The Mathematical Notation System in the Islamic Algebra and in Gelenbevi’s Thought

Yıl 2011, Sayı: 61, 159 - 192, 12.12.2011

Zeynep Tuba Oğuz

Öz

In this article, we have analized how mathematical notations were
used by Gelenbevî who was the last represent among scholars solving problems by using the classsical mathematical methods. Also we have
investigated development of mathematical notation system in both
Islamic world and Europe. According to the results we have found,
mathematical notation system had been founded in the Islamic world
nearly hundred years earlier than Europe, and it had been continued
to develop until the 18th century. So Gelenbevî applied the best forms
of mathematical symbols in his book titled Hisâb el-Küsûr peculiar to
Islamic world.

Anahtar Kelimeler

Gelenbevî, notations, Maghrib, algebra, Ottoman mathematics

İslam Cebirinde ve Gelenbevî’de Matematiksel Notasyon Sistemi

Öz

Bu makalede, kendi döneminde Batılılarca da takdir edilmiş olan bir
Osmanlı âlimi İsmail Gelenbevî’nin (18. yüzyıl) Hisâbü’l-Küsûr adlı eseri
incelenerek, Gelenbevî’nin cebirsel sembolizme yaptığı katkıyı ortaya
çıkarmak amaçlanmıştır. Çalışmamızda, İslam klasik geleneğinin son
temsilcisi olan Gelenbevî’nin yaşadığı döneme kadar yetişmiş İslam
cebircilerinin en önemlilerinin eserleri taranarak, İslam dünyasının
oluşturduğu kendine özgü matematiksel sembolizmin Gelenbevî’ye dek
kesintisiz devam edip etmediği ve ne ölçüde geliştirildiği ele alınmıştır.
Ayrıca, İslam dünyasında ve Avupa’da matematiksel sembolizmin
gelişmesi de karşılaştırılmıştır. Bulgularımıza göre, İslam dünyası
Avrupa’dan yaklaşık bir asır kadar önce kendine özgü bir matematiksel
notasyon sistemi kurmayı başarmış ve bu notasyon sistemi Gelenbevî’ye
dek gelişerek devam etmiştir. Endülüslülerin (Batı İslam dünyası)
katkısı olarak bilinen, (büyük ihtimalle) Magribli matematikçilerce
Osmanlılara nakledilen ve 16. yüzyılda olgunlaştırıldığı düşünülen
matematiksel sembolizmin esasında 18. yüzyıl âlimlerince ikmal
edildiği sonucuna varılmıştır. Bu çalışmada ağırlıklı olarak Arapça
ve Osmanlıca yazma eserlerden yararlanılmış, bunlardan elde edilen
bilgiler İngilizce ve Türkçe kaynaklarla bütünleştirilerek incelenmiştir. 

Anahtar Kelimeler

Gelenbevî, sembolizm, Endülüs, cebir, Osmanlı matematiği

Kaynakça

• -