Orta Çağ Anadolu Türk Mimarisinde Düğüm Motifi ve İkonografisi

Yıl 2008, Sayı: 51, 23 - 52, 03.08.2008

Alev Çakmakoğlu Kuru

Öz

Düğüm motifinin çeşitli örnekleri ile eski çağlardan itibaren farklı uygarlıklar tarafından kullanıldığı bilinmektedir.Bu araştırmada Türklerin
tarih sahnesine çıktıkları dönemlerden başlayarak düğüm motiflerini
nerelerde kullandıkları gözler önüne serilmekte, yaşadıkları coğrafyada
ve eserlerinde şekillendiği görülen iki düğüm biçimi üzerinde durulmaktadır. Ayrıca Anadolu Selçuklu ve Beylikler devri yapılarında yer
alan biri köşeli diğeri dairesel hatlara sahip olan bu motiflerin Orta
Çağ Türk mimarisi içinde taşıyabilecekleri sembolik anlamlar tartışılmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Düğüm, motif, mimari, Selçuklu, ikonografi, İslâm, Türk sanatı

The Knot Motive and Its Iconography in the Anatolian Turkish Architecture in the Middle Age

Öz

It is known that various models of the knot motive have been used by
different civilizations since the early ages. This research puts forward
the places of usage of the knot motives by the Turks since their first appearance in the scene of history, giving the emphasis on two knot types
which are seen in the geography which they live in and in their works.
This paper also discusses the symbolic meanings of these motives that
have one round and one angled lines observed in the structures of the
period of the Anatolian Seljukids and in the structures of the period of
the Principalities in the Middle Age. 

