Aspekt, Kılınış ve Taksis Çerçevesinde Tavas Ağızlarındaki Şimdiki Zaman İşaretleyicilerinin Değerlendirilmesi

Yıl 2007, Cilt: 16 Sayı: 48, 1 - 20, 01.10.2007

Eyüp Bacanlı

Öz

Bu makalede, Güney-Batı Anadolu ağızlarına dahil olan Tavas
ağızlarındaki şimdiki zaman şekilleri aspekt, kılınış ve taksis çerçevesinde
İncelenmektedir. Bunların hepsi kökenleri itibariyle yardımcı fiiller yoluyla
oluşturulmuş kılınış şekilleridir. Bazıları dilbilgiselleşme evrelerini büyük
ölçüde tamamlayarak aspekt işaretleyicisi haline gelmiş, bazıları ise hâlâ
kılınışsal bölgeden uzaklaşamamış işaretleyicilerdir. Dilbilgiselleşme
evrelerini tamamlayanlardan bazılarının da diğer Türk dillerinde hâlâ
kılınış işaretleyicisi olarak kullanıldıkları görülmektedir. Kılınışsal
işaretleyiciler, sınırlı sayıda ve belirli özellikleri taşıyan fiillerle
çekimlenebildikleri için, gereken özellikleri taşımayan fiillerle bir araya
geldiklerinde doğal olarak bir kılınışsal işaretleyici olmaktan çıkıp yanına
iliştirildikleri zarf-fiilin de etkisiyle öncüllük-ardıllık-eşzamanlılık gibi
eylemlerin zaman ekseni üzerindeki konumlanmalarını dikkate alan taksis
ilişkileri çerçevesinde etkinlik sergilemeye başlarlar. Makalede tüm bu
kavramlar, Tavas ağızlarının zengin şimdiki zaman envanterine dayanarak
İncelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kelimeler: aspekt, kılınış, taksis, Güney-Batı Anadolu ağızları

The Evaluation of Present Tense Markers in Tavas D ialects in the Frame of A spect, A ctionality and Taxis

Öz

In this contribution, imperfective markers in Tavas dialects, which belong
to the group of Southwest Anatolian Turkish dialects, are examined in the
frameu/ork of aspect, actionality and taxis. Ali of those markers are originally actional forms that were configured by periphrastic means.
Some of them, having completed the stages of their grammaticalization to
a great degree, became aspectual markers, while others have not moved
out of the zone of actionality. One may observe that some of those which
have completed their stages of grammaticalization are stili used in Turkic
languages as actional markers. Because actional markers can be
conjugated with a limited number of verbs that carry certain features,
when they are matched with verbs that do not bear the necessary features,
they naturally cease being actional markers and come to function, due to
the converb they are attached to, in the framework of taxis relations that
take into account the location of events on the time axis such as
anteriority-posteriority-simultaneity. In this article, these concepts are
examined on the basis of the rich inventory of present tense in Tavas
dialects.

