Artuklu Türkmenlerinin Sikkelerinde Görülen İktidar ve Güç Sembolü Hükümdar Portreleri

Yıl 2011, Sayı: 59, 169 - 198, 04.04.2011

Ramazan Uykur

Öz

Bu makalede 11-12. yüzyıllar arasında bugünkü Güneydoğu Anadolu bölgesinde Artuklu emirleri için basılmış bir grup figürlü Artuklu sikkesi irdelenmiştir. Zengin figür programları ile Orta Çağ imge dünyası hakkında
önemli veriler sunan bu sikkeler üzerindeki hükümdar portreleri özellikle
dikkat çekicidir. Bu makalede, tüm figürlü süslemeler yerine sadece “iktidar ve güç sembolü” olarak kullanılan hükümdar portreleri ele alınacaktır.

Anahtar Kelimeler

Artuklu, sikke, iktidar, portre

The Portraits of Rulers as Symbols of Power in the Coins of Artukid Turcomans

Öz

This study examines a group of coins minted in the 11th and 12th centuries for the Artukid rulers, who ruled the South-East Anatolia. The coins in
question enable us to have a broad understanding on the figurative representation and iconography of the medieval art. The portrait of an anonymous ruler is the most popular theme seen on the coins. The main aim
of the article is to evaluate the iconography of the portraits of ruler - most
probably used as the symbol of the power- on the Artukid coins.
Key Words: the Artukid rule, Artukid coins, rulership, symbol.

