Divan Şiirinde Ortak Mahlas Sorunu ve Kabûlî Örneği

Yıl 2009, Sayı: 53, 55 - 82, 01.04.2009

Mustafa Erdoğan

Öz

Bu makalede önce, divan şiirindeki ortak mahlas sorunu ele alınmış,
ortak mahlas kullanımının divan şiirinde nasıl karşılandığı, sebepleri,
sonuçları, bu edebiyatın yaşadığı dönemde ve sonrasında ne gibi sıkıntılara sebep olduğu üzerinde durulmuştur. Başka şairlerle ortak mahlas
kullanmaya divan şiiri geleneğinde iyi bakılmamış, hatta kimi zaman
şairler bu yüzden mahlaslarını bile değiştirmişlerdir. Müşterek mahlas
kullanımı sonucu geçmişte ve günümüzde şairler ve şiirler karıştırılmış,
hatta kimi zaman bu yüzden kavgalar bile yaşanmıştır. Bu bakımdan
araştırmacıların çok dikkatli olması, ayrıntıları atlamaması, araştırma
sırasında varsa şairlerin eserlerine, tezkirelere, önemli şiir mecmualarına ve ilgili yayınlara mutlaka müracaat etmesi gerekmektedir. Yazıda
daha sonra, Kabûlî örneğinden hareketle konu daha net hale getirilmiş
ve Kabûlî mahlasını kullanan şairlerin de yer yer karıştırıldığı; Gedizli
Kabûlî’nin şiirlerinin Sirozlu Kabûlî’ye ve Şeyh Mustafa Kabûlî’ye ait
olarak gösterildiği ifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Divan şiiri, mahlas, müşterek mahlas, mahlastaş şairler, Kabûlî

The Problem of Common Pseudonym in Divan Poetry and the Case of Kabûlî

Öz

In this article, first of all the common pseudonym problem in Divan
Poetry has been dealt with, and how the use of common pseudonym
was met in the Divan Poetry. The study also deals with the reasons and
results of this usage, and what kind of problems it caused during and
after the period it existed. The use of common pseudonym with other
poets had a negative impact in the Divan Poetry tradition, even the
poets changed their pseudonyms for this reason. As a result of using
common pseudonyms, poems and poets have been mistaken nowadays and in the past, even there have been quarrels among the poets
from time to time. In this regard, the researchers must be very careful,
must pay due attention to the details, have recourse to the works of
poets, tezkires, the important anthologies of poetry and related publications. This study, then, will examine this question by analyzing the
Kabûlî case. In this case, the poets using the pseudonym, “Kabulî”, and
their poems have been mistaken as Gedizli Kabûlî’s, or Sirozlu Kabûlî
or Şeyh Mustafa Kabûlî.

