Bayburt’ta Modern Bir Eğitim Kurumu Bayburd Rüşdiyesi

Yıl 2017, Sayı: 73, 43 - 64, 04.05.2018

Yurdal Demirel

https://doi.org/10.32704/erdem.471000

Öz

Osmanlı Devleti’nde askerî alanda başlayan yenileşme hareketleri daha sonra eğitim alanında devam etmiştir. Eğitim alanındaki yenileşme
hareketleri de ilk olarak askerî alanda meydana gelmiştir. Sivil eğitim konusunda ilk adım II. Mahmud’un rüşdiye mekteplerini açma kararı ile atılmış olup ilk rüşdiye mektepleri, 1847 yılından itibaren açılmaya başlamıştır. Tanzimat Dönemiyle birlikte ülkenin her köşesine yayılmaya başlayan rüşdiyeler, özellikle II. Abdülhamid döneminde ülkenin en yaygın öğretim kurumları haline gelmiştir. Bu çalışmanın konusu olan Bayburt Rüşdiyesi kuruluşundan itibaren Cumhuriyet yıllarına kadar şehrin en önemli eğitim kurumlarından biri olmuştur. Çalışmamızda Bayburt Rüşdiye mektebinde okutulan dersler, mektebin öğretim kadrosu, öğrenci sayıları ile Osmanlı taşrasındaki bir rüşdiye mektebinin nitelikleri belirlenmiş, açılışından kapanışına kadar geçen süreçte, değişimi ve dönüşüm evreleri ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tanzimat, maarif, rüşdiye, Bayburt Rüşdiyesi, Osman Zeki Efendi, Ahmed Revayi Efendi

