Zonguldak ve Karabük Kentlerindeki Anıt Heykellerde İşçi Temsili

Yıl 2017, Sayı: 73, 111 - 148, 04.05.2018

Bülent Oral

https://doi.org/10.32704/erdem.471016

Öz

Heykel, sanatçının elindeki malzemeleri belirli bir anlam ifade edebilecek, bir ağırlığa ve kapsama sahip olabilecek üç boyutlu anlatımlar haline dönüştürmesi olarak tarif edilebilir. Heykelin bir olay, olayın geçtiği yer, kişi/kişiler veya yaşadıkları yere atfen yapılan türüne anıt heykel denir. Bu anıtlar genellikle toplumun sahip olduğu kültür/sanat düzeyi ile paralel olarak kimi zaman hem tarihe hem de topluma mal olup varlığını koruyabilmiş, kimi zaman da çeşitli nedenlere bağlı olarak yok olmuşlardır. Her ne kadar bu tür yapıtlar temsiliyette güçlü anlamlar taşıyor olsalar da yok olmalarına neden olan önemli bir etken de içerdikleri anlamın toplum tarafından yeterince kavranamaması veya zamanla zayıflaması suretiyle azalmasıdır. Medeniyetler, tarih boyunca çeşitli amaçlar için anıt heykel yaptırmışlardır. Türk Heykel Sanatı’nda da dönemin ruhuna uygun olarak anıt türünde heykeller ortaya çıktığı görülmektedir. Bunlara Atatürk ve Kurtuluş Savaşı’nı konu alan anıt heykeller, Mimar Sinan ve Nasrettin Hoca vb. şahsiyetlerin heykelleri örnektir. Batı Karadeniz Bölgesi Zonguldak ve Karabük illeri Sanayi Devrimi sonucu ortaya çıkan işçi kentleridir. Bu kentlerden Zonguldak kömür madeni işçisi, Karabük ise sanayi işçisi kenti olarak tanınır. Bu makalede Zonguldak ilindeki İşçi Anıtı, Madenci Heykeli, Maden Şehitleri Anıtı, Uzun Mehmet Anıtı, Kozlu Madenci Heykeli incelenmiş, Karabük ilinde ise İşçi Anıt Heykeli ve Atatürk Anıtı incelenerek; kentlerin ekonomik ve nüfus yapısının bel kemiğini oluşturan işçilerin kentteki anıt heykel yapıtlarındaki temsiliyetleri sanat, sanatçı, yönetici sınıf ve toplum arasındaki süregelen ilişkilerin anıt heykellerdeki yansımalarına yönelik değerlendirmeler sanatsal üslup ve yorumlarla irdelenmiştir. İşçinin temsil edildiği bu anıtlarda en yaygın uygulanmış sanat yaklaşımı klasizimdir. Anıtların çoğunluğunda, işlenen konular idealist yaklaşımlar içerisinde realisttir. Ayrıca geç empresyonist etkide kübist ve soyut anlatımlara sahip anıtlar da görmek mümkündür.

Anahtar Kelimeler

Anıt Heykel, İşçi, Madenci, Zonguldak, Karabük, Modernizm

Kaynakça

• Ahıska, Meltem (2011). “Hatırlayan Ucubeler: Tophane’deki İşçi Anıtının Hikâyesinin İzini Sürmek” Red Thread 3, s. 1-21.
• Aydın, Uzun Derya (2016). Türk Heykel Sanatı ve İlk Heykeltıraşlar, Ankara: Gece Kitaplığı.
• Avşaroğlu, Nadir (2008). “Marshall Planı, Amerikan Dış Kredileri ve Türkiye Madencilik Sektörüne Etkileri”,
• Berk, Nurullah; Gezer Hüseyin (1973). 50 Yılın Türk Resim ve Heykeli, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Bulat, Mustafa; Bulat, Serap; Yağmur, Önder ve Aydın, Barış (2014). “Modern Türk Heykel Sanatı’nın Doğuşu”, Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi 2/2, s. 363-374.
• Cezar, Mustafa (1995). Sanatta Batı’ya Açılış ve Osman Hamdi, İstanbul: Erol Kerim Aksoy Kültür, Eğitim, Spor ve Sağlık Vakfı Yayınları.
• Coşkun, Emel (2011). “1950-1960 Yılları Arası Türk Heykel Sanatı”, CÜ Sosyal Bilimler Dergisi 35/2.
• Erten, Oğuz (2012). Türk Plastik Sanatlarında İlkler, İstanbul: Artam Antik A.Ş. Kültür Yayınları.
• Genç, Hamdi (2010). “Cumhuriyet’in İlk Yıllarında Zonguldak’ta Nüfus, Ticaret ve Sanayi (1920-1932)”, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi 6/12.
• Gezer, Hüseyin (1994). Cumhuriyet Dönemi Türk Heykeli, Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Giray, Kıymet (1997). Müstakil Ressamlar ve Heykeltıraşlar Birliği, İstanbul: Akbank Yayını.
• Günsel, Renda (2002). “Osmanlılar’da Heykel”, Sanat Dünyamız Dergisi 82, s. 139-144.
• Kanberoğlu, Atıcı Nesrin (2012). “Osmanlıdan Cumhuriyete Heykel Sanatının Yolculuğu”, Hıstory Studıes İnternatıonal Journal of Hıstory, 4/4, s. 171-189.
• Kedik, Sibel Ayşe (2011). ‘Kamusal Alan, Kent ve Heykel İlişkisi’ Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 11/1, s. 229-240.
• Kuban, Doğan (1973). “Anıt Kavramı Üzerine Düşünceler”, Mimarlık Dergisi 7, s.7-9.
• Sabahat, Sezer Nihat (2017) “Türkiye’de anıt Heykelin Temsil ve Kimlik Sorunu” İdil Dergisi 6/31, s. 953-966.
• Oral, Bülent (2017). “Bir Anıtın Enstalasyona Dönüşümü: Zonguldak Havzası Maden Şehitleri Anıtı” Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi (HÜTAD 27).
• Osma, Kıvanç. (2003). Cumhuriyet Dönemi Anıt Heykelleri (1923-1946). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Özsezgin, Kaya (2006). “Zühtü Müridoğlu, Resim, Heykel: Bütün Bir Yaşam”, Sergi, 24 Şubat-14 Nisan 2006, İstanbul: Yapı Kredi Kazım Taşkent Sanat Galerisi.
• Sözen Metin- Tanyeli Uğur (1994). Sanat Kavram ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Remzi Kitabevi Yayınları,
• Tansuğ, Sezer (2003). Çağdaş Türk Sanatı, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Tekiner, Aylin (2010). Atatürk Heykelleri, İstanbul: Kült, Estetik, Siyaset İletişim Yayınları.
• Üstünipek, Mehmet (2014). Ali Hadi Bara “Ali Hadi Bara’nın Anıt Heykel Alanındaki Öncü Kimliği ve Uygulamaları”, Semra Germaner Armağanı, İstanbul: MSGSÜ Yayınları.
• Yasa, Yaman Zeynep (2011). ‘Siyasi/Estetik Gösterge’ Olarak Kamusal Alanda Anıt ve Heykel, METU JFA 28/1, s. 177-190.
• Yılmaz, Nahide Ayşe (2006). “Ali Hadi Bara ve Atölyesi: Türk Heykelinde Yeni Oluşumlar”, yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Ankara: Hacettepe Üniversitesi.
• Yüksel, Mustafa (2012). “1980’lerden sonra Türk Heykel Sanatının Diğer Sanat Hareketlerindeki Yeri”, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 21/2, s. 91-102.