Anahtar Kelimeler

the Artukid rule, Artukid coins, rulership, symbol of power in coinage

Kaynakça

• A Descriptive Catalogue of Greek Coins, Selected From the Cabinet of Clarence S. Bement, Esq. Philadelphia, (1921), New York: The American Numismatic Society.
• Abdüsselam Efendi (2007), Ümmü’l-İber, haz. H. H. Güneş, İstanbul: İmak Ofset Basım Yayın San. Tic. Ltd. Şti.
• Artuk, İbrahim (1944), Mardin Artukoğulları Tarihi, İstanbul: Gençler Kitabevi.
• Artuk, İbrahim, Cevriye Artuk (1970), İstanbul Arkeoloji Müzeleri Teşhirdeki İslami Sikkeler Katalogu, I. Cilt, İstanbul: MEB.
• Artuk, İbrahim, Cevriye Artuk (1993), Artukoğulları Sikkeleri, İstanbul: Sümer Kitabevi, Alemdar Ofset.
• Baer, Eva (1983), Metalwork in Medieval Islamic Art, New York: State University of New York Pres.
• Baer, Eva (1989), Ayyubid Metalwork with Christian Images, Leiden: Libraray of Congress Cataloging in Publication.
• Baydur, Nezahat (1998), Roma Sikkeleri, İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları.
• Bellinger, Alfred R. (1958), “Roman and Byzantine Medallions in the Dumbarton Oaks Collection”, DOP, Vol. 12.
• Breckenridge, James D. (1959), The Numismatic Iconography of Justinian II, New York: The American Numismatic Society.
• Burchett, B. Rebecca (1918), Janus in Roman Life and Cult, a Study in Roman Religions, Wisconsin: PhD, University of Pennsylvania, George Banta Publishing Company.
• Callataÿ, François (1999), Greek and Roman Coins from the Du Castel Collection, London: Spink and Son Ltd.
• Çoruhlu, Yaşar (2007), Erken Devir Türk Sanatı, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Darkot, Besim (1993), “Diyarbakır”, İA, III. Cilt, İstanbul: s. 605.
• Darkot, Besim (1993), “Hisn-ı Keyfa”, İA, V/I. Cilt, İstanbul: s. 454.
• Dosogne, Jacqueline L. (1984), “Le Message Iconographique”, Le Monnayage Byzantin, éd. T. Hackens, Louvain, Séminaire de Numismatique Marcel Hoc de Collége Érasme.
• El-Makrizi (1946), Eski ve İslamî Paralar, çev. İ. H. Konyalı, İstanbul: Gavsi Ozansoy Basımevi.
• Erkiletlioğlu, Halit, Oğuz Güler (1996), Türkiye Selçuklu Sultanları ve Sikkeleri, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Basımevi.
• Esin, Emel (2001), Türk Kozmolojisine Giriş, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Esin, Emel (2006), Türklerde Maddi Kültürün Oluşumu, İstanbul: Kabalcı Yayınevi.
• Gökalp, Zeliha Demirel (2007), Yalvaç ve Isparta Arkeoloji Müzelerinde Bulunan Bizans Sikkeleri, Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Sos. Bil. Ens., (Yayınlanmamış Doktora Tezi).
• Grabar, Oleg (1964), “Islamic Art and Byzantium”, DOP, Vol. 18, s. 69-88.
• Hill, G. F. (1906), Historical Greek Coins, London: Archibald Constable and Company Limited.
• Hoffman, Eva R. (2001), “Pathways of Portability: Islamic and Christian Interchange from the Tenth to the Twelfh Century”, Art History, Vol. 24, No. 1, s. 40-41.
• I. Ghalip Edhem (1894), Catalogue des Monnaies Turcomanes, Beni Ortok, Beni Zengui, Frou Atabeqyéh Et Meliks Eyoubites de Meiyafarikin, Musée Impérial Ottoman, Section Des Monnaies Musulmanes, par I. Ghalip Edhem, Constantinople.
• Islamic Coins (1976), ed. R. A. Popic, E. B. Dov, Jerusalem: Isratypeset.
• İnal, Güner (1995), Türk Minyatür Sanatı (Başlangıcından Osmanlılara Kadar), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• İsmâil Galib (1311), Müze-i Hümayun, Meskûkât-ı İslamiyye Kısmından Meskûkât-ı Türkmaniye Katalogu, Beni Artuk, Beni Zengi, Füruu Atabekiye, Mülûk-i Eyûbiye Meyafârikin, Kostantiniye: Mihran Matbaası.
• J. Sabatier (1955), Description Générale Des Monnaies Byzantines, Part Illustrée, Graz-Austria: Akademische Druck-U. Verlagsanstalt.
• Kâtip Ferdi (2006), Mardin Mülûkü Artukiyye Tarihi, naşir, Ali Emirî, haz. Y. M. Yardımcı, İstanbul: Prestij Reklam.
• Köprülü, Fuat (1993), “Artukoğulları”, İA, I. Cilt, İstanbul: s. 617-625.
• Latrie, M. le C.te De Mas (1889), Trésor de Chronologie D’histoire et de Géographie, Paris: Pour L’étude et L’emploi des Documents du Moyen Age.
• Lowick, Nicholas (1990), “The Religious, the Royal and the Popular in the Figural Coinage of the Jazira”, Coinage and Histoy of the Islamic World, Great Britain, Variorum, s. 159-173.
• Melih, Arslan, Lighfoot, Chris (1999), Antik Sikke Defineleri, Ankara: Dumat Ofset Lmt. Şti.
• Mørkholm, Otto (2000), Erken Helenistik Çağ Sikkeleri, çev. O. Tekin, İstanbul: Homer Kitabevi.
• Ögel, Bahaeddin (1998), Türk Mitolojisi, I. Cilt, 3. baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• Öney, Gönül (1992), Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları, Ankara: Türkiye İş Bankası Yayınları.
• Özme, Adil (2001), “Anadolu Selçuklu Sikkelerinde Figür Programı”, V. Ortaçağ ve Türk Dönemi Kazı ve Araştırmaları Sempozyumu Bildiriler, Ankara: s. 438.
• Parla, Canan (2005), “Diyarbakır Surları ve Kent Tarihi“, ODTÜMFD, Sayı I, s. 57-84.
• Poole, Stanley Lane (1875), The International Numismata Orientalia, Coins of the Urtukî
• Turkumâns, Trübner & Co., Ludgate Hill. Printed by Stephen Austin and Sons,.
• Poole, Stanley Lane (1877), Catalogue of Oriental Coins in the Biritish Museum, The Coins of the Turkuman Houses of Seljook, Urtuk, Zengee, Vol. III, Classes X-XIV, London: Printed by Order of the Trustees, Forni Editore.
• Rider, Georges Le, François de Callataÿ (2006), Les Séleucides et les Ptolémées, Champollion, Rocher.
• Sayles, Wayne G. (1999), Ancient Coin Collecting VI, Non-Classical Cultures, Krause Publications.
• Sevim, Ali (1962), “Artukluların Soyu ve Artuk Beyin Siyasi Faaliyetleri”, Belleten, Cilt XXVI, Sayı 103, s. 121-146.
• Sikkeler ne Anlatır? Ortaçağ Anadolu Sikkelerinde Simgeler ve Çokkültürlülük (2009), ed. E. Topraktepe, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Spengler, William F., Wayne G. Sayles (1992), Turkoman Figural Bronze Coins and Their Iconography, Vol. I, The Artuqids, Lodi, Wisconsin: Clio’s Cabinet.
• Spengler, William F., Wayne G. Sayles (1992), Turkoman Figural Bronze Coins and Their Iconography, Vol. II, The Zengids, Lodi, Wisconsin: Clio’s Cabinet.
• Stanley Lane Poole (t.y.), Coins of the Urtukî Turkumâns (Foes of the Crusaders), New York: Reprinted Published by Charles H. McSorley Closter.
• Süslü, Özden (1989), Tasvirlere Göre Anadolu Selçuklu Kıyafetleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Tayeb el-Hibri (1993), “Coinage Reform under the Abbâsid Caliph al-Ma’mûn”, Journal of the Economic and Social History of the Orient, Vol. 36, No. 1, s. 58-83.
• Tekin, Oğuz (1994), Grek ve Roma Sikkeleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Usta, Seval (2005), Selçuklu Çini Ve Keramik Sanatında İnsan Figürüne İkonografik Açıdan Bir Bakış, İstanbul: Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi).
• Valentine, William H. (1921), Sasanian Coins, London: Spink and Son Lmtd.
• Whelan, Estella Jane (1979), The Public Figure: Political Iconography in Medieval Mesopotamia, PhD. dissertation for New York University.
• Whitting, Philip. D. (1973), Byzantine Coins, London: Barrie & Jenkins.
• Wroth, Warwick (1908), Catalogue of the Imperial Byzantine Coins in the British Museum, Volume I, London: Oxford Horace Hart Printer to the University.