İran'ın Farslaşma Süreci ve Bu Süreçte Farsçanın Rolü

Yıl 2008, Sayı: 52, 1 - 40, 12.12.2008

Aygün Attar

Öz

İran, Selçuklulardan 1925 yılına kadar Türk hâkimiyeti altında yaşamıştır. Fars siyasal kimliği daha çok 1920'li ve 30'lu yıllara ait bir olgudur.
Farsçılık akımının ortaya çıkışı yeri Hindistan'dır. Günümüz Farsçası,
Pehlevicenin devamı değildir. Farsçanın etkinliği, özellikle Samanoğulları devrinde birçok İslam kaynağının Farsçaya aktarılmasından sonra
başlamıştır. 1925'te kurulan Pehlevi idaresi framason aydınlarla işbirliği yaparak Farslaştırma politikasını başlamışlar ve bunda da kısmen
başarılı olmuşlardır. 

Anahtar Kelimeler

İran, Farsça, Farsçılık

The Process of Persianization in Iran and the Role of Persian in thes Process

Öz

Iran was under the Turkish influence from Seljuq Sultanate until 1925.
Persian political identity was a fact of the 1920's and 1930's. The place
for the emergence of Persianism is India. Today's Persian language is
not the continuance of the Persian of the Pahlavi period. The influence
of Persian started in the period of Samanids, especially after the translation of the sources of Islam into Persian. The Pahlavi Administration
founded in 1925 started a policy of Persianism in accordance with the
mason intellectuals and it succeeded in this policy partially.

