Türk Eğitim Sisteminde Aşırı Militarist Uygulamanın Başlaması (1926-1947)

Yıl 2017, Sayı: 71-72, 69 - 90, 18.12.2017

Mustafa Gündüz

https://doi.org/10.32704/erdem.536812

Öz

Modern devletin icadıyla zorunlu eğitim, zorunlu askerlik ve vatandaşlık uygulamaları arasında mutlak bir ilişki ve etkileşim meydana
geldi. Devlete sadık vatandaş yaratmanın yolu büyük ölçüde disiplinli,
merkezî, kontrollü zorunlu eğitimden geçiyordu. Büyüklüğün, geniş
ölçüde askerî güce endekslendiği 19. yüzyılda, asker sayısının artırılması ve toplumsal mobilizasyon için eğitim en kullanışlı araçtı. Bu sebeple
askerî dersler, ritüeller ve askerliği sevdirici uygulamalar eğitim programlarına eklendi. Bazen askerlik yalın halde programlarda görülürken
bazen de Beden Eğitimi, Jimnastik, Tarih, Coğrafya gibi derslerin içerisinde verildi. 19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı eğitimi de
bu gelişmelerin dışında değildi. I. Dünya Savaşı sırasında yoğunlaşan
militer eğitim ve paramilitarist örgütler, Cumhuriyet döneminde yeni
bir boyut kazandı. 1926 sonrasında askerlik zorunlu ders oldu, 1935
sonrasında bütün eğitim kademelerinde 20 günlük kamp hayatını da
içeren bir uygulamaya dönüştü. Bu günün toplum ve zihin dünyasının
biçimlenmesinde önemli rolü olan Askerlik Dersi, fazla araştırılmayan
bir konudur. Bu makalede, birincil kaynaklar kullanılarak, 1926-1947
arasındaki Askerliğe Hazırlık dersi uygulaması incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eğitim ve Militarizm, Paramilitarizm, Beden Eğitimi, Türk Eğitim Sistemi

