Tarih İncelemelerinde Arazi Araştırması ve Harita Kullanımı

Yıl 2008, Sayı: 51, 111 - 136, 03.08.2008

Osman Gümüşçü

Öz

Dünyada tarih araştırmalarındaki gelişmelere bağlı olarak, son yıllarda
gecikmeli de olsa bazı yeni yöntem ve fikirler ülkemize de girmeye başlamıştır. Biraz da sadece vesikalara bağlı kalınarak yapılan tarih incelemelerinin açmazlarının çözüm arayışları neticesinde ülkemize giren
bu yöntemlerden biri ‘arazi/mekan’ araştırmalarıdır. Bu bağlamda son
yıllarda mekanda araştırılan konulardan biri durumundaki sözlü tarih
konusunda epey bir gelişme yaşanırken, ne yazık ki mekanda bulunabilecek diğer konular biraz ihmal edilmiştir.

Araziden/mekandan toplanacak topografik, toponimik, arkeolojik
ve diğer bazı konulardaki verilerin tarihçilere yeni ufuklar açacağı kesindir. Bu şekilde yeni açılımlar sağlayabilecek arazi araştırması, hem
çalışmadaki vesika kaynaklı açmazları aşmak ve hem de çalışmayı zenginleştirmek adına oldukça önemlidir. Sadece coğrafyacıların değil,
sanat tarihi, sosyoloji, jeoloji, botanik ve daha birçok bilim dalı için
vazgeçilmez karakterdeki arazi araştırması tarihçiler için de bir o kadar
önemlidir.

İşte bu çalışmada, tarihi incelemelerde arazi araştırmasının önemi
vurgulanarak, arazide bulunabilecek veriler kısaca değerlendirilmektedir. Tabii, arazi araştırmasının doğal bir sonucu ve vasıtası olarak harita
konusuna da girilmekte, tarihi araştırmalarda mutlak surette haritanın
kullanılması tavsiye edilmektedir. Harita kullanımı ifadesi iki boyutlu
olup, bir taraftan araziye çıkarken mutlaka o sahanın ayrıntılı haritaları
ile gidilmesi; diğer taraftan da araştırma tamamlandıktan sonra konuya
uygun yeni bir harita üretilmesini kapsamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Tarihi araştırmalar, arazi araştırması, harita kullanımı, disiplinler arası araştırma

Land Surveys and the Usage of Maps in Historical Studies

Öz

Even though it is little late, parallel to the developments worldwide,
some new ideas and methods have started to pour into history research traditions in Turkey. As a result of finding new approaches to overcome the traditionally one sided research techniques that had been
based solely on the study of archives, one of the new techniques that
has recently been adopted is ‘land/spatial’ surveys. Even though, in
recent years, oral history has gained a noticeably solid ground as part
of land surveys, unfortunately, other aspects that can be found in land
have been neglected.

Obviously, topographic, toponomic, archeological and some other
data collected from the land will contribute to history researches immensely. Thus, such multifaceted land surveys will both surmount the
archival researches and enhance studies. Land surveys that have been
vital to art history, sociology, geology, botany and many other fields
are also as important for history researches.

In this study, the importance of land surveys in the study of history
is emphasized, and the data collected from the land is evaluated. Naturally, as a means and straight result of land surveys, the use of maps
comes to stage and it is definitely suggested in the studies of history.
The notion of map usage has two dimensions. The first one is that a
detailed map of the land should unquestionably be used while setting
off the field trip. The second dimension implies the fact that after the
study has been completed a map relevant to the subject should be
created indicating the detailed aspects of the investigation.