Anahtar Kelimeler

Divan poetry, pseudonyms, the use of common pseudonym, Kabûlî

Kaynakça

• Akün, Ömer Faruk, “Divan Edebiyatı”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 9, İstanbul 1994, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, s. 394-396.
• Ali Şîr Nevâyî, Mecâlisü’n-Nefâyis, Haz. Hüseyin Ayan-vd., Erzurum, 1995, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yayınları.
• Ambros, Edith Gülçin, “So any Medhî’s” [Pek Çok Medhîler], Türkische Miszeller: Robert Anhegger Festschrift, İstanbul, t.y., s. 25-33.
• Avşar, Ziya, Revânî Dîvânı, Konya 2007, Sebat Ofset Matbaacılık.
• Bayram, Ömer, Azerbaycan Sahası Tezkireleri ve Seyyid Azîm Şirvânî’nin Tezkiresi, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2005.
• Beyânî Mustafa bin Carullah, Tezkiretü’ş-Şuara, Haz. İbrahim Kutluk, Ankara 1997, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bolat, Elif, “Kabûlî Mustafa Divanı (İnceleme-Metin)”, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2005.
• Boranoğlu, Turan, Bursalı Rahmî Çelebi Divanı’nın Tahlili, Fırat Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Elazığ 1997.
• Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, Haz. Mustafa Tatçı-Cemal Kurnaz, Ankara 2000, Bizim Büro Yayınları, 2 C.
• Canım, Rıdvan, “Kabûlî/Mutasavvıf Divan Şâiri”, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, Ankara 2004, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, C. 5, s. 276-277.
• Canım, Rıdvan, Edirne Şâirleri, Ankara 1995, Akçağ Yayınları.
• Canım, Rıdvan, Latîfî Tezkiretü’ş-Şu’ara ve Tabsıratu’n-Nuzamâ (İnceleme-Metin), Ankara 2000, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Cunbur, Müjgan, “Kabûlî/Divan Şâiri”, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, Ankara 2004, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, C. 5, s. 277.
• Çakıcı, Bilal, “Metinden Hareketle Edebiyat Tarihi: Fedaî Divanı Örneği”, I. Uluslararası Türk Dili ve Edebiyatı Sempozyumu (23-26 Ekim 2007) Bildirileri, Isparta 2008, s. 149-154.
• Divan-ı Rahmî (Bursalı), Ankara Milli Kütüphane, Yazma A 6803/1.
• Divan-ı Rahmî (Kırımlı), Ankara Milli Kütüphane, Yazma A 5170.
• Divan-ı Rahmî (Kırımlı), Mektebetü’l-Melik Abdü’l-Aziz bi’l-Medîneti’l-Münevvere (Medine Melik Abdülaziz Kütüphanesi), Şeyhülislam Ârif Hikmet Bey Kitapları, No: 63.
• Divan-ı Şeyh Kabûlî Mustafa Edirnevî, Ankara Milli Kütüphane, Yazma A 2450.
• Elmas, Sevgi, Rahmî (Kırımlı, Mustafa) Hayatı, Edebî Şahsiyeti, Eserleri ve Divanının Tenkitli Metni, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, Edirne 1997.
• Erdoğan, Mustafa, Kabûlî İbrahim Efendi, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2008, 2 C.
• Ertaylan, İ. H., Külliyât-i Dîvân-i Kabulî, İstanbul 1948, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Esad Mehmed Efendi ve Bağçe-i Safâ-Endûz’u (İnceleme-Tenkitli Metin-Dizin), Haz. Rıza Oğraş, Burdur 2001.
• Eyduran, Aysun (Sungurhan), Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şuarâ İnceleme-Tenkitli Metin, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 1999, 2 C.
• Fatin Davud, Tezkire-i Hâtimetü’l-Eş’âr, [İstanbul] 1271.
• Fuzûlî, Farsça Divan, (Neşreden Hasibe Mazıoğlu), Ankara 1962.
• Hayyampur, A., Ferheng-i Suhanverân, Tebriz 1340, Çaphane-i Şirket-i Sihâmî.
• İnce, Adnan, Tezkiretü’ş-Şu’arâ Sâlim Efendi, Ankara 2005, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• İpekten, Haluk-vd, “XVIII. Yüzyıl Divan Nazmı”, Büyük Türk Klasikleri, İstanbul 1987, Ötüken-Söğüt, C. 6, s. 289.
• İpekten, Haluk-vd, Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, İstanbul 1988, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• İsen, Mustafa, “Divan Edebiyatında Mahlasdaş Şairler”, Milli Eğitim, S. 82, Şubat-1989, s. 22-29.
• İsen, Mustafa, “Divan Edebiyatında Mahlasdaş Şâirler”, Ötelerden Bir Ses Divan Edebiyatı ve Balkanlarda Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler, Ankara 1997, Akçağ Yayınları, s. 195-208.
• “Kabûlî Âşık”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul 1982, Dergâh Yayınları, C. 5, s. 66.
