Akıl-Kültür İlişkisi Bağlamında Aydınlanmacı Akıl ve Eleştirisi

Yıl 2018, Sayı: 75, 149 - 166, 29.12.2018

Ömür Karslı

https://doi.org/10.32704/erdem.496786

Öz

İnsanın
ayırt edici niteliği akıl, kültürün oluşturulmasında en önemli etkenlerden
biridir. Aklın nasıl tanımlandığı ve konumlandığı, kültürün almış olduğu şekli
de belirlemektedir. Aydınlanma Çağı’nda akla yeni kültürün inşasında büyük bir
rol verilmiştir. Ancak ilerleyen süreçte akıl, Adorno ve Horkheimer’ın da
işaret ettiği gibi amacından uzaklaşarak araçsallaşmış ve modern kültürün
felaketlerinin sebebi olmuştur. Kültürün hastalıklarından kurtulması için
aklın, kültürün içinde yeniden değerlendirilip konumlanması gerekmektedir. Çağımızda
yüzleşmek zorunda olduğumuz krizlerin üstesinden gelebilmek için akıldan
vazgeçilmesine değil, eleştiriyi tekrar ancak bu defa etik duyarlılıkla
kuşatarak diriltmeye ihtiyaç duyulmaktadır. Ancak böyle bir kalkış noktası ile
aklın kültür içindeki doğru yeri bulunabilecektir.  

ABSTRACT

Enlightenment’s Reason in the
Context of Reason-Culture Relationship and Its Critique

The reason as a distinctive nature of man is one of the most
important factors in creating the culture. The definition and position of
reason also determines the shape of culture. In Enlightenment, reason has been
given a great role in the construction of the new culture. But progressively
the reason moved away from its purpose, intstrumentalized and was the cause of
modern cultural disasters as Adorno and Horkheimer pointed out. In order to get
rid of cultural diseases, the reason needs to be re-evaluated and positioned in
the culture. In our era, to defeat the crises we have to face, needed of not
give up reason but revive the critical reason again with inclosing ethicall
sensitivity. Only this point of departure can find the right place of reason in
the culture.

Keywords: Reason,
culture, critique, Enlightenment, Adorno, Horkheimer

Anahtar Kelimeler

Akıl, kültür, Adorno, Horkheimer, Aydınlanma, eleştiri

Kaynakça

• Adorno, Theodor W. ve Max Horkheimer(2010). Aydınlanmanın Diyalektiği, Çev. Nihat Ülner ve Elif Öztarhan Karadalga, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Akarsu, Bedia (1998). Felsefe Terimleri Sözlüğü, İstanbul: İnkılâp Yayınları.
• Aysevener, Kubilay (2003). “İnsan ve Doğa İlişkisi Üzerine”. Felsefe Dünyası Dergisi 37, s. 63-72.
• Bauman, Zygmunt (2000). Siyaset Arayışı, Çev. Tuncay Birkan, İstanbul: Metis Yayınları.
• Baykara, Tuncer (1990). “ ‘Medeniyet’ Kavramı ve Türk Toplumuna Girişi”, Tarih İncelemeleri Dergisi 1, s. 1-14.
• Bıçak, Ayhan (2018). Felsefenin Yapısı ve Sorunları. İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Cassirer, Ernst (1980). İnsan Üstüne Bir Deneme, Çev. Necla Arat, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Cevizci, Ahmet (2002). Felsefe Sözlüğü, İstanbul: Paradigma Yayınları.
• Çiğdem, Ahmet (2003). Aydınlanma Düşüncesi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Çiğdem, Ahmet (2008). Akıl ve Toplumun Özgürleşimi, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Delacampagne, Christian (2010). 20. Yüzyıl Felsefe Tarihi, Çev. Devrim Çetinkasap, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Duman, Fatih (2006). “Akılcılık Bağlamında İki Aydınlanma Geleneği: Fransız Aydınlanması Versus İskoç Aydınlanması” Ankara Üniversitesi SBF Dergisi 1, s. 117-151.
• Duralı, Teoman (2003). Çağdaş Küresel Medeniyet, İstanbul: Dergâh Yayınları.
• Duva, Özlem (2017). “Mitleşen Aydınlanma, Araçsallaşan Rasyonalite”, İzmir Felsefe Günleri 2012-2016 Bildiri Kitabı. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları: 37-50
• Febvre, Lucien (1995). Uygarlık, Kapitalizm ve Kapitalistler, Çev. Mehmet Ali Kılıçbay, İstanbul: İmge Kitabevi Yayınları.
• Freud, Sigmund (2013). Uygarlığın Huzursuzluğu, Çev. Haluk Barışcan, İstanbul: Metis Yayınları.
• Güçlü, Abdülbaki vd.(2003). Felsefe Sözlüğü, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Horkheimer, Max (2010). Akıl Tutulması, Çev. Orhan Koçak, İstanbul: Metis Yayınları.
• Horkheimer, Max (2012). Geleneksel ve Eleştirel Kuram, Çev. Mustafa Tüzel, İstanbul: YKY.
• Kant, Immanuel (1984). Seçilmiş Yazılar, Çev. Nejat Bozkurt, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Karslı, Ömür (2016). “Ernst Cassirer’de Kültürün Anlamı”, Jomelips 2, s. 38-58.
• Ketenci, Taşkıner (2007). “Chaplin’in Gözlerindeki Şaşkınlık: Postmodern Akıl Eleştirisi Üzerine”, Felsefe ve Sosyal Bilimler Dergisi 4, s. 59-75.
• Köktürk, Milay (2003). “Akıl Eleştirisi’nden Kültür Eleştirisi’ne: Sembolik Formlar Felsefesi”, Felsefe Dünyası Dergisi 37, s. 73-86.
• Özlem, Doğan (1986). Kültür Bilimleri ve Kültür Felsefesi, İstanbul: Remzi Kitabevi.
• Uygur, Nermi (2003). Kültür Kuramı, İstanbul: YKY.