Anahtar Kelimeler

Iran, Persian, the policy of Persianism

Kaynakça

• 1- Arşiv Belgeleri AR MTN Arşivi, Dosya No: 2, vr. 124-128.
• AR SPİHMDA, fon 1, liste 89, dosya 108.
• Arhiv Vneşniy Politiki Rossiyskiy Federatsiya (AVP RF), Fond 094, Liste 37e, Papka 1, Dosya 362, vr. 101-106.
• RMFATA, f. Gosudarstvennıy Arhiv, p. XXIII, d. 13, ç. 3, l. 315.
• Rusya Merkez Devlet Askeri Tarih Arşivi, f. 52, d. 331, ç. IV, l. 20
• A Persian Translation of the Regulations for the Administration of Justiko in the Courts of Suddar and Motussil Dewannee Adauluts, Calcutta (basım tarihi yok).
• Abu-l-Fazl Bayhaki, (1969), İstoriya Mas'uda (1030-1041), (Pereved. Vvedenie. Komment. A. K. Arendsa), Moskova.
• Agacanov, S. G. (2002), Oğuzlar, İstanbul.
• Agadjanov, S. G. (1991), Gosudarstvo Seldjukidov i Srednyaya Aziya v XI-XII vv, Moskova.
• Ahmedî, A. (1961),Penc Sal der Hozur-e Şahenşah, Tahran.
• Amanat, Abbas (1989),Resurrection and Renewal, The Making of the Sabi Movement in Iran, Ithaca and London.
• Amar-e Omumi-ye Gozareş-e Holase-ye Sarşomari-ye Keşver der Sale 1335 (1335),II, Tahran.
• Amos, S. Hershey (1919), "The New Anglo-Persian Agreement", The American Journal of International Law, vol.13/4,s. 749-754.
• Arjomand, S. A. (1984), The Shadow of God and the Hidden İmam, Political Order and Social Change in Shi'ite Iran from the Beginning to 1890, Chicago.
• Attar, Aygün (2004), "İran Türkleri’’, Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Ocak Sayısı, s. 39-63; Azerbaycan Dergisi, (1356), No: 8.
• Barthold, W. (1970), "Tacik", İslâm Ansiklopedisi, XII, İstanbul.
• Bayburtyan, B. A, (1969), Armyanskaya Koloniya Novoy Djulfı v XVIIveke, Erivan.
• Bayramzade, S. Z. (1991), "İran Hakim Dairelerinin Cenubi Azerbaycan Maarifi ve Medeniyyeti Sahesinde Siyaseti (1947-1978)’’, Cenubi Azerbaycan Tarihinin Meseleleri, Bakı.
• Beyhakî, Tarih-i Seyhakî, (nşr. Morley) (basım yeri ve tarihi yok).
• Blaga, R. (1997), İran Halkları El Kitabı, İstanbul.
• Blunt, W. (1907), Secret History of English Oceupation of Egypt, London.
• Boşlaya Sovetskaya Entsiklopediya (1938), c.XXXVIII, Moskova.
• Brawn, E. (1914), The Press and Poetry of Modern Persia, Cambridge.
• Cenubi Azerbaycan Tarihi Meseleleri (1991), Bakı.
• Cenubi Azerbaycan Tarihinin Oçerki (1985),(1828-1917), Bakı.
• Dmitriyev, G. L. (1962),"Rasprostraneniye İndiyskih İzdaniy v Sredney Azii v Kontse XIX-Naçele XX vekov", Kniga, İssledovaniya i Materialı, VI, Moskova.
• Doerfer, G. (1963-1975), Türkische und Mongolische Elemente im Neupersischen, I-IV, Wiesbaden.
• Dupré, A. (1819), Voyage en Perse, fait dans les années 1807, 1808et 1809, Paris.
• Edebiyat ve Ence Sanat gazetesi 26.10.1990 tarihli nüshası.
• Ferhad, M. (1325),Tarih-e Dövra-ye Sedaret-e Mirza Hüseyn Han Sepehsalar, Tahran.
• Gardizî (1898), Zeynü'l-Ahbar, Metinler, SPb, Moskova.
• Garthwaite, G. R.(2005), The Persians, Blackwell Publishing.
• Hamid, Rıza Şahabadi (1378) Tarih-i Ağazin-i Framasoner-i der İran, Tahran.
• Handenihan Dergisi, 11.IX.1962.
• Harding, A. (1928),Diplomatist in the East, Londra.
• Hasan, F. (1972), History of Persia Under Oajar Rule, (trans. Heribert Buse),New YorkLondon.
• HataîKülliyatı, (2006),(Haz. B. Cavanşir-E. N. Necef), İstanbul.
• Hesenli, C. (1998),Güney Azerbaycan: Tehran-Bakı-Moskva Arasında (1939-1945), Bakı.
• Hesenov, N. (1986),Oyanmış Tebriz ve Settarhan, Bakı.
• Humaî, C. (1342), Tarih-i Edebiyat-i İran, I-II, Tahran.
• İbnü'l-Esir, el-Kamil fi't-Tarih, IX, Beyrut 1966.
• İbrahimov (Şahin), T. A. (1963),İran Kommunist Partiyasının Yaranması, Bakı.
