The Çevgân Game in Turkish Culture and Literature

Yıl 2009, Sayı: 53, 83 - 114, 01.04.2009

Aysun Eyduran

Öz

The festivals in the ancient times used to be organized for entertainment purposes at times when soldiers did not go to battle, and these
festivals included several sports activities. Such sports events both
strengthened the players in body and mind, and prepared them for
battles fought against the enemy. In this respect, sports were of great significance for the Central Asian Turks and for subsequent Turkish
states, as well as for other states. Game shows on horse back constituted part of the sports activities in those times. Çevgan is only one
of the horse sports played in these festivals. The Arabs, Persians and
Byzantines also played this game besides the Turks. The çevgan game
started to be known as “polo” throughout the world when the British conquered Afghanistan and Northern India at beginning of the 19th
century. This study focuses on the place and significance of the çevgan
game in Turkish culture and literature, and the way it is represented in
literary texts.

Anahtar Kelimeler

Turkish culture, Turkish literature, sports, game, çevgan, polo

Türk Kültürü ve Edebiyatında Çevgan Oyunu

Öz

Eski çağlarda savaşsız geçen günlerde eğlence amacıyla şenlikler düzenlenir ve bu şenliklerde birçok spor etkinliklerine yer verilirdi. Spor
etkinlikleri, kişiyi bedenen ve zihnen güçlendirdiği gibi düşmana karşı
verilecek savaşa da hazırlamış olurdu. Bu bakımdan diğer devletlerin
yanı sıra Orta Asya Türkleri ve daha sonraki Türk devletleri için sporun
ayrı bir önemi vardı. O dönemlerdeki spor etkinliklerinin bir bölümünü
atlı spor gösterileri oluşturmaktaydı. Çevgan, atlı spor oyunlarından
sadece biridir. Türklerin yanı sıra bu oyunu Arap, Acem ve Bizanslılar
da oynamışlardır. Çevgan oyununu bütün dünyanın “polo” adıyla tanıması, XIX. yüzyıl başlarında İngilizlerin Afganistan ve Kuzey Hindistan’ı
işgali sırasında olmuştur. Bu çalışmada, çevgan oyununun Türk kültürü ve edebiyatındaki yeri ve önemi, edebî metinlerde işlenişi üzerinde
durulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türk kültürü, Türk edebiyatı, spor, oyun, çevgan, polo