Anahtar Kelimeler

Aspect, actionality, taxis, Southwest Anatolian Turkish dialects, Tavas dialect

Kaynakça

• Akar, A. (2001) “Muğla ve Yöresi Ağızlarında Şimdiki Zaman Biçimleri”, MÜ Sosyal Bilimler Dergisi, Bahar 2001, 1-10.
• Banguoğlu, T. (1959), Türkçenin Grameri, İstanbul: Baha Matbaası.
• Bertinetto, P.M. ve D. Delfitto (2000), “Aspect vs Actionality: Why They Should be Kept Apart?”, ed. Östen Dahi, Tense and Aspect in the Languages of Europe. Berlin, and New York: Mouton de Gruyter, 189-226.
• Bybee, J. L. ve R. Perkins ve W. Pagjiuca (1994), TheEuolution of Grammar: Tense, Aspect and Modality in the Lanuages of the World, Chicago: UChP.
• Caferoğlu, A. (1962), “Muğla Ağzı”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı - Belleten, 107- 130.
• Comrie, B. (1976), Aspect, Cambridge: Cambridge University Press.
• Dahi, Ö. (1985), Tense and Aspect Systems, Oxford: Basil Blackwell.
• Demir, N. (1992), “Güneybatı Anadolu Ağızlarında Kullanılan Şimdiki Zaman Eki -ik gelir”, Uluslar arası Türk Dili Kongresi -1992, Ankara: TDK Yay. 43-56.
• Demir, N. (1993), Postuerbien im Türkeitürkischen - Unter Besonderer Berücksichtigung Eines Südanatolischen dorfdialekts, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
• Demir, N. (2000), “Derleme Sözlüğü'nde Şimdiki Zamanla İlgili Veriler”, İlmi Araştırmalar 10, 19-27.
• Deny, J. (1921), Grammaire de la Langue Turque, Dialecte Osmanlı, Paris: Emest Leroux.
• Dırenkova, N. P. (1941), Grammatika şorskogo yazıka, Moskva-Leningrad: Nauka. Grammatika Altayskogo Yazıka, (1869), Altay misyonu üyeleri tarafından hazırlanmıştır, Kazan.
• Grammatika Hakasskogo Yazıka (1975), Hakasskiy Nauçno-İssledovatel’skiy İnstitut Yazıka, Literaturı i İstorii tarafından hazırlanmıştır, Moskova: Nauka.
• Guzev, V. G. (1990), Oçerki po teorii tyurkskogo slouoizmeneniya: Glagol (na materiale staro-anatoliysko-tyurkskogo yazıka). Leningrad: İzdatelstvo LU.
• Hahn, R. F. (1991), Spoken Uyghur. Seattle and London: University of Washington Press.
• Johanson, L. (1998), “The History of Turkic”, eds. Lars Johanson and Eva Âgnes Csato, The Turkic Languages, London and New York: Routledge, 81-125.
• Johanson, L. (2000), “Viewpoint Operators in European Languages”, ed. Östen Dahi, Tense and Aspect in the Languages of Europe, Berlin and New York: Mouton de Gruyter, 27-187.
• Johanson, L. (2007), “Aspectotemporal Connectivity in Turkic-Text Construction, Text Subdivision, Discourse Types and Taxis”, Connectivity in Grammar and Discourse,eds. Jochen Rehbein, Christiane Hohenstein and Lukas Pietsch, Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamins.
• Kononov, A. N. (1956), Grammatika souremennogo turetskogo literaturnogo yazıka. Moskva-Leningrad: Akademiya NAUK.
• Kononov, A. N. (1980), Grammatika yazıka tyurkskix runiçeskix pamyatnikou VII - IX uu. Leningrad: Nauka.
• Korkmaz, Z. (1994), Güney-Batı Anadolu Ağızlan; Ses Bilgisi (Fonetik+Metinler). Ankara: TDK Yayınları.
• Kormuşin, İ. V. (1984), Sistemi üremen glagola u altayskix yazıkax, Moskva: Nauka.
• Menges, K. H. (1947), Qaraqalpaq Grammar. New York: King’s Crown Press.
• Menges, K. H. (1968), The Turkic Languages and Peoples (An Introduction to Turkic Studies), Wiesbaden: Otto Harrassovvitz.
• Nasilov, D. M. (1989), Problemi Tyurkskoy Aspektologii-Aktsional’nost’, Leningrad: Nauka.
• Smith, C. S. (1991), The Parameter of Aspect, Dordrecht/Boston/London: Kluwer Academic Publishers.
• Şireliyev, M. (1962), Azarbaycan dialektolokiyasının Esasları, Bakı.
• Şçerbak, A. M. (1981), Oçerki po sraunitel’noy morfologii tyurkskix yazıkou {Glagol), Leningrad.
• Tenişev, E. R. (1976a), Stroy salarskogo yazıka, Moskva: Nauka.
• Tenişev, E. R. (1976b), Stroy sarıg-yugurskogo yazıka, Moskva: Nauka.
• Yuldaşev, A. A. (1981), Grammatika souremennogo başkirskogo literaturnogo yazıka, Moskva.
• Yunusaliyev, B. M. (1966), “Kirgizskiy yazık”, Yazıki Narodou, SSSR , Moskva: Nauka. 482-505.
• Zakiyev, M. Z. (1997), “Tatarskiy Yazık”, Yazıki Mira (Tyurkskiye Yazıki), Moskva: İzdatel’stvo İNDRİK. 357-372.
• Kısaltmalar:
• AYR: ayrılma hali eki - BUL: bulunma hali eki - ÇOĞ: çoğul eki - ÇŞ: çoğul şahıs -
• EMİR: emir kipi - İF: isim-fiil eki - İLGİ: ilgi hali eki - İY: iyelik eki - OLM: olumsuzluk - PRO: pronominal n - S: soru - ŞART: şart eki - ŞİM: şimdiki zaman -
• YÖN: yönelme hali eki - TŞ: tekil şahıs.