Kaynakça

• Arşiv ve birincil kaynaklar: “Askere hazırlık tedrisatı talimatnamesine ilave” (15 Kanun-ı Sani 1927).Maarif Vekâleti Tebliğler Mecmuası, s.21-24.
• “Askerî tedrisat hakkında” (15 Mart 1928). Maarif Vekâleti Tebliğler Mecmuası, s.25-26.
• “Askerliğe hazırlık derslerinin orta mekteplere de şamil olduğu hakkında” (15 Kanun-ı Sani 1927). Maarif Vekâleti Tebliğler Mecmuası, s.21-24.
• “Bazı ortaokullarda kızlara mahsus askerlik dersleri hakkında” (11.01.1938). Kültür Bakanlığı, Kültür Kurulu, Karar no: 4.
• “Erkek lise sınıflarıyla erkek muallim mekteplerinin son iki sınıflarında yapılacak askeri tedrisat ve talimler hakkında talimatname” (10 Teşrin-i Sani 1926). Maarif Vekâleti Tebliğler Mecmuası, s.10.
• “İhtiyat zâbitleri ve ihtiyat askeri memurları kanunu” (16 Haziran 1927). Düstûr, III. Tertip, c.8, s.733-744.
• “Kamplara iştirak edecek talebe ve muallimlerin iaşesi hakkında kanun” (28.05.1927). Resmi Gazete, Kanun no: 1024.
• “Kararname sureti” (10 Teşrin-i Sani 1926). Maarif Vekâleti Tebliğler Mecmuası, s.10.
• “Kasket veya bere giyen mektep talebelerinin resmî selamı ne suretle ifa edeceğine dair talimat” (15 Mayıs 1926). Maarif Vekâleti Tebliğler Mecmuası, , s.4.
• “Köy Enstitülerinin askerlik dersi öğretmenleri hakkında” (5 Mayıs 1941). Maarif Vekilliği Tebliğler Dergisi, s.119.
• “Maarif Vekâleti merkez ve teşkilat kanunu” (23.06.1937). Resmi Gazete, Kanun no: 3225.
• “Mektep talebesinin resmi selamı ne surette ifa edeceğine dair talimatname” (15 Temmuz 1926). Maarif Vekâleti Tebliğler Mecmuası, s.6.
• “Askere hazırlık dersi yoklaması” (02.05.1935). Milli Talim ve Terbiye Dairesi, Karar no: 96.
• Askerliğe Hazırlık Tedrisatı, Askerî Ehliyetname Almak ve İhtiyat Zabiti Hazırlık Kıtaları Hakkında Talimatname (1927). Ankara: Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Matbaası.
• Askerlik Mükellefiyeti Kanunu (12 Temmuz 1927). İstanbul: Orhaniye Matbaası. “Ortaokullarla liseler ve öğretmen okulları askerlik dersleri sınavları talimatnamesi” (02.06.1936.). Kültür Bakanlığı, Kültür Kurulu no: 57.
• “Orta, lise ve ilköğretim okulları askerlik dersi sınav talimatnamesi” (02.06.1936). Milli Talim ve Terbiye Dairesi, Karar no: 57.
• Milli Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi (29 Eylül 1). 947, S.453.
• Milli Eğitim Bakanlığı Tebliğler Dergisi (17 Eylül 1945). S.346.
• Milli Talim ve Terbiye Dairesi (19.1.1932). Karar no: 11.
• Milli Talim ve Terbiye Dairesi (2.12.1931). Karar no: 193.
• Milli Talim ve Terbiye Dairesi (24.9.1932). Karar no: 54.
• Maarif Vekâleti Tebliğler Mecmuası (15 Ağustos 1926). S.7.
• Maarif Vekâleti Tebliğler Mecmuası (15 Kanun-ı Sani 1926). S.12.
• Maarif Vekâleti Tebliğler Mecmuası (15 Kanun-ı Sani 19). 26, S.12.
• Maarif Vekâleti Tebliğler Mecmuası (15 Mayıs 1926). S.4, Karar no: 9264/27.
• Maarif Vekâleti, Tebliğler Mecmuası (15 Mart 1927 ve 15 Haziran 1927). S.14 ve S.17.
• Maarif Vekilliği Tebliğler Dergisi (12 Mayıs 1941). S. 120.
• Maarif Vekilliği Tebliğler Dergisi (14 Birinciteşrin 1940). S.92.
• Maarif Vekilliği Tebliğler Dergisi (14 Birinciteşrin 1940). S.92.
• Maarif-i Umumiye Nezareti (1330). Mekâtib-i ibtidaiye ders programı, altı, beş, dört ve üç dershaneli ve muallimli mekteplere mahsus, İstanbul: Matbaa-i Amire.
• Talim ve Terbiye Dairesi (05.05.1947). Karar no: 1/5612.
• Talim ve Terbiye Dairesi (01.10.1945). Karar no: 3/3196.
• Tedrisat-ı İbtidaiye Kanun-ı Muvakkati (1913). Madde: 13, İstanbul: Matbaa-i Âmire.
• İkincil Kaynaklar: A. Âfetinan (1998). Medenî Bilgiler ve M. Kemal Atatürk’ün El Yazıları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. Afet (1930). Yurt Bilgisi Notlarımdan, Askerlik Vazifesi, İstanbul: Devlet Matbaası.