• “Kabûlî Çelebi”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul 1982, Dergâh Yayınları, C 5, s. 66.
• Kaf-zâde Fâizî, Zübdetü’l-Eş’âr, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Manzum Eserler Bölümü, Yz. 1325.
• Kalpaklı, Mehmet, “Divan Şiirinde Mahlas Üzerine”, Kitap-lık, S. 45, 2001, s. 256.
• Kaya, Doğan, “Kul Himmet’in Bilinmeyen Deyişleri”, Kul Himmet: Âşık Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul 2000, s. 421-432.
• Kayaalp, İsa, “Kabûlî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, İstanbul 2001, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. 24, s. 43.
• Kefeli Hüseyin, Râznâme, Çevriyazı ve Tıpkıbasımı Haz. İ. Hakkı Aksoyak, Harvard University 2004.
• Kılıç, Filiz, Meşâirü’ş-Şuara İnceleme Tenkitli Metin, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 1994, 2 C.
• Koz, M. Sabri, “Aşık Edebiyatımızda Ortak Mahlaslar Sorunu”, I. Uluslararası Türk Halk Edebiyatı Semineri Bildirileri, Eskişehir 1987, Yunus Emre Kültür Sanat ve Turizm Vakfı Yayınları, s. 169-179.
• Köksal, M. Fatih, Edirneli Nazmî Mecma’ü’n-Nezâ’ir (İnceleme-Tenkitli Metin), Hacettepe Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2001, 3 C.
• Köksal, M. Fatih, “Yanıltıcı Mahlaslar Yahut İbn-i Kemâl’in Ettikleri”, Türk Edebiyatı, S. 376, Şubat-2005, s. 41-43.
• Kurtoğlu, Orhan, “Divan Şiirinde Mahlas Değiştiren ve Birden Fazla Mahlas Kullanan Şairler”, Bilig, S. 38, Yaz-2006, s. 71-91.
• Kut, Günay, “Kabûlî’nin İkinci Divanı’ndaki Türkçe Kaside ve Gazeller”, Journal of Turkish Studies Türklük Bilimi Araştırmaları, In Memoriam Şinasi Tekin II, Volume: 31/II, Harvard University 2007, s. 107-122.
• Kut, Günay, “Kabûlî’nin İlk Divanındaki Türkçe Şiirler”, Yazmalara Adanmış Bir Ömür Nimet Bayraktar’a Armağan, İstanbul 2006, Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi Yayınları, s. 102-120.
• Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Haz. Mustafa İsen, Ankara 1994, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Mecmu’a-i Eş’âr, Ankara Milli Kütüphane, Yazma A 4228.
• Mecmua-i Eş’âr, Ankara Milli Kütüphane, Yazma A 2358.
• Mecmua-i Eş’âr, Ankara Milli Kütüphane, Yazma Cebeci 411.
• Mecmûa-i Eşâr ve Fevâid, Ankara Milli Kütüphane, Yazma A 7078.
• Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, Yayına Haz. Nuri Akbayar, İstanbul 1996, Tarih Vakfı Yayınları, 5 C.
• Mermer, Ahmet, Kütahyalı Rahîmî ve Dîvânı, İstanbul 2004, Sahhaflar Kitap Sarayı.
• Mus.t.afa S.afa¯yi¯ Efendi Tez¯ kire-i S.afa¯yi¯ (Nuh˘ betüél-A¯ s ¯ a¯r min Feva¯éidi’l-Eşèa¯ r) İnceleme-Metin-İndeks, Haz. Pervin Çapan, Ankara 2005, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Pala, İskender, “Kabûlî”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul 1982, Dergâh Yayınları, C. 5, s. 66.
• Riyâzî Mehmed Efendi, Tezkire-i Riyâzî, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Tarih Bölümü, Yazma 765.
• Sakaoğlu, Saim, “XVII. Yüzyıl Halk Şiiri”, Büyük Türk Klasikleri, İstanbul 1987, ÖtükenSöğüt, C. 6, s. 86.
• Solmaz, Süleyman, Ahdî ve Gülşen-i Şu’arası (İnceleme-Metin), Ankara 2005, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
• Şimşek, Selami, Edirneli Kabûlî Mustafa Efendi Hayatı, Eserleri, Tasavvufî Görüşleri, Kenzü’lEsrâr ve Divanı, İstanbul 2005, Buhara Yayınları.
• Tarlan, Ali Nihad, Fuzulî’nin Farsça Divanı Tercümesi, İstanbul 1950.
• Taş, Hakan, “Mevlânâ Kabûlî [1438-1478] ve Divan’ındaki Türkçe Şiirleri”, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi, İstanbul 2007, S. 16, s. 135-160.
• Tolasa, Harun, Sehî, Latîfî, Âşık Çelebi Tezkirelerine Göre 16. Yüzyılda Edebiyat Araştırma ve Eleştirisi I, İzmir, 1983, Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Topkapı Sarayı Müzesi Kütüphanesi Farsça Yazmalar Kataloğu, Haz. Fehmi Edhem Karatay, İstanbul 1961, Topkapı Sarayı Müzesi Yayınları.
• Tuman, Mehmet Nail, Tuhfe-i Nâilî Divan Şâirlerinin Muhtasar Biyografileri, Haz. Cemal Kurnaz-Mustafa Tatçı, Ankara 2001, Bizim Büro Yayınları, 2 C.
• Yıldırım, Ali, Divan Edebiyatında Mahlas ve Mahlas-nâmeler, Ankara 2006, Akçağ Yayınları.