Kaynakça

• Ak, Coşkun (1987), Muhibbî Dîvânı-İzahlı Metin-Kanûnî Sultan Süleyman, Ankara: Kültür Bak. Yay.
• Akkuş, Metin (1993), Nef’î Dîvânı, Ankara: Akçağ Yay.
• Alpay Tekin, Gönül (1992), Ahmed-i Dai, Çengnâme, Cambridge: Harvard Üni. Yay.
• Alpay Tekin, Gönül (1994), Alî-Şîr Nevâyî-Ferhâd ü Şîrîn, Ankara: TDK Yay.
• Arat, Reşit Rahmeti (1985), Babur Şah, Baburnâme (Babur’un Hâtıratı), Ankara: Kültür Bak. Yay.
• Arat, Reşit Rahmeti (1947), Yusuf Has Hâcib, Kutadgu Bilig, Ankara: MEB Yay.
• Atalay, Besim (1939-43), Kaşgarlı Mahmut, Divanü Lûgat-it-Türk Tercümesi, Ankara: TDK Yay.
• Ayan, Dursun (2000), “Kültürel Geçişlilikte Polo/Çevgân Oyunu”, Uluslar Arası Dördüncü Türk Kültürü Kongresi Bildirileri 4-7 Kasım 1997, Ankara, Ankara: AKM Yay.
• Ayan, Hüseyin (1990), Nesimî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• Baltacı, Câhid (1981), Tasavvuf Lügatı, İstanbul: Elif Yay.
• Bilkan, Ali Fuat (1997), Nâbî Dîvânı, İstanbul: MEB Yay.
• Canpolat, Mustafa (1982), Ömer bin Mezid-Mecmû’atü’n-Neza’ir, Ankara: TDK Yay.
• Canpolat, Mustafa (1995), Ali Şir Nevayî- Lisânü’t-Tayr, Ankara: AKM Yay.
• Ceyhan, Adem (1997), Bedr-i Dilşâd’ın Murâd-nâmesi, İstanbul: MEB Yay.
• Coşkun, Ali Osman (1989), Simkeşzâde Feyzî Divanı-İnceleme-Metin-İndeks, Ankara: GÜSBE. Doktora Tezi.
• Çavuşoğlu, Mehmed - M. Ali Tanyeri (1989), Üsküplü İshak Çelebi, Divan-Tenkidli Basım, İstanbul: Mimar Sinan Üni. Fen-Edb. Fak. Yay.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1971), Necati Bey Divanı’nın Tahlili, İstanbul: MEB Yay.
• Çavuşoğlu, Mehmed (1977), Yahyâ Bey Dîvanı, İstanbul: İstanbul Üni. Ed. Fak. Yay.
• Devellioğlu, Ferit (1986), Osmanlıca Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Ankara: Aydın Kitabevi.
• Dilçin, Cem (1991), Mes’ûd bin Ahmed, Sühey ü Nev-bahâr, İnceleme-Metin-Sözlük, Ankara: AKM Yay.
• Doğan, Muhammed Nur (1997), Şeyhülislâm Es’ad ve Dîvânı, İstanbul: MEB Yay. Elçin, Şükrü (1984), Gevherî Divanı, İnceleme-Metin-Dizin, Ankara: Kültür ve Turizm Bak. Millî Folklor Araştırma Dairesi Yay.
• Ergin, Muharrem (1980), Kadı Burhaneddin Divanı, İstanbul: İstanbul Üni. Ed. Fak. Yay.
• Ergun, Sadettin Nüzhet (1935), Âşık Ömer Hayatı ve Şiirleri, İstanbul: Semih Lütfi Matbaası ve Kitabevi.
• Ersoylu, İ. Halil (1989), Cem Sultan’ın Türkçe Divan’ı, Ankara: TDK Yay.
• Ertem, Rekin (1979), “Fasâhat”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Dergah Yay, C.3, s.206.
• Erünsal, İsmail E. (1983), The Life and Works of Tacizade Cafer Çelebi with a Critical Edition of His Divan, İstanbul: İstanbul Üni. Ed. Fak. Yay
• Evliya Çelebi (1314), Seyahatnâme, İstanbul: Dersaadet.
• Gökyay, Orhan Şaik (1966), Keykâvus, Kabusnâme, Çev. Mercimek Ahmed, İstanbul: Maarif Matbaası.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1972), Nedîm Divanı, İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri Yay.
• Gölpınarlı, Abdülbaki (1983), Mevlânâ’dan Sonra Mevlevîlik, İstanbul: İnkılâp ve Aka Kitabevleri.
• Gülensoy, Tuncer - Rekin Ertem (1982), “Kabusnâme”, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, İstanbul: Dergâh Yay, C.5, s.67-68.
• Güzel, Abdurrahman (1987), Kaygusuz Abdal-Dil-güşâ, Ankara: Kültür Bak. Yay.
• Halıcı, Feyzi (1993), “Çevgân”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., C.8, s.295-296.
• Horata, Osman (1998), Esrâr Dede, Hayatı-Eserleri-Şiir Dünyası ve Dîvânı, Ankara: Kültür Bak. Yay.
• Huart, Cl. (1988), “Nûşirevân”, İslâm Ansiklopedisi, İstanbul: MEB Yay, C.9, s.370.
• İnce, Adnan (2000), Cem Sultan, Cemşîd ü Hurşîd, Ankara: AKM Yay.
• İpekten, Haluk (1990), Nâ’ilî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• İsen, Mustafa (1990), Usûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• İsen, Mustafa (1993), Acıyı Bal Eylemek, Türk Edebiyatında Mersiye, Ankara: Akçağ Yay.
• İsen, Mustafa - Cemal Kurnaz, (1990), Şeyhî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
• Kahraman, Âtıf (995), Osmanlı Devleti’nde Spor, Ankara: Kültür Bak. Yay.
• Kaplan, Mahmut (1996), Neşâtî Divanı, İzmir: Akademi Kitabevi.
