Zihniyetlerin Yansıma Alanı Olarak Peyami Safa’nın Romanları ve Şahıslar Dünyası

Yıl 2012, Sayı: 62, 261 - 276, 01.04.2012

Sema Uğurcan

Öz

Zihniyet bir sosyal grubun üyeleri tarafından ortaklaşa algılanan
inançlar, düşünceler, alışkanlıklardır. Peyami Safa’nın kahramanlarında,
zihniyeti oluşturan duygu, düşünce ve ahlâkî belirlemelerde, Türke has
olanla, Batı’dan gelenler çatışır. Yazar kadın kahramanların zihniyetini,
pratik davranışlar, maddî kültür unsurlarına sinen malzemelerle
canlandırır. Aydın erkek kahramanları, zihniyetler etrafında bilinçli
tasavvurlara yöneltir. Kadınların zihniyette Batılı tercihleri, toplumlarına
yabancılaşmalarına yol açar. Doğu-Batı değerlerini birleştirmiş erkek
kahramanlar onların hareketleriyle ilgili sosyolojik sonuçlar çıkarır.
Zihniyet çarpışmalarını önce sosyal ve psikolojik işleyen yazar,
Matmazel Noraliya’nın Koltuğu ve Yalnızız’da bu çarpışmalara spritüalist
boyut katar. Bu da eserlerini daha zengin hâle getirir.

Anahtar Kelimeler

Zihniyet, medeniyet çatışması, yabancılaşma, spritüalizm

Peyami Safa’s Novels and the Characters in the Novel Characters as a Domain of the Reflection of Mentality

Öz

Mentality is the sum of commonly perceived beliefs, thoughts and
habits by members of a social group. In Peyami Safa’s characters, there
is a clash between feelings, thoughts and moral values making up the
Turkish mentality versus the one of Western origin. The writer pictures
the mentality of his women characters by their practical behaviours
and elements composing the material culture. The intellectual men
of the novels are directed towards a conscious imagining concerning
mentality, while the western preferences of women in mentality leads
them to alienation. The male characters combining eastern and
western values take some consequences concerning the attitude ofwomen. While the writer first takes up the mentality clashes from a
social and psychological point of view in Matmazel Noraliya’nın Koltuğu
and Yalnızız, he then adds a spiritualistic dimension. This is turn,
enrichens his literary works.

Anahtar Kelimeler

Mentality, clash of civilisation, alienation, spiritualism

Kaynakça

• Ayvazoğlu, Beşir (2008), Peyami Hayatı Sanatı Felsefesi Dramı, Kapı.
• Braudel, Fernand (1996), Uygarlıkların Grameri, Çeviren: Mehmet Ali Kılıçbay, İmge.
• Moran, Berna (1983), “Matmazel Noraliya’nın Koltuğu”, Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış, İletişim, s. 200-218.
• Özgül, Kayahan (2003), Siyasî Rüyalar, Akçağ.
• Safa, Peyami, Bir Akşamdı 1995, Bir Tereddüdün Romanı 1995, Biz İnsanlar 1974, Canan 1996, Dokuzuncu Hariciye Koğuşu, Fatih Harbiye 1983, Mahşer 1996, Matmazel Noraliya’nın Koltuğu 1974, Sözde Kızlar 1995, Şimşek 1996, Yalnızız 1996 (İstanbul, Ötüken Yayınları)
• Tanpınar, Ahmet Hamdi (1993), “Türk Edebiyatında Cereyanlar”, Edebiyat Üzerine Makaleler, Hazırlayan: Zeynep Kerman, Dergâh, s. 101-127. “Dokuzuncu Hariciye Koğuşu”, age., s. 361-364.
• Tarancı, Cahit Sıtkı (1940), Peyami Safa Hayatı ve Eserleri, Semih Lütfi Kitabevi.
• Tekin, Mehmet (2003), Peyami Safa ile Söyleşiler, Çizgi.
• Ülgener, Sabri (1981), İktisadî Çözülmenin Ahlâk ve Zihniyet Dünyası, Der. (1983), Zihniyet, Aydınlar ve İzm’ler, Mayaş.