Anahtar Kelimeler

Knot, motive, architecture, Seljukids, iconography, Islam, Turkish art

Kaynakça

• Acun, Hakkı (1999), Manisa’da Türk Devri Yapıları, Ankara.
• Aktuğ, İlknur (1989), Gebze Çoban Mustafa Paşa Külliyesi, Ankara.
• Alp, Ali Rıza (1961), Büyük Osmanlı Lügatı, 4. Cilt.
• Altun, Ara (1988), Ortaçağ Türk Mimarisinin Anahatları İçin Bir Özet, İstanbul.
• Asfour, Abdülhalim (1997), Emevi Devrinden Osmanlılara Kadar Suriye Minareleri, Ankara Üniv. Sosyal Bilimler Ens. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara.
• Aslanapa, Oktay (1977), Yüzyıllar Boyunca Türk Sanatı, (XIV. yüzyıl), İstanbul.
• Aslanapa, Oktay (1990), Türk Sanatı, Ankara.
• Atasoy, Nurhan (1990), The Art of Islam.
• Aydın, Hilmi (2004), Hırka-i Saadet Dairesi ve Mukaddes Emanetler, İstanbul.
• Bakırer, Ömür (197), XIII ve XIV. Yüzyıllarda Anadolu Mihrapları, Ankara.
• Başgelen, Nezih vd. (2000), Belkıs/Zeugma, Halfeti, Rumkale a Last Look at History, İstanbul.
• Bayat, Fuzuli (2006), Ana Hatlarıyla Türk Şamanlığı, İstanbul.
• Beji Ben Mami Mohammed (2001), “La Presence Architecturale et Artistique Ottomane dans la medina de Tunis I’Exemple de la Mosquee Muhammed Bey”, Orta Doğuda Osmanlı Dönemi Kültür İzleri Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri, 25-27 ekim 200, Hatay, Cilt :II, Ankara, s.431-43.9.
• Bilici, Z. Kenan (1989), “Antalya Müzesi’ndeki Bir Selçuklu Kitabesi Üzerine Düşünceler”, Antalya 3. Selçuklu Semineri, Bildiriler, İstanbul, s.45-49.
• Chevalier Jean vd. (1996), Dictionary of Symbols, New York.
• Çam, Nusret (2000), Yunanistan’daki Türk Eserleri, Ankara.
• Çay, Abdülhaluk (1985), Türk Ergenekon Bayramı Nevruz, Ankara.
• Çoruhlu, Yaşar (2002), Türk Mitolojisinin Anahatları, İstanbul.
• De La Croix Horst (1991), Gardner’s Art: Through the Ages, San Diego.
• Demiriz, Yıldız (1973), “Mimari Süslemede Renk Unsuru Olarak Kullanılan Keramik Çanaklar”, Sanat Tarihi Yıllığı, sayı V, İstanbul, s.175-208.
• Demiriz, Yıldız (1979), Osmanlı Mimarisinde Süsleme, Erken Devir I, İstanbul.
• Demiriz, Yıldız (1993), ”Silivrikapı Hadım İbrahim Paşa Camii Haziresinde 18.yy. Osmanlı Taşçılığının Küçük Bir Baş Yapıtı”, Selçuk Üniv. Selçuklu Araştırmaları Merkezi, Prof.Dr. Yılmaz Önge Armağanı, Konya, s.87-101.
• Devellioğlu, Ferit (1970), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, Ankara.
• Diez Ernst vd. (1950), Karaman Devri Sanatı, İstanbul.
• Divan-u Lügat-it -Türk Dizini, “Endeks”, IV, çev. Besim Atalay, (1986) Ankara.
• Diyarbekirli, Nejat (1972), Hun Sanatı, İstanbul.
• Doğan, Şaman Nermin (2006), “Kültürel Etkileşim Üzerine: Karamanoğulları-Memluklu Sanatı”, Hacettepe Üniv. Edebiyat Fak. Dergisi, Cilt 23, sayı: 1, Ankara, s.131-149.
• Durukan, Aynur (1988), “Hani Hatuniye Medresesi”, Vakıflar Dergisi, XX. Sayı, Ankara, s.131-168.
• Durukan, Aynur (2001),”Anadolu Selçuklu Döneminde Bani Sanatçı İlişkileri”, Prof. Dr.
• Zafer Bayburtluoğlu Armağanı, Sanat Yazıları, Kayseri, s. 247-27.8
• Eberhard Wolfram (2000), Çin Simgeleri Sözlüğü, İstanbul.
• Eliade Mircea (1999), Şamanizm, çev. İsmet Birkan, Ankara.
• Ersoy, Necmettin (2000), Semboller ve Yorumları (BölümI-II), İstanbul.
• Eser, Erdal (2000 ),11-14. Yüzyıllarda Anadolu Suriye Sanat İlişkileri, Hacettepe Üniv., Sosyal Bilimler Ens. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Esin, Emel (1970), “Evren”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi I, Ankara.
• Esin, Emel (2004), Orta Asya’dan Osmanlıya Türk Sanatında İkonografik Motifler, İstanbul.