Anahtar Kelimeler

Historical research, land survey, map usage, interdisciplinary research

Kaynakça

• Afyoncu, E. (2003), “Türkiye’de Tahrir Defterlerine Dayalı Olarak Hazırlanmış Çalışmalar Hakkında Bazı Görüşler”, TALİD, S. 1, s. 267-286. İstanbul.
• Baram, U.-Lynda Carroll (2004), Osmanlı Arkeolojisi, (Çev: Bilgi Altınok), İstanbul: Kitap Yayınevi.
• Barkan, Ö. L.-E. Meriçli (1988), Hüdavendigar Livası Tahrir Defterleri I, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Bloch, M. (1983), Feodal Toplum, (Çev: M. A. Kılıçbay), Ankara: Savaş Yayınları.
• Braudel, F. (1993), II. Felipe Döneminde Akdeniz ve Akdeniz Dünyası I-II, (Çev: M. A. Kılıçbay), Ankara: İmge Kitabevi.
• Burke, P. (1994), Tarih ve Toplumsal Kuram, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Butlin, R. A. (1993), Historical Geography, Through the Gates of Space and Time, London: Edward Arnold.
• Caunce, S. (2001), Sözlü Tarih ve Yerel Tarihçi, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Danacıoğlu, E. (2002), Geçmişin İzleri, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Doğanay, H. (1993), Coğrafyada Metodoloji, İstanbul: MEB Yayınları.
• Duby, G. (1997), Ortaçağ İnsanları ve Kültürü, (Çev: M. A. Kılıçbay), Ankara: İmge Kitabevi.
• Faroqhi, S. (1976), “Anadolu’nun İskanı ve Terkedilmiş Köyler Sorunu”, Türkiye’de Toplumsal Bilim Araştırmalarında Yaklaşım ve Yöntemler, s. 289-302. Ankara.
• Faroqhi, S. (1999), Osmanlı Tarihi Nasıl İncelenir?, (Çev: Z. Altok), İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Febvre, L. (1985), “Başka Bir Tarihe Doğru”, Tarih ve Tarihçi Annales Okulu İzinde, Çeviren ve Derleyen A. Boratav, İstanbul: Alan Yayıncılık.
• Gümüşçü, O. (2001), XVI. Yüzyıl Larende (Karaman) Kazasında Yerleşme ve Nüfus, Ankara: TTK Yayınları.
• Gümüşçü, O. (2006), Tarihi Coğrafya, İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Gümüşçü, O.-A. Balcıoğulları (2006), Coğrafyaya Giriş, Ankara: Bilge Yayınları.
• Gümüşçü, O. “The Concept of Village Boundary From the Ottoman Time to Present”, Archivum Ottomanicum’da baskıda.
• Hamshere, J. D. (1987), “Data Sources in Historical Geography”, Historical Geography: Progress and Prospect (Edt: M. Pacione) içinde, s. 46-69. London: Croom Helm.
• Harley, B-D. Woodward (1987), History of Cartography, Vol 1: Cartography in Prehistoric, Ancient, and Medieval Europe and the Mediterreanean.
• İbrahim Müteferrika (1995), Usülü’l-Hikem fi Nizami’l-Ümem, (Yay. Haz: A. Şen), Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• İnalcık, H. (2000), “İlk Osmanlı Menakibname Rivayetlerinin Niteliği Üzerinde”, R. Kaplanoğlu, Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu içinde, s. 8-14, İstanbul: Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları.
• Jager, H. (1969), Historische Geographie, Braunschweig: Georg Westermann Verlag.
• Kaplanoğlu, R. (2000), Osmanlı Devleti’nin Kuruluşu, İstanbul: Avrasya Etnografya Vakfı Yayınları.
• Kılıçbay, M. A. (1997), “Önsöz”, Ortaçağ İnsanları ve Kültürü içinde, s. 7-17. Ankara: İmge Kitabevi.
• Kızılçelik, S. (2004), Sosyal Bilimleri Yeniden Yapılandırmak, Ankara: Anı Yayınları.
• Kütükoğlu, M. (1997), Tarih Araştırmalarında Usül, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Lowry, H. W. (1992), “Privilege and Property in Ottoman Maçuka in the Opening Decades of the Tourkokratia: 1461-1553”, Studies in Defterology içinde, İstanbul.
• Ortaylı, İ. (2006), “Önsöz”, Dünya Tarih Atlası içinde, İstanbul: Doğan Burda Dergi Yayıncılık.
• Oruç, Ş-H. Tokcan-H. Demirkaya (2006), Yapılandırmacı Yaklaşıma Bir Örnek: Osmanlı Dönemi Coğrafya ve Coğrafya Öğretimi, Ankara: Beyaz Kalem Yayınları.
• Özel, O.-M. Öz (2000), “Giriş” Söğüt’ten İstanbul’a içinde, s. 13-35. Ankara: İmge Kitabevi.
• Sabev, O. (2006), İbrahim Müteferrika ya da İlk Osmanlı Matbaa Serüveni (1726-1746), İstanbul: Yeditepe Yayınevi.
• Taş, H. İ. (2005), “Coğrafya Eğitiminde Görselleştirmenin Önemi: Mekansal Algılamaya Pedagojik Bir Bakış”, Ulusal Coğrafya Kongresi 2005, Bildiri Kitabı (Edt: S. Avcı-H. Turoğlu), s. 335-342. İstanbul.
• Thomson, P. (1999) Geçmişin Sesi Sözlü Tarih, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Togan, Z. V. (1985), Tarihte Usül, İstanbul: Enderun Kitabevi.
• Tuan, Y. (2005), “Mekan ve Yer: Humanist Perspektif”, (Çev: Y. Arı), 20. Yüzyılda Amerikan Coğrafyasının Gelişimi içinde, s. 119-134. Konya: Çizgi Kitabevi.
• Tunçel, H. (2001), “Coğrafya Çalışmalarında Konu Seçimi”, FÜ. Sosyal Bilimler Dergisi, C. 11, S. 1, s. 87-98. Elazığ.
• Tümertekin, E.-N. Özgüç. (2002), Beşeri Coğrafya İnsan, Kültür, Mekan, İstanbul: Çantay Kitabevi.