Lev Nikolayeviç Gumilev'in Geleneksel Türk Dini ile İlgili Görüşleri

Yıl 2008, Sayı: 52, 183 - 230, 12.12.2008

Zehra Şahin Doruk

Öz

Çalışmamızın konusunu Lev Nikolayeviç Gumilev'in eserlerinde geleneksel Türk dini ile ilgili görüşleri oluşturmaktadır.
Türklerin uzun yıllar konar-göçer hayat sürmeleri, yaşam tarzları ve
dinleri hakkında ilk bilgilerin karanlıkta kalmasına sebep olmuştur. Bu
bilgileri açıklığa kavuşturmak ise Türklerle temasa geçmiş komşu medeniyetlerin aktardıkları bilgiler sayesinde mümkün olabilmektedir. Bu
hususta Rus araştırmacıların verdikleri bilgiler önem arz etmektedir.
Özellikle XVII. yüzyıldan sonra Orta Asya'ya egemen olmalarıyla birlikte
o coğrafyada yaşayan Türk topluluklarıyla bir arada bulunmaları Rusları, Türk örf-âdet ve inançları ile ilgili bilgilere ulaşabilme konusunda
diğer araştırmacılardan daha avantajlı konuma getirmiştir. Buna rağmen Rusların Türkler ve Onların dinlerine bakış açıları şimdiye kadar
değerlendirilmemiştir. Bu çalışmayla, L. N. Gumilev'in Türk dini ile ilgili bulguları ve geliştirdiği yöntemlerden hareketle bir Rus tarihçisinin
konuya bakış açısı değerlendirilmek suretiyle Türk dini incelemelerine
katkıda bulunulmaya çalışılmıştır.
Bununla birlikte akademik bir çalışma için yeterli seviyede Rusçaya
hâkim olamadığımızdan L. N. Gumilev'in Türkçeye çevrilmiş eserlerinden yararlanmış bulunmaktayız.
Çalışmanın giriş kısmında Türk dini ile ilgili kısaca bilgi verildikten
sonra yazarın hayatı ve eserlerine geçilmiştir. İlerleyen kısımda ise Geleneksel Türk Dini'nin unsurları ve Gumilev'in bunları ele alış tarzı değerlendirilmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Lev Nikolayeviç Gumilev, geleneksek Türk dini, tarih, din

Lev Nikolayevich Gumilev and His Ideas on Traditional Turkish Religion

Öz

This study deals with tyhe ideas of Lev Nikolayevich Gumilev about
the traditional Turkish religion. The Turks had a semi-sedentray life for many years, which caused us to gather insufficient information
about their lifestyle and religion. Only the information collected from
the neigboring civilization provided knowledge about the traditional
Turkish religion. In this context, the information given by the Russian
researchers is important. As the Russians were dominant in Central
Asia especially in the 17th century, their cohabitation with the Turks
there made them advantageous in reaching the information about the
Turks, their customs, taraditions and beliefs. However, the information
of the Russian researchers has never been adequately evaluated in
Turkey. This study tries to contribute to the religious history of the
Turks with regard the works of L. N. Gumilev. For this, we will use and
follow his findings and methodology. However, as we do not have the
sufficient knowledge of Russian language, we used L. N. Gumilev's
work translated into Turkish in recent years. The introduction of study
provides information on the Turkish religion, and then on writer's life
and works. The study then examines the traditional Turkish religion
and Lev Nikolayevich Gumilev's approach to Turkish religion.