• İbrahimov (Şahin), T. A. (1967),İran'da Siyasi Cemiyetler ve Teşkilatların Yaranması ve Onların Fealiyyetleri 1858-1906, Bakı.
• İvanov, M. S. (1957),İranskaya Revoltsiya (1905-1911), Moskova.
• İvanov, M. S.(1977), İran v 60-70-h Godah XXveka, Moskova.
• Kabus-name (1953),(Per. Statya, Primeç. E. E. Bertels), Moskova.
• Karpat, Kemal (2003), The Role of Turkey and İran in İncorparating the Former Soviet Republics into the World System, Studies on Turkish Politics and Society: Selected Articles and Essays, Brill.
• Kermanî, Hüseyin Kûhî, Ez Şehriver-e 1320 ta Facee-ye Azerbaycan ve Zencan, I (Tarih ve basım yeri yok).
• Kesrevî, Ahmed (1359), Tarih-i Meşrute-i İran, Tahran 1359.
• Kurpalidis, G. M.(1984) “Atabat al-Kataba" (dokumentı XIIvv) Kak İstoriçeskiy İstoçnik, (Avtoref. Kand. Dis.), Moskova.
• Kuznetcova, N. A.(1983), İran v Pervoy Polovine XIXveka, Moskova.
• Lambton, A. K. S. (1957), "The Administration of Sanjar's Empire as Illustrated in the “Atabat al-Ketebe"’, BSOS, Vol. XX, , s. 367-368.
• Lambton, Ann K.S., (1987),Oajar Persia, London.
• Laurence, Lockhard (1960) Persian Cities, London 1960.
• Lenczowski, George (1949), Russia ant the West Iran 1918-1948, Ithaca and New York.
• Levy, R. (1913), Persian Literature: An Introduction, London.
• Lockhard, L. (1938), Nadir Shah, London.
• Mahmud, M. (1332), İran Siyasi İlişkiler Tarihi, Tahran.
• Matthijis, von den Bos (2002),Mystic Regimes, Sufism and the State in İran from the Late Oajar Era to Islamic Republic, Brill, Leiden- Boston-Köln.
• Merçil, E. (1989), Gazneliler Devleti Tarihi, Ankara.
• Merzeha-ye Noy, (1964) Yaz Sayısı, Tahran.
• Mesudi, Mürucü’z-Zeheb, (2004),II, (çev Ahsen Batur), İstanbul.
• Muâid ed-Devle Müntecibed-din Bedî Atabek el-Cüveynî (1329), Kitab Atabat el-Ketebe, Tahran.
• Mustofi, A. (1341), Kaçar Dönemi Tarihi, Tahran.
• Nahçıvani Muhammed b.Hinduşah (1341), Sihah el-Fors ve Ehtimam-e Abdul Ali Taetei, Tahran.
• Nizam al-Muluk (1949),Siyaset-name, (Kniga o Pravlenii Vazira XI Stoletiya Nizam alMuluka), (Per., Vved., Primeç. B. N. Zahodera), Moskova-Leiden 1949.
• Pravda Gazetesi, 26 Ağustos 1941.
• Priolkar, A. K. "Indian Incunabula", Comparative Librarianship, Essays in Honour of Prof. D.
• N. Marshall, Delhi, (basım tarihi yok).
• Rıza-zade, Ş. (1313-1324), Tarih-i Edebiyat-i İran, Tahran.
• Sabahi, Houshang (1990),British Policy in Persia, 1918-1925, London 52
• 2008 Seyid, Ziaeddin (1920),Novaya Epoha v İstorii Persii v Anglo-Persidskiy Dogovor, Bakı.
• Shell, L. (1856), Glipses of Life and Manners in Persia, London.
• Storey, C. A. (1933), The Beginnings of Persian Printing in India, London.
• Sümer, F. (1999a) Türk Devletleri Tarihinde Şahıs Adları I, İstanbul.
• Sümer, F.(1999b), Safevi Devletinin Kuruluşu ve Gelişmesinde Anadolu Türklerinin Rolü, Ankara.
• Tagi Mirza Muhammed, Lisanü'l-Mülk, Nasihu't-Tevarih, I, Tahran (tarihsiz).
• Tağıyeva, Ş. (1991), "1978-1979. "İller İran inkılabından Sonra Cenubi Azerbaycan'da Milli Hukuklar Uğrunda Mübarize’’, Cenubi Azerbaycan Tarihi Meseleleri, Baku 1991, s.145.
• The Desatir or sacred writings of the ancient Persian Prophets, (1818),(by Milla Firuz bin Kaus), 2 vol., Bombay.
• Tokmak, A. Naci, (2001), "İran: Edebiyat", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, c. XXII, İstanbul.
• Topaloğlu, B. (1993), Kelam İlmine Giriş, (ilaveli 5. Bsk.), İstanbul.
• Upton, Joseph M. (1970), The History of Modern Iran, Cambridge-Massachusetts.
• Uyar, M. (2004) Şii Ulemanın Otoritesinin Temelleri, İstanbul.
• Valitov, A. A. (1964),Etnonimı v Tyurkoyaziçnom Pamyatnike XIv “Kutadku bilig", Moskova.
• Yazberdiyev, A. (1995), Knijnoye Delo v Drevney Sredney Azii, Aşhabad.