Ahmed Yesevî’nin Düşünce Sisteminde Hoşgörü ve Kültürel Çoğulculuk

Yıl 2020, , 1 - 20, 21.12.2020

Handan Akyiğit

https://doi.org/10.32704/erdem.838405

Öz

Anadolu kültürü, çoğulculuk eşitlik, özgürlük ve hoşgörü gibi değerler bakımından zengin bir birikime sahip olmasına karşın, Türkiye toplumunun ve güncel siyasal kurumlarının söz konusu birikimden yeterince yararlandıklarını ve sorunlarına çözüm bulduklarını öne sürmek zordur. Bu zorlukta sanayileşme, kentleşme, uzmanlaşma gibi tarihsel ve toplumsal gelişmelerin yol açtığı yeni toplumsal yapılaşmaların kendi özünden ve değerlerinden uzaklaşılarak var etme idealinin payı olduğunu söyleyebiliriz. Günümüzde farklı dil, din, ırk, mezhep, inanç(sızlık) ve cinsiyet gibi unsurların hızla arttığı bir zaman diliminde, birlikte yaşama, uzlaşma, diyalog, çoğulculuk olarak ifade edilen kavramlar ve Batı’daki tolerans kavramının Türkçe karşılığı olarak kullanılan hoşgörü kavramı üzerindeki tartışmalar
Türkiye’de hız kazanmıştır. Ancak açıklamaların, çözüm önerilerinin batılı kaynaklara refarans temelinde kendi kültürel değerlerimizden, tarihimizden ve toplumsal dokumuzdan uzaklaşılarak ele alındığı görülmektedir. Ahmed Yesevî asırlar öncesinde temellendirdiği düşünce sistemiyle Anadolu’nun bütünleşmesine katkı sağlamış “farklılık içinde birlik” idealinin temel dayanak noktalarının nasıl oluşturulacağını bizlere göstermiştir. Türk şeyhi Ahmed Yesevî, “farklılık içinde birlik” idealinin sağlanamadığı bugünün coğrafyasında, insan sevgisi, kültürel çoğulculuk, hoşgörü anlayışı sayesinde Anadolu’nun bütünleşmesini ve İslam’ın üç kıta üzerinde yayılmasını asırlar öncesinde sağladığını görebilmekteyiz. Aynı zamanda kültürel çoğulculuk ve hoşgörü düşüncesinin temellerini, bugünün liberal düşünce geleneği bağlamında bireyin özgürlüğüne bağlı olarak kurgulamaktan ziyade, geleneksel yaşam koşullarına ve kültürlerine uygun olarak toplumsal dayanışma
temelinde bir öğreti geleneğini sürdürmesi de önemli bir yol gösterici olarak karşımıza çıkmaktadır. Ancak ne yazık ki günümüz Türk-İslam dünyası mutasavvıf âlimlerini ve onların temel hayat felsefelerini yeterince tanımamaktadır. Kendi kültürel tarihimizden ve toplumsal yapımızdan referans alınarak Anadolu’da kültürel çoğulculuk ve hoşgörü anlayışının nasıl temellendiğini Türk şeyhi Hoca Ahmed Yesevî’nin referans alınarak değerlendirilmesi önem arz etmektedir. Önemli olan
sosyolojik bir muhayyele ile her toplumun kendi sorunlarının kendisine özgü yapısının gün yüzüne çıkartılarak analiz edilmesidir. Bundan dolayı, makalede, günümüz Türk dünyasının manevi hayatında derin etkileri olan Türk mutasavvıfı Ahmed Yesevî’nin düşüncesini ve hayat felsefesini tanıtmak amaçlanmaktadır. Makalede önce, kısaca, Türk şeyhi Hoca Ahmed Yesevî’nin hayatından, almış olduğu eğitimden ve yaşamış olduğu dönemin toplumsal dokusundan bahsedilecektir. Daha sonra Hoca Ahmed Yesevî’nin düşünce sisteminin ve tebliğ anlayışının temeli, kültürel çoğulculuk ve hoşgörü bağlamında ele alınacak, kendisinin düşünce sistemi ve etkisi, yaşadığı mahallerin sosyo-kültürel dokusu göz önünde bulundurularak değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Kültürel çoğulculuk, hoşgörü, farklılık içinde birlik, Ahmed Yesevî, Divan-ı Hikmet

