Türk Dilinin Tarihî Sözvarlığı Açısından Yazma Eser Nüshaları

Yıl 2009, Sayı: 53, 221 - 236, 01.04.2009

Paşa Yavuzarslan

Öz

Bu yazıda Türk kültürünün tarihî mirası olan elyazmalarının nüshaları arasında görülen sözvarlığı farklılıkları işlenmiştir. Yazma eserlerin
nüshaları arsındaki sözvarlığı farklılıklarının hangi boyutta olduğu,
Behcetü’l-H. ada¯éik. fı¯ mevèiz.eti’l-h˘
ala¯éik., Süheyl ü Nev-baha¯r, 1640 Tarihli Narh Defteri ve özellikle Münebbihü’r-Ra¯k.idı¯’in nüshalarından örnekler verilerek ortaya konulmuştur. Yazma eserlerin nüshaları arasında görülen sözvarlığı ve dilbilgisel farklılıklar, genellikle müstensihin
sözvarlığının nüshaya yansımasından ya da kopyaladığı eseri, sunduğu
sosyal katmanın kültürel düzeyine ve dönemin dil özelliklerine göre
yeniden uyarlamasından kaynaklandığı tespit edilmiştir. Birkaç yazma
eserin farklı tarihlerde ve yüzyıllarda çekimlenmiş nüshaları arasında
yaptığımız karşılaştırmada, dildeki sözvarlığı ve dilbilgisel değişimlerin tespiti konusunda nüsha farklarının tarihî dil incelemelerinde çok
önemli kaynaklar olduğu görülmüştür.

Anahtar Kelimeler

Yazma eser, metin tenkidi, müstensih, nüsha farkı, tarihî sözvarlığı, dilsel değişim, evrimleşme

The Manuscripts from the Perspective of the Historical Vocabulary of Turkish Language

Öz

In this study, the differences between the vocabulary of the manuscripts which are the heritage of the Turkish culture has been worked out.
The differences of vocabulary among the manuscript has been shown
by giving the examples from Behcetü’l-H. ada¯éik. fı¯ mevèiz.eti’l-h˘
ala¯éik., the Süheyl ü Nev-baha¯r, the Narh Books of 1640 and especially Münebbihü’r-Ra¯k.
idı¯’in. The differences appeared in the vocabulary and grammar of the
manuscripts are due to social and linguistic differences of the time
has been determined. When the comparison among the different manuscripts prepared in different centuries are made, it appears that the
vocabulary and the grammatical differences are very important sources
for the analysis of languages.

Anahtar Kelimeler

Manuscript, textual criticism, copyist, copy of the text, historical vocabulary, language change, evolution

Kaynakça

• Bayrav, Süheylâ (1998), Filolojinin Doğuşu: Çağdaş Dilbilim-Eleştiri Sorunları, İstanbul: Multilingual.
• Buluç, Saadetttin (1965), “Bir Eserin İki Yazma Nüshası”, Türkiyat Mecmuası, C. XIV, İstanbul: İstanbul Üniversitesi Türkiyat Enstitüsü.
• Canpolat, Musatafa (1995), Ali Şir Nevai, Lisa¯nü’t.-T. ayr, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Canpolat, Mustafa (1965), Behçetü’l-Hada’ik fi Mev’izeti’l-Hala’ik Giriş-Yazı Özellikleri-Ses Özellikleri-Söz Yapılışı-Söz Bölümleri-Dizin, Ankara: DTCF Tez no: D.T.9.
• Dilçin, Cem (1991), Mesèu¯ d bin Ah.med, Süheyl ü Nev-baha¯ r: İnceleme-Metin-Sözlük, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Erünsal, İsmail E. (1991), Türk Kütüphaneleri II: Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Osmanlı Vakıf Kütüphaneleri, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayını.
• Grunina, E. . A. (1991), İstoricˇ eskaja Grammatika Tureckogo Jazyka (Morfologija), İzdatel’stvo Moskovskogo Universiteta.
• Guzev, V. G. (1979), Staroosmanskij Jazyk, Moskva: İzdatel’stvo «Nauka».
• İz, Fahir (1964), Eski Türk Edebiyatında Nesir: XIV. Yüzyıldan XIX. Yüzyıl Ortasına Kadar Yazmalardan Seçilmiş Metinler I, İstanbul: Osman Yalçın Matbaası.
• Kavakçı, Y. Ziya (1991), İslâm Araştırmalarında Usûl, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Köprülü, Fuad (1986), Edebiyat Araştırmaları, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları .
• Kütükoğlu, S. Mübahat (1997), Tarih Araştırmalarında Usûl, Genişletilmiş Beşinci Baskı, İstanbul: Kubbealtı Neşriyatı.
• Kütükoğlu, S. Mübahat (1983), Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1640 Tarihli Narh Defteri, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Levend, Agâh Sırrı (1960), Türk Dilinde Gelişme ve Sadeleşme Evreleri, 2. Basım, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Levend, Agâh Sırrı (1984), Divan Edebiyatı: Kelimeler ve Remizler Mazmunlar ve Mefhumlar, 4. Basım, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Lichacˇ ev, D.S. (1983), Tekstologija: Na Materiale Russkoj Literatury X-XVII Vekov, İzdanie vtoroe, Leningrad: Akademija Nauk SSSR Otdelenie Literatury i Jazyka, «Nauka» Leningradskoe Otdelenie.
• Maas, Paul (1958), Textual Criticism, Oxford, (Translated from the Germany by Barbara Flower).
• Muhtar, Cemal (1993), İki Kur’an Sözlüğü Luğat-ı Ferişteoğlu ve Luğat-ı Kânûn-ı İlâhî, İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Özdemir, Hasan (2001), “Semih Tezcan-Hendrik Boeschoten", Dede Korkut Oğuznameleri, Yapı Kredi Yayınları: 1441; Kazım Taşkent Klasik Yapıtları Dizisi: 39, İstanbul 2001, 316 sayfa, Türkoloji Dergisi, XIV/1, Ankara: Dil ve Edebiyat Araştırmaları Derneği Yayınları, s.279-280.
• Rejser, C.A. (1978), Osnovy Tekstologii, İzdanie 2-e, Leningrad.
• Tekin, Gönül Alpay (1979), “Hamdullah Hamdî’nin Yeni Bir Leylâ ve Mecnun Nüshası ve Metin Tenkidi Hakkında Bazı Düşünceler”, Journal of Turkish Studies-3, Cambridge, s.307-341.
• Tezcan, Semih (1994), Süheyl ü Nevbahâr Üzerine Notlar, Ankara: Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi-6, Simurg.
• Tezcan, Semih (2001), Dede Korkut Oğuznameleri Üzerine Notlar: İnceleme, İstanbul: YKY.
• Tezcan, Semih-Boeshoten, Hendrik (2001), Dede Korkut Oğuznameleri, İstanbul: YKY.
• Thorpe, James (1990), Principles of Textual Criticism, 3. edition, San Marino-California: The Huntington Library.
• Togan, Zeki Velidi (1950), Tarihte Usul, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Edebiyat Fakültesi yayınları.
• West, Martin L. (1973), Textual Criticism and Editorial Technique, B.G. Teubner Stuttgart.
• Yavuzarslan, Paşa(2002), Mu¯ sa¯ bin H. a¯ cı H. üseyin el-İznı¯ k.ı¯, Münebbihü’r-Ra¯ k.idı¯ n (Uyurları Uyandurucı), Giriş-İnceleme-Tenkitli Metin, I-II c., Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.