• Frishman Martin (1997), “Islam and the form of the Mosque”, The Mosque History, Architectural Development&Regional Diversity, London, s.17-42.
• Girgök, L. (1977), “Düğüm”, Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi, 1. Cilt, İstanbul.
• Görür, Muhammet (1999), Beylikler Dönemi Türk Mimarisinde Taş Süsleme, -1300-1435-, C.II, Hacettepe Üniv., Sosyal Bilimler Ens. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara.
• Hattstein Markus vd. (2000), Islam Art and Architecture, Cologne: Könemann.
• Herzfeld Ernst (?), Mosul, Berlin.
• Kalafat, Yaşar(1990), Doğu Anadolu’da Eski Türk İnançlarının İzleri, Ankara.
• Karamağaralı, Beyhan (1992), Ahlat Mezar Taşları, Ankara.
• Karamağaralı, Beyhan (1993), “İç İçe Daire Motiflerinin Mahiyeti Hakkında”, Sanat Tarihinde İkonografik Araştırmalar, Güner İnal’a Armağan, Ankara, s.249-270.
• Karamağaralı Haluk (1982), “Sahip Ata Camii’nin Restitüsyonu Hakkında Bir Deneme”, Rölöve ve Restorasyon Dergisi, 3. sayı, Ankara, s. 49-7.5
• Karamağaralı, Haluk (1982), “Konya Ulu Camii”, Rölöve ve Restorasyon Dergisi, 4. sayı, Ankara, s.121-132.
• Kuban, Doğan (1982), Selçuklu Çağında Anadolu Sanatı, İstanbul, 2002.
• Kuru, Çakmakoğlu Alev (1999), Kayseri’de Türk Devri Mimarisi, Ankara.
• Kürkçüoğlu, Cahit (1998), Şanlıurfa İslam Mimarisinde Taş Süsleme, Selçuk Üniv, Sosyal Bilimler Ens. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya.
• Lamei Saleh (2001), ”The Typology of Otoman Sacral Buildings in Cairo”, Orta Doğuda Osmanlı Dönemi Kültür İzleri Uluslar Arası Bilgi Şöleni Bildirileri, 25-27 ekim 200, Hatay, Cilt:II, Ankara, s.417-425.
• Lentz Thomas w.vd. (1989), Timur and The Princely Vision Persian Art and Culture in the Fifteen Century, Washington.
• Loverance Rowena (1988), Byzantium, by British Museum Publications, London.
• Mülayim, Selçuk (1982), Anadolu Türk Mimarisinde Geometrik Süslemeler, Ankara.
• Mülayim, Selçuk (1999), Değişimin Tanıkları, İstanbul.
• Ögel, Bahaeddin (1991), İslamiyet’ten önce Türk Kültür Tarihi, Ankara.
• Ögel, Bahaeddin (1995), Türk Mitolojisi, Cilt:II, Ankara.
• Ögel, Semra (1987), Anadolu Selçuklularının Taş Tezyinatı, 2. Baskı, Ankara.
• Öney, Gönül (1988), Anadolu Selçuklu Mimari Süslemeleri ve El Sanatları, Ankara.
• Önkal, Hakkı (1996), Anadolu Selçuklu Türbeleri, Ankara.
• Salih, Hasan (1992), Irakta Türk Mimarisi Selçuklu ve Zengiler Devri, İstanbul Üniv., Sosyal Bilimler Ens. Yayınlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
• Soustiel Jean vd. (2003), Tombs of Paradise, The Shah-i Zende in Semerkand and Architectural Ceramics of Central Asia, Monelle Hayot, Saint Remy-en-I’Eau.
• Sönmez Zeki (1989), Başlangıcından 16.Yüzyıla kadar Anadolu Türk-İslam Mimarisinde Sanatçılar, Ankara.
• Sözen, Metin (1988), Sinan, Architect of Ages, İstanbul. Stokstad Marilyn (2002), Art History, Second Edition, New York.
• Sunar, Cavit (1976), “Allah- İnsan İlişkisi”, A.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, C.21, Ankara, s.85-122.
• Tucker Jonathan (2003), “The Silk Road”, Art History, Chicago.
• Tuncer, O. Cezmi (1986), Anadolu Kümbetleri, C.I, Ankara.
• Turan, Osman (1991), Türk Cihan Hakimiyeti Mefkuresi Tarihi, C.1-2, İstanbul.
• Tüfekçioğlu, Abdülhamit (2001), Erken Dönem Osmanlı Mimarisinde Yazı, Ankara.
• Ünal, R.Hüseyin (2001), Birgi: Tarihi, Tarihi Coğrafyası ve Türk Dönemi Anıtları, Ankara.
• Yavi, Ersal (1996), Anadolu Mermer Uygarlığı, İzmir.
• Yenişehirlioğlu, Filiz (1989), Türkiye Dışındaki Osmanlı Mimari Yapıtları, Ankara.
• Yılmaz, Leyla (2002), Antalya: Bir Ortaçağ Türk Şehrinin Mimarlık Mirası ve Şehir Dokusunun Gelişimi, Ankara.