Anahtar Kelimeler

Lev Nikolayeviç Gumilev, traditional Turkish religion, history, religion

Kaynakça

• Albayrak, Ali (1995), Cengiz Aytmatov'un Eserlerinde Eski Türk Dini İnançlarının Tespiti ve Değerlendirilmesi, Kayseri: Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Aliyeva, Tamila (2005), S. A. TOkarev’e Göre Şamanizm, Kayseri: Lisans Tezi
• Ayan, Ekrem (2002), "Türk Mitolojisinde Su Kültü ve Yada Taşı", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Ankara: Yeni Türkiye Yay., s.622-629.
• Barthaold, W. (1975), Orta Asya Türk Tarihi Hakkında Dersler, (Yayına Hazırlayanlar; Kazım Yaşar Kopraman vd.) Ankara: Emel Matbaacılık
• Belli, Oktay (2002), "Türkler'de Taş Heykel ve Balballar", Türkler Ansiklopedisi, C.3, Ankara: Yeni Türkiye Yay., s.910-914.
• Çoruhlu, Yaşar (1999), Türk Mitolojisinin ABC'si, İstanbul: Kabalcı Yay.
• Divitçioğlu, Sencer (2000), Kök Türkler (Kut, Küç, Ûlüğ), İstanbul: Yapı Kredi Yay.
• Doğan, Ahmet (2002), "İslamiyetten Önceki Türk İnancına Dair", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Ankara: Yeni Türkiye Yay., s.305-319.
• Dubrovsky, Dimitry (2002), "Cuci Ulusunun Cenaze Törenlerinde At Kurban Edilmesi", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Ankara: Yeni Türkiye Yay., s.80-87.
• Eberhard, Wolfram (1996), Çin'in Şimal Komşuları, (Çev.: Nimet Uluğtuğ), Ankara: TTK Yay.
• Eliade, Mircea (1999), Şamanizm, İlkel Esrime Teknikleri, (Çev.: İsmet Birkan), Ankara: İmge Kitabevi Yay.
• Eliade, Mircea (1983), "Orta Asya ve Kuzey Kavimlerinde Semavi Tanrılar," (Çev.: Harun Güngör), Kayseri: Erciyes Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S.1, s.283-287.
• Eliade, Mircea (2005), Dinler Tarihi İnançlar ve İbadetlerin Morfolojisi, (Çev.: Mustafa Ünal), Konya: Serhat Kitabevi
• Eliade, Mircea; loan P. Couliano (1997), Dinler Tarihi Sözlüğü, İstanbul: İnsan Yay.
• Ergin, Muharrem (1970), Orhun Abideleri, İstanbul: Milli Eğitim Basımevi
• Esin, Emel (1978), İslamiyetten Önceki Türk Kültür Tarihi ve İslam 'a Giriş, İstanbul
• Gökbel, Ahmet (1999), Kıpçakların Siyasi ve Dini Tarihi, Sivas: Doktora Tezi,
• Gumilev, Lev Nikolayeviç (2003), Eski Ruslar ve Büyük Bozkır Halkları: Kıpçak, Peçenek,
• Hazar, Yahudi, Guz, Burtas, Çerkes, Tatar ve Moğollar: C. I, (Çev.: Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yay.
• Gumilev, Lev Nikolayeviç (2003), Muhayyel Hükümdarlığın İzinde, (Çev.: Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yay.
• Gumilev, Lev Nikolayeviç (2003), Eski Türkler, (Çev.: Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yay.
• Gumilev, Lev Nikolayeviç (2003), Hunlar, (Çev.: Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yay.
• Gumilev, Lev Nikolayeviç (2006), Avrasyadan Makaleler I, (Çev; Ahsen Batur), İstanbul: Selenge Yay.
• Güç, Ahmet (2003 ), Çeşitli Dinlerde ve İslam'da Kurban, İstanbul: Düşünce Kitabevi Yay., Özal Matbaacılık
• Günay, Nasuh (1997), "Eski Türk Dini", İsparta: Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, S. 3, s.261 -272.
• Günay, Ünver; Harun Güngör (1998), Türk Dini Tarihi, Kayseri: Laçin Yay.
• Güngör, Harun (2002), "Eski Türkler'de Din ve Düşünce", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Ankara: Yeni Türkiye Yay., s.261-282.
• Güngör, Harun (2004), "Lev Nikolayeviç Gumilev'in Eserlerinde Türklerin Dini Hakkında Bazı Notlar", Türk Dünyası Tarih ve Kültür Dergisi, S. 207, Mart, s.43-44.
• Güngör, Harun (1986), "Süryani Kaynaklarına Göre Türklerin Menşei, Dini İnanış ve Adetleri", Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi.
• Güngör, Harun (2006), "Türk Alevi Bektaşi İnanışında Şamanlığın İzleri", Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, İstanbul: Kum Saati Yay., s. 95-107.
• Güngör, Harun (2006), "Altay Kavimlerinde Gök Tanrı", Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, İstanbul: Kum Saati Yay., s. 45-57.
• Güngör, Harun (2006), "Şamanizm, Türkoyazıçnıh Naradov Sibiri", Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, İstanbul: Kum Saati Yay., s.84-94.
• Güngör, Harun (2006), "Uraanghay-Sahalar", Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, İstanbul: Kum Saati Yay., s. 111-118.
• Güngör, Harun (2006), "Abdülkadir İnan'ın Din Tarihçiliği", Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, İstanbul: Kum Saati Yay., s. 318-326.
• Güngör, Harun (2006), "Eski Türk Dininin İsimlendirilmesi Üzerine", Türk Bodun Bilimi Araştırmaları, İstanbul: Kum Saati Yay., s.22- 28.
• Güngör, Harun (2006), "Kayseri ve Çevresinde Ateşle İlgili İnançlar", Türk Eodun Bilimi Araştırmaları, İstanbul: Kum Saati Yay., s.327- 334.