Tolerance and Cultural Pluralism in Ahmed Yesevî’s Thought System

Öz

Abstract
Although Anatolian culture has a rich accumulation of values such as pluralism, equality, freedom and tolerance, it is difficult to argue that Turkey’s society and the current political institutions that benefit sufficiently from said accumulation and find solutions to their problems. We can say that the ideal of creating new social constructions caused by historical and social developments such as industrialization, urbanization and specialization by moving away from their own essence and values in this difficulty. In today, discussions on the concept of tolerance
used as the Turkish equivalent of the concept of indulgence in the West and the concepts expressed as cohabitation, reconciliation, dialogue, pluralism in a time when factors such as different languages, religions, races, sects, beliefs and gender increase rapidly has gained momentum in Turkey. However, it is seen that the explanations and solution suggestions are handled by moving away from our cultural values, history and social fabric on the basis of reference to western sources. Ahmed Yesevî showed us how to constitute the fundamental premises of the ideal of “unity in diversity”, which has contributed to the integration of Anatolia with the thought system that he based on ages ago. We can see that the Turkish sheikh Ahmed Yesevî, in today’s geography where the ideal of “unity in diversity” can not be achieved, thanks to human love, cultural pluralism and understanding of tolerance, Anatolia has been able to integrate and spread Islam over three continents centuries ago. Mean while, rather than constructing the foundations of the idea of cultural pluralism and tolerance depending on the freedom of the individual in the context of today’s liberal thought tradition, it is an important guide that it maintains a tradition of teaching on the basis of social solidarity in accordance with traditional living conditions and cultures. Unfortunately, he does not sufficiently know the Turkish-Islamic world Sufi scholars and their basic philosophies of life. Whereupon it is significant to evaluate how the understanding of cultural pluralism and tolerance in Anatolia is based on the reference of our own cultural history and social structure by taking the Turkish sheikh Hoca Ahmed Yesevi as a reference. The important thing is to unearth and analyze the peculiar structure of each society’s own problems with a sociological imagination. Therefore, in this article, it is aimed to introduce the thought and philosophy of life of Turkish Sufis Ahmed Yesevî, which has profound effects on the spiritual life of today’s Turkish world. First of all, the life of the Turkish sheikh, Hodja Ahmed Yesevî, the education he received and the social structure of his time will be summarized. Then, the foundation of Hodja Ahmed Yesevî’s thought system and understanding of communication will be discussed in the context of cultural pluralism and tolerance. All of these will be evaluated by taking into consideration his thought system and the socio-cultural structure of the geography he lived.

