nda İktisadi ve Sosyal Değişim Makaleler-1, s. 455– 462, Ankara: Turhan Kitabevi.
• Parker, Geoffrey (1976). ‟The ‘Military Revolution’ 1560-1660: A Myth?” The Journal Of Modern History 48(2), s. 195–214.
• Parker, Geoffrey (2006). Askeri Devrim: Batının Yükselişinde Askeri Yenilikler 1500-1800, Çev. Tuncay Zorlu, İstanbul: Küre Yayınları.
• Roberts, Michael (1995). The Military Revolution, 1560-1660. Clifford J. Rogers (Ed.), ‟The Military Revolution Debate: Readings on the Military Transformation of Early Modern Europe”, Boulder, Colo. ; Oxford: Westview.
• Rogers, Clifford J. (1993). ‟The Military Revolutions of the Hundred Years’ War”, The Journal of Military History, 57(2), 241–278.
• Smith, Adam (1995). Milletlerin Zenginliği, Cilt 3; Çev. H. Derin, Ankara: Maarif Basımevi.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı (1988). Kapukulu Ocakları, Cilt 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.