• İnan, Abdülkadir (1986), Tarihte ve Bugün Şamanizm Materyaller ve Araştırmalar, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi
• İnan, Abdülkadir (1976 ), Eski Türk Dini Tarihi, İstanbul: Kültür Bakanlığı Yay. Milli Eğitim Basımevi Kafesoğlu, İbrahim (2002), "Eski Türk Dini", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Ankara: Yeni Türkiye Yay., s.290-304.
• Kafesoğlu, İbrahim (1983), Eski Türk Dini, Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Kafesoğlu, İbrahim (1987), Türk Bozkır Kültürü, Ankara: Türk Kültür Araştırmaları Enstitüsü,
• Kafesoğlu, İbrahim (1986), Türk Milli Kültürü, İstanbul: Boğaziçi Yay.
• Kalafat, Yaşar (1995), Doğu Anadolu'da Eski Türk İnançlarının İzleri, 2. bs. Ankara: Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, AKM Yay., S. 112
• Karamürsel, Alim (2002), "Türkler'de Mezar Geleneği", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Ankara Yeni Türkiye Yay., s.76-79.
• Kaşgarlı Mahmut (1972), Divan-ı Lugat-it-Türk Dizini, Ankara: TDK Yay., Ankara Üniversitesi Basımevi
• Kırbaş, Selçuk (1999), Dedem Korkut, İstanbul: Şule Yay.
• Kocasavaş, Yıldız (2002), "Eski Türkler'de Yas ve Ölü Gömme Adetleri", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Ankara: Yeni Türkiye Yay., s. 67-75.
• Kocasavaş, Yıldız (2002), "Gök Tanrı İnancı", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Ankara: Yeni Türkiye Yay., s. 326-329.
• Mau-Tsai Liu (2006), Çin Kaynaklarına Göre Doğu Türkleri, (Çev.:Ersel Kayaoğlu vd.), İstanbul: Selenge Yay.
• Memedov, Celal Beydili (2002), "Eski Türkler'de Gizli Tabiat Kuvvetlerine İnanma (İye İnancı)", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Ankara: Yeni Türkiye Yay., s. 330-337.
• Muzio, Cirolo (2002), "Erken Dönem Türkler'de Defin İşlemleri", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Ankara: Yeni Türkiye Yay., s. 123- 128.
• Ocak, Ahmet Yaşar (1983), Bektaşi Menakıbnamelerinde İslam Öncesi İnanç Motifleri, İstanbul: Enderun Kitabevi
• Orkun, Hüseyin Namık (1994), Eski Türk Yazıtları, Ankara: TDK Yay.
• Ögel, Bahaeddin (1991), İslamiyetten Önce Türk Kültür Tarihi, Orta Asya Kaynak ve Buluntularına Göre, Ankara: TTK Yay.
• Ögel, Bahaeddin (1978), Türk Kültür Tarihine Giriş, C. 1 Ankara: Kültür Bakanlığı Yay.
• Ögel, Bahaeddin (1995), Türk Mitolojisi, C. 2, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Özdemir, İrfan (1999), İslam Öncesi Türkler'de Ağaçla İlgili İnanışlar, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü
• Radloff, Wilhelm (1976), Sibiryadan (Seçmeler), (Çev.: Prof. Ahmet Temir), İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, Kültür Bakanlığı Yay.
• Rahman, Abdulkerim (1996), Uygur Folklorü, (Çev.: Soner Yalçın; Erkin Emet), T.C. Kültür Bakanlığı Yay.
• Roux, Jean-Paul (1999), Türklerin ve Moğolların Eski Dini, (Çev.: Aykut Kazancıgil), İstanbul: İşaret Yay.
• Roux, Jean-Paul (1999), Eski Çağda ve Orta Çağda Altay Türklerinde Ölüm, (Çev.: Aykut Kazancıgil), İstanbul: Kabalcı Yay.
• Rozwadowski, Andrzej (2002), "İlk Çağ Orta Asya Şamanizminin Dinamikleri ve Taş Sanatı", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Ankara: Yeni Türkiye Yay., s. 915- 921.
• Sümer, Faruk (1992), Oğuzlar (Türkmenler)-Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, İstanbul: TDAV Yay.
• Şeşen, Ramazan (1975), Onuncu Asırda İslam Seyyahı İbn-i Fazlan Seyahatnâmesi, İstanbul: Bedir Yay.
• Tağızade, Leyla (2003), "Avrasyacılık ve Lev Gumilev", Ankara: 21. yüzyılda Türk Dünyası Jeopolitiği, Muzaffer Özdağ'a Armağan, s. 149 -166.
• Tanyu, Hikmet (1968), Türkler'de Taşla İlgili İnançlar, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay.
• Tanyu, Hikmet (1998), Türklerin Dini Tarihçesi ,2. bs. İstanbul: Burak Yay.
• Tanyu, Hikmet (1980), İslamlıktan Önce Türklerde Tek Tanrı İnancı, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay.
• Turan, Fatma Ahsen (2002) "Eski Türklerde Tek Tanrı İnancı", Türkler Ansiklopedisi, C. 3, Ankara: Yeni Türkiye Yay., s.320 -325.
• Yörükan, Yusuf Ziya (2004), Müslüman Coğrafyacıların Gözüyle Ortaçağda Türkler, İstanbul: Gelenek Yay.
• http:// www. türkdirlik. com/Dergi/yazarlar/LNGumilev0000. htm, (20. 01. 2006).
• http://www. evrazia. org/modules. php?name=News&file=article&sid=86 "the Work of
• L. N. Gumilev as a development of the eurasist thinking", (31. 03. 2006).
• http://www. gumilevica. kulichi. net/English/bibliography. htm, "Gumilevica. The Bibliography Of Lev Nikolayevich Gumilev", (31. 03. 2006).
• http://www. selenge. com. tr/yazarlar. htm,( 31.03. 2006).