Anahtar Kelimeler

Cultural pluralism, tolerance, unity in diversity, Ahmed Yesevî, Divan-ı Hikmet

Kaynakça

• Baştürk, Saadettin (2010). “Timur’un Ortadoğu-Anadolu Seferleri, Bu Seferlere Karşı Koyma Çabaları ve Sonuçları”, History Studies, Ortadoğu Özel Sayısı, ss. 13-26.
• Bice, Hayati (2011). Pir-i Türkistan Hoca Ahmed Yesevî ve Hikmetleri, İstanbul: İnsan Yayınları.
• Bilgin, Orhan (1993). “Ahmed-i Yesevî’nin Devlet Anlayışı”, Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevî Sempozyumu, 26-29 Mayıs 1993, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları.
• Burslan, Kıvameddin (1999). Irak ve Horasan Selçukluları Tarihi, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Demirci, Mustafa (1996). “Hoş gör Ya Hu”, Erdem, 8 (22), ss.173-188.
• Ecer, Vehbi (1992). “Yunus Emre Döneminde Anadolu’da Kültür Hayatı”, Kubbealtı Akademi Mecmuası, Temmuz, 3, s. 43-57.
• Ertürk, Çetin A. (1993). “Türklerin İslam’ı Algılayış ve Uygulayışında Hoca Ahmet Yesevî’nin Rolü”, Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevî Sempozyumu, 26-29 Mayıs 1993, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Basımevi.
• Erarslan, Kemal (2000). Ahmed Yesevî- Divan-ı Hikmet’ten Seçmeler, Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı.
• Erarslan, Kemal (1996). “Ahmed Yesevî’nin Hikmetlerinde Hoşgörü”, Erdem, 8 (24), ss.777-782.
• Erkal, Mustafa (1996). “Sosyal Bütünleşmede Hoşgörünün Yeri”, Erdem, C. 8 (22), ss. 151-158.
• Esin, Emel (1997). Türkistan Seyahatnamesi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Fığlalı, Ethem R. (2000). “Hoca Ahmed Yesevî Kimdir?”, Türkistan’ın Pîri Hoca Ahmed Yesevî ve Külliyesi, Ankara: TİKA Yayınları, ss. 24-37.
• Göğebakan, Göknur (1993). “Türk Hakimiyetlerinin Zaaf Dönemlerinde Tarikatların Birleştirici Rolü Ve Yesevîlik”, Milletlerarası Hoca Ahmed Yesevî Sempozyumu, 26-29 Mayıs 1993, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Basımevi.
• Günay, Ünver (1996). “Anadolu’nun Dini Tarihinde Çoğulculuk ve Hoşgörü”, Erdem, 8 (22), ss.189-220.
• Güngör, Erol (2007). Türk Kültürü ve Milliyetçilik, İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Halıcı, Feyzi (1996). “Hoşgörü ve Hacı Bektaş Veli”, Erdem, 8 (24), ss.769- 775.
• Herder, Johann Gottfried (2013).“İnsanlık tarihi felsefesi üzerine düşünceler”, Tarih Felsefesi Seçme Metinler (derleyen Doğan Özlem, Güçlü Ateşoğlu), Ankara: Doğu Batı Yayınları, Ankara.
• Kafesoğlu, İbrahim (1992). “Türk Adı, Türk Soyu, Türkler ’in Anayurdu ve Yayılmaları”, Türk Dünyası El Kitabı, Ankara: T.K.A.E. yayınları.
• Kaplan, Mehmet (2014). Kültür ve Dil, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Kenzhetay, Dossay T. (2010). “Ahmet Yesevî Düşüncesinde Vahdet-i Vücut”, 21. Yüzyılda Türk Dünyası Uluslararası Sempozyumu, 2-5 Aralık 2010, Lefke. ss. 41-62.
• Köprülü, M. Fuad (2013). Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, 13. Baskı, İstanbul: Akçağ Yayınları.
• Köprülü, M. Fuad (2014). Türk Edebiyatı Tarihi, 2. Baskı, İstanbul: Alfa Yayınları.
• Köprülü, M. Fuad (1993). “Hâce” , Tasavvuf İslam Ansiklopedisi, Cilt 12, kısım 1, İstanbul: MEB.
• Kula, Onur B. (2011). Anadolu’da Çoğulculuk ve Tolerans, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Ocak, Ahmed Y. (1991). “Anadolu Türk Halk Sufiliğinde Ahmed-i Yesevî Geleneğinin Teşekkülü”, Milletlerarası Ahmed Yesevî Sempozyumu Bildirileri, Ankara.
• Ocak, Ahmed Y. (1999) Türk Sufiliğine Bakışlar, İstanbul.
• Ocak, Ahmed Y. (2014) Babailer İsyanı, İstanbul: Dergah Yayınları.
• Öztuna, Yılmaz (1977). Büyük Türkiye Tarihi, İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Öztürk, Mürsel (hazırlayan) (1991). Hacı Bektaş Veli ve Çevresinde Oluşan Kültür Değerleri Bibliyografyası (Deneme), Ankara.
• Şahin, Hasan (1993). “Ahmet Yesevî’nin İnsana Bakışı”, Milletler Arası Hoca Ahmet Yesevî Sempozyumu Bildirileri, 26-29 Mayıs, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Basımevi.
• Pakalın, M. Zeki (2004). Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, , İstanbul: MEB, Cilt 1, ss.692-695.
• Turan, Osman (2014). Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Locke, John (1998). Hoşgörü Üstüne Bir Mektup, (çev. M. Yürüsen), Ankara: Liberte yayınları.
• Uslu, Mustafa (1992). “Ahmed Yesevî Dervişlerinin Sosyal Felsefesi”, Türk Dünyası Tarihi Dergisi, 67.
• Ünal, Oğuz (2014). Horasan’dan Anadolu’ya, İstanbul: Ötüken Yayınevi.
• Yavuz, Hilmi (1998). Osmanlılık, Kültür, Kimlik, İstanbul: Boyut Yayın Grubu.
• Yıldız, Musa (2018). “Unesco 2016-2017 Sezonu Hoca Ahmet Yesevî Yılı Faaliyetlerinin Değerlendirilmesi”, 4. Uluslararası Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Sempozyumu, Alanya 3-5 Mayıs.