• Altınay, Ayşe Gül (2004). The Myth of Military Nation: Militarism, Gender and Education in Turkey, New York: Palgrave Macmillan.
• Altınay, Ayşegül ve Tanıl Bora (2002). “Ordu, Militarizm ve Milliyetçilik”, Modern Türkiye’de Siyasî Düşünce, Milliyetçilik, C.4, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Arming the State: Military Conscription in the Middle East and Central Asia, 1775-1925, (Ed.: Erik J. Zürcher) (1999). London: I.B. Tauris.
• Ayas, Nevzad (1948), Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitimi, Kuruluşlar ve Tarihçeler, Ankara: Milli Eğitim Basımevi.
• CHP Programı (1935). Madde: 50.
• Colmar Freiherr von der Goltz (1305). Millet-i Müsellaha: Asrımızın Usul ve Ahval-i Askeriyesi, Çev.: Mehmed Tahir, İstanbul: Matbaa-i Ebüzziya.
• Enloe, Cynthia (2007). Globalization & Militarism: Feminists Make the Link, Lanham: Rowman & Littlefield.
• Ergin, Osman (1977), Türk Maarif Tarihi, C.5, İstanbul: Eser Matbaası.
• Ergün, Mustafa (1996). II. Meşrutiyet Devrinde Eğitim Hareketleri (1908-1914), Ankara: Ocak Yayınları.
• Ezgeç, Hakkı (1942). Askerliğe Hazırlık, Erkekler İçin, Ankara: Mf. Yayınları.
• Gökçen, Sabiha (1996). Atatürk’le Bir Ömür, Oktay Verel’in Kaleminden, İstanbul: Altın Kitaplar.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1927). Yurt Bilgisi, İstanbul: Türk Neşriyat Yurdu.
• Kırk, David (1993). Karen Twigg, “The militarization of school physical training in Australia: the rise and demise of the junior cadet training scheme, 1911-31”, History of Education, Vol. 22, No: 4, s.391-414.
• Mann, Michael (1992). “The Roots and Contradictions of Modern Militarism”, States, War and Capitalism, Oxford: Blackwell Press.
• Ökten, Recai (1941). Askerliğe Hazırlık, Kızlar İçin, Ankara: Mf. Yayınları.
• Resmi Gazete (25.01.2012). No. 28184.
• Sander, M. Sadullah (1935). Yeni Yurt Bilgisi: Sınıf III, İstanbul: Resimli Ay Yayınları.
• Sarısaman, Sadık (2003). “Birinci Dünya Savaşı sırasında ihtiyat kuvveti olarak kurulan Osmanlı genç dernekleri”, OTAM 11, s.439-501.
• Somel, Selçuk Akşin (2000). The Modernization of Public Education in the
• Ottoman Empire, 1839-1908: Islamization, Autocracy and Discipline, Leiden: Brill Press.
• Tahir, Cemil (1926). Askerliğe Hazırlık Dersleri I, İstanbul: Harbiye Mektebi Matbaası.
• Tarakçıoğlu, Sait (2011). “A Failed project in Turkey’s sports history: the law on physical education of 1938”, The International Journal of the History of Sport, Vol. 31, No: 14, s.1807-1819.
• Tarcan, Selim Sırrı (1946). Hatıralarım, İstanbul: Türkiye Yayınevi.
• Toffler, Alvin (1980). Third Wave, New York: Morrow Press.
• Türk Gücü Umumî Nizâmı (1329). Türkün Gücü Her Şeye Yeter, İstanbul: Matbaa-i Hayriye.
• Türk Tarihinin Ana Hatları I (1931). İstanbul: Devlet Matbaası.
• Türkiye Cumhuriyeti Maarifi 1923-1943 (1944). Ankara: Maarif Matbaası.
• Türkiye Cumhuriyeti Maarifi 1940-1941(1941). İstanbul: Maarif Matbaası.
• Ute, Frevert (2004). A Nation in Barracks, Modern Germany, Military Conscription and Civil Society Oxford: Berg Press.
• Ünder, Hasan (1998). “Kemalizmin Işığında, Atatürk Döneminde Eğitsel Değerler”, yayımlanmamış doktora tezi, Ankara: Ankara Üniversitesi.
• Vagts, Alfred (1959). A History of Militarism: Civilian and Military, London: Meridian Books.
• Weber, Eugene (1976). Peasants into Frenchmen: The Modernization of Rural France, 1870-1914, Stanford: Stanford University Press.
• Yaman, Kadri (1937). Yurt Müdafaasında Türk Gençliği, İstanbul: Devlet Matbaası.
• Yücel, Hasan Âli (1994). Türkiye’de Orta Öğretim, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.