Kaynakça

• BAŞBAKANLIK OSMANLI ARŞİVİ Maârif Nezâreti Evrakı Maârif Nezâret-i Mektûbi Kalemi (MF.MKT.): 9/55, 4 Mart 1873 / 05 M 1290; 35/81, 20 Nisan 1876 / 25 Ra 1293 61/56, 20 Mart 1879 / 26 Ra 1296; 119/48, 21 Temmuz 1890 / 03 Z 1307; 161/31, 16 Şubat 1893 / 29 B 1310; 332/49, 14 Ekim 1894 / 13 R 1312; 285/64, 20 Eylül 1895 / 09 R 1313; 62/115, 18 Mayıs 1879 / 26 Ca 1296; 324/70, 10 Temmuz 1896 / 29 M 1314; 344/1, 6 Kasım 1896 / 08 C 1314; 401/49, 25 Haziran 1898 / 05 S 1316; 432/21, 7 Ocak 1899 / 24 Ş 1316; 439/48, 23 Mart 1899 / 11 Za 1316;454/49, 9 Temmuz 1899 / 30 S 1317; 61/56, 24 Ekim 1899 / 18 C 1317;558/32, 16 Mayıs 1901 / 27 M 1319; 654/36, 25 Ağustos 1902 / 20 Ca 1320; 678/9, 13 Ocak 1903 / 13 L 1320; 689/32, 4 Mart 1903 / 04 Z 1320; 711/50, 6 Haziran 1903 / 10 Ra 1321; 774/29, 26 Ekim 1903 / 04 Ş 1321;795/31, 8 Ağustos 1904 / 26 Ca 1322; 887/32, 11 Ekim 1905 / 11 Ş 1323; 927/31, 13 Mayıs 1906 / 19 Ra 1324; 946/25, 7 Ağustos 1906 / 16 C 1324; 961/62, 30 Ekim 1906 / 12 N 1324;992/25, 13 Nisan 1907 / 09 Ra 1325; 1052/29, 5 Mayıs 1908 / 03 R 1326; 1077/47, 8 Ekim 1908 / 12 N 1326; 1103/15, 25 Şubat 1909 / 04 S 1327; 1125/50, 3 Haziran 1909 / 14 Ca 1327.
• Ayniyat Defterleri: 1068
• Şurâ-yı Devlet (ŞD): 930/80, 15 Ağustos 1894 / 12 S 1312.
• Dâhiliye Nezareti Sicill-i Ahvâl Defterleri (DH.SAİDd...): 52/449, 16 Haziran 1863 / 29 Z 1279.
• Salnâme-i Devlet-i Aliye-i Osmaniye, İstanbul, 1286, 1287, 1289, 1290, 1291, 1292, 1293, 1298, 1299, 1300, 1301, 1302, 1303, 1304. Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, İstanbul, 1316, 1317, 1318, 1319, 1321.
• Salnâme-i Vilâyet-i Erzurum, Erzurum, 1287, 1288, 1290, 1291, 1293, 1304, 1310, 1312, 1315, 1318.
• Takvîm-i Vekayi, nr. 649, 26 Zilhicce 1278 (24 Haziran 1862). Terakki, nr. 156, 28 Safer 1286 (28 Mayıs 1869).
• Akyıldız, Ali (1993). Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform, İstanbul: Eren Yayıncılık.
• Albayrak, Sadık (1996). Son Devir Osmanlı Uleması, C.3, İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı Yayınları.
• Altınova, Ayşegül (2010). Osmanlı Modernleşmesinde Rüşdiye Mektepleri, yayınlanmamış doktora tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi
• Ata, Bahri (2009). “Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Bir Ders Araç ve Gereçleri Lojistik Merkezi: Maarif Kütüphanesi (1872-1895)”, Tarihin Peşinde 1: s.27-36.
• Bilim, Cahit Yalçın (1984). Tanzimat Devrinde Türk Eğitiminde Çağdaşlaşma, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları.
• Ergin, Osman (1977). Türkiye Maarif Tarihi, C.l, İstanbul: Eser Kültür Yayınları.
• Kodaman, Bayram (1991). Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Kumbasar, H. Murat, “Bayburt Müslüman Dilendirmezler Cemiyeti” İle İlgili Tarihî Belgenin Tahlilî”, http://www.sosyalsiyaset.net/documents/ makale_dilencilik.pdf [Erişim: 02/05/2014].
• Mahmud Cevad (2001). Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı (19. Asır Osmanlı Maarif Tarihi), Haz. Taceddin Kayaoğlu, Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Nurdoğan, Arzu M. (2016). Modernleşme Döneminde Osmanlı’da İlköğretim (1869–1914), İstanbul: Çamlıca Basın Yayın.
• Özger, Yunus (2008). XIX. Yüzyıl Bayburt (Sosyo-Ekonomik, idari ve Demografi Yapı), Ankara: IQ Kültür Sanat Yayıncılık.
• Parmaksız, Esma (2008). II. Abdülhamid Dönemi (1876 – 1909) Eğitim Sistemi Eğitim Yapıları ve Askeri Rüşdiyeler, yayımlanmamış doktora tezi,İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.
• Sakaoğlu, Necdet (1985). “Eğitim Tartışmaları”, Tanzimattan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, İstanbul: İletişim Yayınları, s.377-378.
• Sakaoğlu, Saim (1988). Bayburtlu Zihni, İstanbul: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Sarıçelik, Kerim (2010). Konya’da Modern Eğitim Kurumları (1869- 1919), Konya: Çizgi Kitabevi.
• Somel, Selçuk Akşin (2010). Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908) İslamlaşma, Otokrasi ve Disiplin, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tümer Erdem, Yasemin (2013). II Meşrutiyet’ten Cumhuriyet’e Kızların Eğitimi, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Vak’anuvis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi XV (1989). Haz. Münir Aktepe, Ankara.
• Unat, Faik Reşit (1964). Türk Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, Ankara: Milli eğitim Bakanlığı Yayınları.
• Ünal, Uğur (2008). II. Meşrutiyet Öncesi Osmanlı Rüştiyeleri (1897-1907) Programlar-Ders İçerikleri-İstatistikler, Ankara: Gazi Kitabevi.