• Karacan, Turgut (1991), Bosnalı Alaeddin Sabit, Divan, Sivas: Cumhuriyet Üni. Yay.
• Karahan, Abdülkadir (1966), Figânî ve Divançesi, İstanbul: İstanbul Edb. Fak. Yay.
• Karahan, Leylâ (1994), Erzurumlu Darîr, Kıssa-i Yûsuf, Ankara: TDK Yay.
• Kılıç, Filiz (2000), Şâhî, Hayatı ve Divanı, Ankara: Kültür Bak. Yay.
• Kurnaz, Cemâl (1987), Hayâlî Bey Dîvânı Tahlili, Ankara: Kültür ve Turizm Bak. Yay.
• Kurnaz, Cemâl (1992), Ahmet Talat Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar ve İzahı, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Küçük, Sabahattin (1994), Bâkî Dîvânı, Tenkitli Basım, Ankara: TDK Yay.
• Külekçi, Numan (1989), Gani-zade Nadiri ve Divanından Seçmeler, Ankara: Kültür Bak. Yay.
• Levend, Agâh Sırrı (1984), Divan Edebiyatı-Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, İstanbul: Enderun Yay.
• Lugal, Necati (1993), Şehnâme-Firdevsi, İstanbul: MEB Yay.
• Mengi, Mine (1995), Mesîhî Divanı, Ankara: AKM Yay.
• Mermer, Ahmet (1991), Mezâkî, Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanı’nın Tenktidli Metni, Ankara: AKM Yay.
• Nutku, Özdemir (1995), Tarihimizden Kültür Manzaraları, Ankara: Kabalcı Yay.
• Okay, Orhan - Hüseyin Ayan (1992), Şeyh Galip, Hüsn ü Aşk, İstanbul: Dergâh Yay.
• Okçu, Naci (1993), Şeyh Galib (Hayatı, Edebî Kişiliği, Eserleri, Şiirlerinin Umûmî Tahlîli ve Divânın Tenkidli Metni), Ankara: Kültür Bak. Yay.
• Okur Meriç, Münevver (1997), Cem Sultan Cemşid ü Hurşid-İnecleme-Metin, Ankara: AKM Yay.
• Özdemir, Hikmet (1996), Âdile Sultan Divânı, Ankara: Kültür Bak. Yay.
• Özek, Ali vd. (1993), Kur’ân-ı Kerîm ve Açıklamalı Meâli, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yay.
• Öztürk, Mürsel - Derya Örs (2000), Mütercim Âsım Efendi, Burhân-ı Katı, Ankara: TDK Yay.
• Pakalın, M. Zeki (1993), Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, İstanbul: MEB Yay.
• Pala, İskender (1989), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, Ankara: Kültür Bak. Yay.
• Sefercioğlu, M.Nejat (1990), Nev’î Dîvânı’nın Tahlîli, Ankara: Kültür Bak. Yay.
• Sertoğlu, Midhat (1986), Osmanlı Tarih Lûgatı, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Sevsevil, Sabri (1994), Nizâmî, Hüsrev ü Şirîn, İstanbul: MEB Yay.
• Şahinoğlu, M. Nazif (1981), Nuvîdî-i Şîrâzî ve Salâmân u Absâl, İstanbul: Türdav Ofset Tesisleri.
• Şemseddin Sâmî (1987), Kâmûs-ı Türkî, İstanbul: Çağrı Yay.
• Tanyeri, M.Ali (1999), Örnekleriyle Divan Şiirinde Deyimler, Ankara: Akçağ Yay.
• Tarlan, Ali Nihad (1945), Hayâlî Bey Divanı, İstanbul: MEB Yay.
• Tarlan, Ali Nihad (1964), Şeyhî Divanını Tetkik, İstanbul: Edebiyat Fak. Basımevi.
• Tarlan, Ali Nihad (1966), Ahmed Paşa Divanı, İstanbul: MEB Yay.
• Tarlan, Ali Nihad (1997), Necati Beg Divanı, İstanbul: MEB Yay.
• Tatcı, Mustafa (1998), Yunus Emre Divânı, Ankara: Akçağ Yay.
• Tekin, Talat (1988), Orhun Yazıtları, Ankara: TDK Yay.
• Tezcan, Nuran (1994), Lâmi’is Gûy u Çevgân, Supplementband 35, Stuttgart: Franz Steiner Verlag,
• Timurtaş, F.Kadri (1980), Şeyhî ve Hüsrev ü Şîrîn’i, İnceleme-Metin, İstanbul: İstanbul Üni. Edb. Fak. Yay.
• Tolasa, Harun (1973), Ahmet Paşa’nın Şiir Dünyası, Ankara: Atatürk Üni. Yay. Tulum, Mertol- M. Ali Tanyeri (1977), Nev’î-Divan-Tenkidli Basım, İstanbul: İstanbul Üni. Edb. Fak. Yay.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977), “Çevgân”, İstanbul: Dergah Yay, C.2, s.138.
• Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi (1977), “Alâim-i semâ”, İstanbul: Dergah Yay, C.1, s.101.
• Türkçe Sözlük (1983), Ankara: TDK Yay.
• Uludağ, Süleyman (1977), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Marifet Yay.
• Ülkütaşır, M.Şakir (1965), “Çevgân ve Gökbörü”, Türk Kültürü, S.57, s.663-667.
• Üzgör, Tahir (1991), Fehîm-i Kadîm, Hayatı, Sanatı, Dîvân’ı ve Metnin Bugünkü Türkçesi, Ankara: AKM Yay.
• Vanlıoğlu, Mehmet - Mehmet Atalay (1994), Edebiyat Lügati, Erzurum: Atatürk Üni. FenEdb. Fak. Yay.
• Yüksel, Hasan - H. İbrahim Delice, İ. Hakkı Aksoyak (1996), İslâmî, Mesnevî, Sivas: Dilek Yay.